زمین شناسی، کانه‌ زایی و زمین شیمی رخ‌ داد معدنی مس آق‌ کند (شمال زنجان، پهنه طارم- هشتجین)

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 13، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 15، بهمن 1395، صفحه 507-524   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v8i2.49150

نویسندگان

مریم فیضی؛ محمد ابراهیمی؛ حسین کوهستانی^* ؛ میر علی اصغر مختاری

زنجان

چکیده

منطقه آق‌کند در فاصله 48 کیلومتری شمال زنجان واقع شده است و بخشی از زیرپهنه طارم- هشتجین در پهنه ساختاری البرز باختری- آذربایجان محسوب می‌شود. کانه‌زایی مس در این منطقه به‌‌صورت رگه‌ کوارتز- فلوئورین مس دار در میزبان گدازه‌های بازالت آندزیتی ائوسن رخ‌داده است. بر اساس بررسیهای میکروسکپی، کانه‌های فلزی در منطقه آق کند شامل کالکوپیریت و به مقدار کمتر اسپکیولاریت، کانیهای مرحله سوپرژن و کانیهای باطله کوارتز، فلوئورین و کلریت هستند. مهمترین بافتهای کانسنگ شامل دانه ‌پراکنده، رگه-رگه‌چه ای، بِرشی، پرکننده فضای خالی، جانشینی، کوکاد، قشرگون، گل کلمی و پَرمانند است. شش مرحله کانه زایی در رخ‌داد معدنی مس آق کند، قابل تشخیص است. این مراحل با رگه- رگه‌چه های فلوئورین (مرحله اول) آغاز و به ترتیب با ته نشست کوارتز و کالکوپیریت در رگه ها و سیمان گرمابی بِرش ها (مرحله دوم)، رگه- رگه‌چه های کوارتز- اسپکیولاریت (مرحله سوم)، رگه‌چه‌های منفرد و یا دسته رگه‌چه های نیمه موازی تا متقاطع کوارتز (مرحله چهارم)، بافت رگه- رگه‌چه ای و پرکننده فضاهای خالی کلریت (مرحله پنجم) و سرانجام تشکیل مالاکیت و هیدروکسیدهای آهن به‌صورت رگه- رگه‌چه ای و پرکننده فضاهای خالی (مرحله ششم) ادامه یافته است. دگرسانی گرمابی به بخشهای سیلیسی و کلریتی‌شده پهنه های کانه دار محدود می شود. دگرسانی پروپلیتی (سریسیت، اپیدوت، کلسیت و کلریت) در خارج از بخشهای کانه دار رخ‌داده است. مقایسه الگوی عناصر کمیاب در گدازه های بازالت آندزیتی سالم و بدون کانه زایی ائوسن، گدازه های ریولیتی- ریوداسیتی الیگوسن و بخشهای کانه دار، نشان دهنده ارتباط احتمالی سیالات کانی ساز با گدازه های ریولیتی- ریوداسیتی الیگوسن است. هرچند شسته شدن برخی عناصر از گدازه های بازالت آندزیتی میزبان نیز می تواند در تشکیل کانی سازی منطقه مؤثر بوده باشد، ویژگیهای رخ‌داد معدنی مس آق‌کند با کانسارهای اپی ترمال فلزات پایه قابل مقایسه است.

کلیدواژه‌ها

زمین شناسی؛ کانه زایی؛ زمین شیمی؛ آق کند؛ زنجان؛ طارم- هشتجین

مراجع

Alavi, M., 1991. Sedimentary and structural characteristics of the Paleo-Tethys remnant in northeastern Iran. Geological Society of America Bulletin, 103(8): 983–992.

Alderton, D.H.M., Pearce, J.A. and Potts, P.J., 1980. Rare earth element mobility during granite alteration: evidence from south-east England. Earth and Planetary Science Letters, 49(1): 149–165.

Davies, R.G., 1977. Geological map of Bandar-e-Anzali, scale 1:250,000. Geological Survey of Iran.

Dokuz, A., Tanyolu, E. and Genc, S., 2005. A mantle and a lower crust derived bimodal suite in the Yusufeli Artvin area, NE Turkey: Trace element and REE evidence for subduction–related rift origin of early Jurasic Demirkent intrusive complex. International Journal of Earth Sciences, 95(3): 370–394.

Dong, G., Morrison, G. and Jaireth, S., 1995. Quartz textures in epithermal veins, Queensland; classification, origin and implication. Economic Geology, 90(6): 1841–1856.

Ebrahimi, M., Kouhestani, H. and Shahidi, E., 2015. Investigation on type and origin of iron mineralization at Mesgar occurrence, south of Zanjan, using petrological, mineralogical and geochemical data. Journal of Economic Geology, 7(1): 111–127 (in Persian with English abstract).

Faridi, M. and Anvari, A., 2000. Geological map of Hashtjin, scale 1:100,000. Geological Survey of Iran.

Ghorbani, M., 2007. Economic geology, mineral deposit and natural resources of Iran. Arian Zamin, Tehran, 492 pp (in Persian).

Hatami, A., Ebrahimi, M. and Yasami, N., 2011. Study of mineralization at Mari Cu deposit, north of Zanjan. 2nd Symposium of Iranian Society of Economic Geology, University of Lorestan, Khorramabad, Iran (in Persian with English abstract).

Hirayama, K., Samimi, M., Zahedi, M. and Hushmand-Zadeh, A., 1966. Geology of the Tarom District, Western Part (Zanjan area north-west Iran), Geological Survey of Iran, Tehran, Report 8, 31 pp.

Ineson, P.R., 1989. Introduction to practical ore microscopy. Longman Scientific and Technical, London, 181 pp.

Khakzad, A. and Hajalilou, B., 1999. Investigation on Pb, Zn and Cu mineralization in northwest of Zanjan and east of Mianeh and their relation to pervasive hydrothermal alteration. 3rd Symposium of Geological Society of Iran, University of Shiraz, Shiraz, Iran (in Persian with English abstract).

Khanmohammadi, N., Khakzad, A. and Izadyar, J., 2009. Mineralography, structural and textural studies and genesis of Zaker iron-apatite deposit (northeast of Zanjan). Geological Survey of Iran, Scientific Quarterly Journal of Geosciences, 76 (1): 119–126 (in Persian with English abstract).

Kouhestani, H., 2011. Geology, Alteration, Isotope Geochemistry and Origin of Chah Zard Ag–Au Deposit Southwest of Yazd. Ph.D. Thesis, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran, 285 pp (in Persian with English abstract).

Kouhestani, H., Ghaderi, M., Zaw, K., Meffre, S. and Emami, M.H., 2012. Geological setting and timing of the Chah Zard breccia-hosted epithermal gold-silver deposit in the Tethyan belt of Iran. Mineralium Deposita, 47(4): 425–440.

Kouhestani, H. and Mokhtari, M.A.A., 2013. Geological and mineralization characteristics of Aliabad Cu occurrence, Tarom area, east of Zanjan. 17th Symposium of Geological Society of Iran and the 1st International Congress on Zagros Orogen, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran (in Persian).

Mehrabi, B., Choghaneh, N. and Tale Fazel, E., 2009. Petrology, mineralogy and alteration studies of anomaly no. 4 of Gulloje polymetal deposit (northwest of Zanjan). 1st Symposium of Iranian society of Economic Geology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran (in Persian with English abstract).

Mehrabi, B., Tale Fazel, E., Ghasemi Siani, M. and Eghbali, M.A., 2010. Investigation on mineralization and genetic model of Gulloje Cu-Au vein deposit (north of Zanjan), using mineralogical, geochemical and fluid inclusion data. Journal of Sciences, 35(4): 185–199 (in Persian with English abstract).

Moayyed, M. and Moazzen, M., 2001. Iron mineralization associated with Oligocene epizonal plutonic bodies at Zaker-Sorkhe Dizaj area (southwest of Tarom). 5th Symposium of Geological Society of Iran, University of Tehran, Tehran, Iran (in Persian).

Nabatian, G. and Ghaderi, M., 2014. Mineralogy and geochemistry of rare earth elements at iron oxide-apatite deposits of Zanjan area. Geological Survey of Iran, Scientific Quarterly Journal of Geosciences, 93 (3): 157–170 (in Persian with English abstract).

Nabatian, G., Ghaderi, M., Rashidnejad Omran, N., and Daliran, F., 2007. Iron-apatite mineralization at Sorkhe Dizaj, Aliabad and Morvarieh deposits, southeast of Zanjan. 15th Symposium of Crystallography and Mineralogy of Iran, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran (in Persian with English abstract).

Nabatian, G., Ghaderi, M., Rashidnejad Omran, N. and Daliran, F., 2009. Geochemistry and origin of apatite-bearing iron oxide deposit of Sorkhe Dizaj, SE Zanjan. Journal of Economic Geology, 1(1): 19–46 (in Persian with English abstract).

Nabavi, M.H., 1976. An introduction to the Iranian geology. Geological Survey of Iran, Tehran, 110 pp (in Persian).

Nakamura, N., 1974. Determination of REE, Ba, Fe, Mg, Na and K in carbonaceous and ordinary Chondrites. Geochimica et Cosmochimica Acta, 38(5): 755–773.

Parak, T., 1985. Phosphorus in different type of ore, sulfides in the iron deposits, and the type and origin of ores at Kiruna. Economic Geology, 80(3): 646–665.

Rahmani, Sh., 2010. Gold exploration of Lohneh-Zardeh area (1:25000), Tarom zone. Geological survey of Iran, Tehran, Report 121, 83 pp (in Persian).

Rolland, Y., Cox, S., Boullier, A.M., Pennacchioni, G. and Mancktelow, N., 2003. Rare earth and trace element mobility in mid-crustal shear zones: insights from the Mont Blanc Massif (Western Alps). Earth and Planetary Science Letters, 214(1–2): 203–219

Saeedi, A., 2015. Petrology and geochemistry of Aliabad Mousavi-Khanchy intrusions (Tarom area, Zanjan province) with considering on Cu mineralization. M.Sc. Thesis, University of Zanjan, Zanjan, Iran, 152 pp (in Persian with English abstract).

Wang, Q., Wyman, D.A., Xu, J.F, Zhao, Z.H., Jian, P., Xiong, X.L., Bao, Z.W., Li, C.F. and Bai, Z.H., 2006. Petrogenesis of Cretaceous adakitic and shoshonitic igneous rocks in the Luzong area, Anhui province (eastern China): Implications for geodynamics and Cu-Au mineralization. Lithos, 89(3–4): 424–446.

Whitford, D.J., Korsch, M.J., Porritt, P.M. and Craven, S.J., 1988. Rare earth element mobility around the volcanogenic polymetallic massive sulfide deposit at Que River, Tasmania, Australia. Chemical Geology, 68(1–2): 105–119.

Whitney, D.L. and Evans, B.W., 2010. Abbreviations for names of rock-forming minerals. American Mineralogist, 95: 185–187.

Yilmaz, H., Oyman, T., Sonmez, F.N., Arehart, G.B. and Billor, Z., 2010. Intermediate sulfidation epithermal gold-base metal deposits in Tertiary subaerial volcanic rocks, Sahinli/Tespih Dere (Lapseki/western Turkey). Ore Geology Reviews, 37(3): 236–258.