چگونگی مواجهه شیخ طوسی با گفتمان مفید و مرتضی در مسئله «حجیت خبر واحد»

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 49، شماره 4 - شماره پیاپی 111، اسفند 1396، صفحه 153-172   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v49i4.46556

نویسندگان

حامد مصطفوی فرد^{* 1}؛ سیدکاظم طباطبایی پور²؛ غلامرضا رئیسیان³

¹دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

از عصر شیخ مفید (م 413) تا محقق حلی (م 676) ما شاهد حاکمیت رویکردی در درون گفتمان امامیه هستیم که با عدم پذیرش اخبار آحاد، به اخبار متواتر و محفوف به قرائن بسنده می‌کند. در این بین شیخ طوسی نه تنها در کتاب «العده فی أصول الفقه» اخبار آحاد را حجت دانسته، بلکه در این زمینه ادعای اجماع هم کرده است، ادعایی که در تضاد با اجماع ادعایی سیدمرتضی قرار داد. برای رفع این تناقض، الگوهای متعددی از جانب علمای امامیه ارائه شده است. نگاهی اجمالی به مجموعه آثار شیخ طوسی نشان می‌دهد که وی نیز به اجماع ادعایی خود پایبند نبوده و در اکثر آثار خویش قول به عدم حجیت اخبار آحاد را برگزیده است. شواهدی از این دست، حکایت از این دارند که به جای تأویل گفتار سیدمرتضی، باید به تبیینی نو از نظریه شیخ طوسی درباره نحوه مواجهه با اخبار آحاد روی آورد. به نظر می‌رسد طوسی نیز درون گفتمان مفید و مرتضی قرار دارد، از آنجا که رویکرد استادان وی منجر به کنارگذاشتن بخش عظیمی از سنت و در نتیجه روی آوردن به حکم عقل و اصول عملیه می‌شد، وی قرائتی جدید از «مکتب اصالت قرائن» (مکتب مفید و مرتضی) ارائه داده تا با تکیه بر آن در پذیرش روایات توسعه‌ای ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

شیخ طوسی؛ شیخ مفید؛ سیدمرتضی؛ خبر واحد؛ اصالت قرائن

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر، نجف: مکتبة الروضة الحیدریة، 1429 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم: جامعه مدرسین، 1404 ق.

 

ابن‌حزم، علی بن أحمد، الإحکام فی أصول الأحکام، بیروت: دار الآفاق الجدیدة، بی‌تا.

 

ابواسحاق شیرازی، ابراهیم بن علی، التبصرة فی أصول الفقه، دمشق: دار الفکر، 1403 ق.

 

ابواسحاق شیرازی، ابراهیم بن علی ، اللمع فی أصول الفقه، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1405 ق.

 

استرآبادی، محمد امین، الفوائد المدنیة و الشواهد المکیة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1424 ق.

 

امام الحرمین، عبدالملک بن عبدالله، التلخیص فی أصول الفقه، بی‌جا: دار البشائر الإسلامیة، بی‌تا.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الأصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428 ق.

 

تقوی اشتهاردی، حسین، تنقیح الأصول (تقریرات درس امام خمینی «ره»)، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1418 ق.

 

حب الله، حیدر، نظریه السنه فی الفکر الامامی الشیعی (التکون و الصیروره)، بیروت: الانتشار العربی، 2006 م.

 

رضاداد، علیه و سیدکاظم طباطبایی، «گاه شماری آثار شیخ طوسی»، مطالعات اسلامی، شماره 80، تابستان، 1387.

 

شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث. 1419 ق.

 

شیخ بهائی، محمد بن حسین، الوجیزة فی علم الدرایة، نسخه خطی «موقع مرکز الفقیه العاملی لإحیاء التراث»، ناسخ: علی حسینی تفرشی، بی‌تا.

 

شیخ بهائی، محمد بن حسین ، زبدة الأصول، قم: مرصاد، 1423 ق.

 

صدر، محمد باقر، الاسس المنطقیه للاستقراء، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1402 ق.

 

طباطبایی، سیدکاظم و علیه رضاداد، «جامع‌نویسان پیش از کلینی»، علوم حدیث، شماره 51، بهار، 1388.

 

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1363 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الاقتصاد، تهران: منشورات مکتبة جامع چهلستون، 1400 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1409 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1409 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، العدة فی أصول الفقه (عدة الأصول)، قم: ستاره، 1417 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، قم: المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة، 1351 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1364 ق.

 

علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1415 ق.

 

علم‌الهدی، علی بن حسین، الذریعة، تهران: دانشگاه تهران، 1346 ق.

 

علم‌الهدی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم: دارالقرآن الکریم، 1405 ق.

 

کاظمی خراسانی، محمدعلی، فوائد الاُصول (تقریرات درس محمدحسین نائینی)، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1376 ق.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الأصول، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، 1403 ق.

 

واعظ‌زاده خراسانی، محمد، «نخستین جوامع حدیث (تحقیق درباره کتاب کافی)»، نامه آستان قدس، شماره 7، مردادماه، 1340.