بررسی وضعیت خدمات کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 11، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 13، شهریور 1396، صفحه 218-238   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i1.53095

نویسندگان

زینب صدیقی^* ؛ عیسی زارعی

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان

چکیده

مقدمه:
کتابخانه‌های دیجیتال با هدف ارائه خدمات به‌تمامی مراجعان به‌وجود آمده‌اند. یک گروه از کاربران نیازمند دریافت خدمات، افراد دارای آسیب بینایی هستند. هدف این پژوهش آشنایی با انواع خدمات کتابخانه‌های دیجیتال ارائه‌دهنده خدمات به نابینایان و کم‌بینایان و بررسی میزان رعایت این معیارها در کتابخانه‌های دیجیتال مورد مطالعه، بوده است.
روش‌شناسی:
پژوهش حاضر از نوع پیمایش توصیفی و پژوهش کتابخانه‌ای است. با بررسی متون و منابع مرتبط، مؤلفه‌هایی برای ارزیابی خدمات ارائه شده به کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان در قالب سیاهه وارسی، متشکل از دو بخش حاوی مؤلفه‌های مربوط به بخش «منابع» (22 مؤلفه) و بخش «امکانات و تسهیلات» (24 مؤلفه) تهیه شد. سپس برای هر یک از کتابخانه‌های مورد بررسی، سیاهه وارسی‌ای تکمیل گردید. داده‌های حاصل، پس از استخراج از سیاهه وارسی، با استفاده از نرم‌افزار آماری 17SPSS مورد تجزیه‌وتحلیل و ارزیابی قرار گرفت.
یافته ها:
از بین کتابخانه‌های مورد بررسی، دو کتابخانه «سازمان ملی نابینایان کانادا» و «کتابخانه نابینایان هلند» بیشترین و «کتابخانه هند (کتابخانه کتب بریل برخط)» و «کتابخانه کنگره (خدمات کتابخانه ملی برای نابینایان و معلولین جسمی)» کمترین میزان ارائه منابع به نابینایان و کم‌بینایان را به خود اختصاص می‌دهند. در بین منابع نیز «کتاب بریل» (با استفاده در 15 کتابخانه)، «کتاب الکترونیکی» (با استفاده در 13 کتابخانه) و «کتاب درشت‌خط» و «کتاب دیجیتال گویا» (هر یک با استفاده در 12 کتابخانه)، بیشترین میزان ارائه را در کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان به خود اختصاص داده‌اند. همچنین یافته‌ها نشان داد که مؤلفه «عدم استفاده از جداول بدون عنوان»، با استفاده در 16 کتابخانه بیشترین و «پشتیبانی از صفحه‌کلید بریل»، کمترین میزان استفاده را داشته است. در بین کتابخانه‌های مورد بررسی نیز، کتابخانه «سازمان ملی نابینایان کانادا» ‌ بیشترین و «کتابخانه کنگره (خدمات کتابخانه ملی برای نابینایان و معلولین جسمی)» کمترین میزان استفاده از امکانات و تسهیلات را به خود اختصاص داده‌اند.
بحث و نتیجه‌گیری:
نتایج پژوهش نشان داد که کتابخانه‌های مورد بررسی کمتر از 50 درصد خدمات و منابع مورد انتظار را در کتابخانه خود ارائه داده‌اند. بنابراین می‌توان چنین استنباط نمود که با وجود اینکه کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان گام‌های اولیه را در جهت ارائه خدمات و منابع به کاربران برداشته‌اند؛ اما تا رسیدن به حد کمال فاصله بسیار دارند. با توجه به این‌که افراد دارای آسیب بینایی قشر وسیعی از مردم جهان را تشکیل می‌دهند، نمی‌توان نیازهای اطلاعاتی آنها را نادیده گرفت. بنابراین لازم است کتابخانه‌ها به‌منظور ارائه خدمات هر چه بیشتر به کاربران خود همگام با فناوری‌های نوین قدم برداشته و به‌پیش روند. میزان خدمات ارائه شده در کتابخانه نه‌تنها می‌تواند معیاری برای اندازه‌گیری سطح خدمات کتابخانه باشد، بلکه می‌تواند معیاری برای اندازه‌گیری سطح تمدن اجتماعی یک جامعه نیز باشد.

کلیدواژه‌ها

کتابخانه‌های دیجیتال نابینایان و کم‌بینایان؛ کتابخانه دیجیتال؛ خدمات کتابخانه؛ نابینایان

مراجع

ارجمند، تاج‌الملوک؛ تیموری‌خانی، افسانه (1385). کتابخانه‌های نابینایان، در دائره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، جلد دوم، زیر نظر فریبرز خسروی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

اطلسی، رشا (1387). بررسی مفاهیم یادگیری الکترونیکی و کتابخانه‌های مجازی و بیان اهمیت آنها برای نابینایان. ماهنامه دو زبانه اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی، 2(13)، 28-34.

دیده‌گاه، فرشته؛ خجسته‌فر، مرجان (1388). کاربرد فناوری‌های نوین در ارائه خدمات کتابخانه‌ای به معلولین جسمی. ماهنامه اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی، 3(20)، 16-25.

فرقانی، پریناز؛ کیانی، حسن؛ تاجداران، منصور (1389). سنجش رضایت نابینایان از خدمات کتابخانه‌های نابینایان در آذربایجان شرقی. فصلنامه کتاب. (85)،100-108.

رضوی اصل، سید محسن (1386). کتابخـانه‌هـای عمومی و نیازهــای اطلاعاتی نابینــایان. ماهنامه اطلاع‌یابی و اطلاع‌رسانی، 16 (4)، 149 -129.

علیپور حافظی، مهدی (1386). کتابخانه‌های دیجیتالی. کتاب ماه کلیات. سال دهم، شماره 8 و 9 (116 و 117)، 16-21.

کومبز، نورمن (1377). بزرگراه‌های اطلاعاتی و نابینایان. ترجمه تاج‌الملوک ارجمند. فصلنامه کتاب، 9 (1)، 106-110.

مرادی، نورالله (1376). مرجع شناسی: شناخت خدمات و کتاب‌های مرجع. تهران: فرهنگ معاصر.

Bhardwaj, R. K.; Shukla, R.K. & Yogesh B. K. (2007). Library Services to blind users in Digital Environment: Their Fundamental Right in the Information, Age. Proceedings of 51th ILA Conference, Dehli, India. p.183.

Craddock, P. (1996). Talking newspapers and magazines for visually impaired and other people with print disabilities: an international perspective. 62nd IFLA General Conference - Conference Proceedings - August 25-31.

Creaser, C.; Davies, J.E., Wisdoms, S. (2002). Accessible, open and inclusive? How visually impaired people view library and information services and agencies. Journal of Librarianship and Information Science, 34(4).

Kinnell, m.; YU, L. & Creaser, C. (2000). Public Library Services for visually impaired people. Library and Information Commission research report 71. STV/LIC Programme report 5. Loughborough, LISU. Available at:http://mla.gov.uk/information/legacy/lic_pubs/executivesummaries/rr071.htm. [Accessed 9 sep. 2016].

Kirkpatrick, C.H. & Morgan, C. B. (2001). How we renovated our library, physically and electronically, for handicapped persons. Computers in Libraries, 21(9): 24-29.

Kundsen, G. & Kundsen, E. (1997). Electronic books for the Visually Impaired: The Norwegian Project. Available at: http/www.ifla.org/contacts/html. [Accessed 18 December 2013].

Lockerby, C.; Rachel, B., Biljana, Z. (2007). Enhancing digital access to learning materials for Canadians with perceptual disabilities: A pilot study. Journal of Visual Impairment & Blindness, 100 (8): 477-482.

Machell, J. (1996). Library and Information Services for visually impaired people: national guidelines. London: Library Association Publishing.

Taylor, J. M. (2006). Serving blind readers in a digital age. American Libraries. ProQuest Nursing & Allied Health Source, 35(11): 49.

Williamson, K.; Schauder, D. & Bow, A. (2000). Information seeking by blind and sight impaired citizens: an ecological study. Information Research. 5(4):? World health organization (2012). Available at: http://www.who.int/blindness/GLOBALDATAFINALforweb.pdf [Accessed 15 Des. 2013].

Wei, Z. & et al. (n.d). Digital library development and services for visually impaired juveniles. National library of china, Beining. Available at: http://www.ifla.org/files/assets/libraries-for-print-disabilities/conferences-seminars/2012-08-tallinn/2012-08-08-zwei.pdf. [Accessed Sep. 2016].