چهرۀ ناخودی در سروده های شاعرانِ عربِ دورۀ عباسی (برای نمونه: چهره های ایرانی پیشااسلامی)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 8، دوره 10، شماره 18، بهمن 1397، صفحه 193-222   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v10i18.67326

نویسندگان

سکینه محب خواه^* ؛ حسین ایمانیان

دانشگاه کاشان

چکیده

پیوند دینی، تاریخی و سیاسی میان ایرانی­ها و عرب­ها را از زوایای گوناگون می­توان تماشا و غوررسی کرد؛ و کم نیست آنچه در این زمینه، به رشتة تحریر درآمده است. این پیوند و اثرگذاری دوسویه را در بسیاری از زمینه­ های به‌ویژه ادبی و دینی به‌ روشنی می­بینیم. تصویر ایرانِ تاریخی و افسانه­ای در ادبیات عربی، چه در شعر و چه در نثر، یکی از این نشانه ­هاست. اگر به سروده­های شاعران عرب ­نژاد­ در دورة عباسی نگاه کنیم، پیوسته با نام شخصیت­های ایرانی روبه‌رو می­شویم؛ طبیعی است که در سروده­های شاعران وطن­ پرست ایرانی، چهره­ای مثبت از این کسان ارائه شود اما وقتی می­بینیم بیش­تر شاعران عرب­ نژادی نیز که هیچ حس وطن­ پرستی ایرانی ندارند، همواره به نیک­نامی از آن­ها یاد می­کنند، موضوع، متفاوت و ریشه­ یابی ریزبینانه ­تری احساس می­شود.
ازآنجاکه شاعر عرب‌زبان و به‌ویژه کسی که ریشه ایرانی ندارد، هرازگاهی این نام­های ایرانی را که از لحاظ دینی و ملیت با او هم­ساز نبوده فراخوانی می­کند، بایسته است بررسی شود که او چگونه این افراد ناخودی را به تصویر می­کشد. آنچه در این جستار می­آید از یک سو نشان می­دهد که تا چه اندازه میراث ایران پیش از ­اسلام برای عرب­ها و مسلمانان دورۀ عباسی، شناخته­ شده بوده است و از دیگر سو، به اهمیت و ارزش این میراث در سده­ های نخستین اسلامی اشاره دارد. تصویر ایرانیان در شعر عربی دورۀ عباسی، برخلاف متونی که از روی جانبداری از سوی ایرانیان و عرب­ها نوشته شده، نه‌تنها پاک نگشته بلکه چه بسا نیکو و مثبت ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

ناخودی؛ فراخوانی؛ ایران پیش از اسلام؛ شعر عربی؛ عصر عباسی

مراجع

1. آذرنوش، آذرتاش. (1385 ش). مقالة «ابن حجاج». دائره المعارف بزرگ اسلامی». زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. جلد3. چاپ سوم. مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.

2. حسینی، علی رضا. (1394 ش). مقالة «نقش ایرانیان مسلمان درتوسعه و گسترش زبان عربی». فصلنامة پژوهشهای سیاسی جهان اسلام. سال پنجم. شمارة اول. صص 27-50.

3. حمود، ماجده. (1424 ق). مقالة «صوره الآخر لدی أبی حیان التوحیدی الفرس نموذجا». مجلة آفاق الحضاره الإسلامیه. السنه السادسه. العدد 12. صص 49 -112.

4. دزفولیان راد، کاظم و عیسی امن خانی. (1388 ش). مقالة «دیگری و نقش آن در داستان-های شاهنامه». مجلة پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شمارة 13. صص 1- 23.

5. عظیمی، حسین و مسعود علیا. (1393 ش). مقالة «نسبت متن و صدای دیگری در اندیشة باختین». فصلنامة علمی، پژوهشی کیمیای هنر. سال سوم. شمارة 13. صص7-16.

6. گذشته، ناصر. (1385 ش). مقالة «ابن شبرمه». دائرة المعارف بزرگ اسلامی. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. جلد4. چاپ سوم. مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.