واکاوی شار همگرایی رطوبت و آب قابل بارش جوّ بارش‌های بهارۀ ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 25، فروردین 1397، صفحه 131-152   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v7i1.64076

نویسندگان

مهدی دوستکامیان^* ؛ مسعود جلالی؛ الله مراد طاهریان

دانشگاه زنجان

چکیده

بررسی سازوکار انتقال و شناسایی منابع تأمین رطوبت بارش‌های یک منطقه و شناخت مؤلفه‌های چرخه آب بر روی آن از موضوعات موردتوجه در علوم جوّی است. پژوهش حاضر باهدف مطالعه شار همگرایی رطوبت و آب قابل بارش جو و شناسایی منابع تأمین رطوبت بارش‌های بهاره ایران صورت گرفته است. برای این منظور از داده‌های بارش روزانه 483 ایستگاه سینوپتیکی، کلیماتولوژی و باران‌سنجی در یک دوره آماری 50 ساله (1961- 2010) استفاده‌شده است. پس از استخراج روزهای بارشی فراگیر به کمک تحلیل خوشه‌ای الگوهای شار همگرایی رطوبت و آب قابل بارش جو بارش بهاره شناسایی‌شده‌اند و سپس اقدام به استخراج نقشه‌های فشار تراز دریا، 850 و 700 هکتوپاسکال به همراه شار همگرایی رطوبتی و آب قابل بارش جو در منطقه موردمطالعه شده است. نتایج نشان داد که مکانیسم بارش‌های فراگیر بهارۀ ایران و شار همگرایی رطوبت در ارتباط با همگرایی شار رطوبتی ناشی پرفشار سیبری- کم فشار عربستان ، شار همگرایی رطوبت ناشی از پرفشار قزاقستان – کم فشار خلیج‌فارس، شار همگرایی رطوبت ناشی از پرفشار شمال دریای خزر-کم فشار شرق ترکیه، کم فشار عربستان، شار همگرایی رطوبت ناشی از پرفشار سیبری- کم فشار عربستان، سودان و شار همگرایی رطوبت ناشی از پرفشار سیبری – کم فشار ترکمنستان، کم فشار سودان بوده است. بیشترین مقدار رطوبت و شار همگرایی رطوبت از سمت دریای عرب، خلیج‌فارس، دریای خزر و دریای سرخ در ترازهای پایین جو و دریای مدیترانه و سیاه درترازهای بالایی جو است.

کلیدواژه‌ها

شارهمگرایی رطوبت؛ آب قابل بارش؛ بارش‌های بهاره؛ ایران

مراجع

براتی، غلامرضا؛ حیدری، ایرج؛ 1382. رده‌بندی منابع رطوبتی بارش‌های غرب ایران. سومین کنفرانس منطقه‌ای و اولین کنفرانس ملی تغییر اقلیم. اصفهان-29 مهر الی اول آبان. ص 15

جاناتان ای، مارتین؛ 1386. دینامیک جو در عرض‌های میانه. ترجمه دکتر سیدابوالفضل مسعودیان، انتشارات سمت

خلج، علی؛ 1381. تحلیلی بر تأثیر رشته‌کوه زاگرس روی سیستم‌های سینوپتیکی مؤثر بر اقلیم ایران مرکزی. رساله دکتری جغرافیای طبیعی، دانشگاه تربیت مدرس

شریعتمداری، زهرا؛ 1391. هواشناسی عمومی. چاپ اول، انتشارات پارسا، صفحه 280

عساکره، حسین؛ دوستکامیان، مهدی؛ 1393. تغییرات زمانی و مکانی آب قابل بارش جو ایران. مجله تحقیقات منابع آب ایران. شماره 1. صص 72-86.

علیجانی، بهلول؛ 1374. منابع رطوبت بارندگی ایران؛ مجموعه مقالات هفتمین کنگره جغرافی‌دانان ایران. دانشگاه تهران، جلد دوم، صص 266-276

فرج زاده، منوچهر؛ کریمی، مصطفی؛ 1390. شار رطوبت و الگوهای فضایی- زمانی منایع تأمین رطوبت بارش‌های ایران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. شماره 22. صص 22-38

فلاح قالهری، غلام عباس؛ 1390. اصول و مبانی هواشناسی. انتشارات پژوهشکده اقلیم‌شناسی. صفحه 760

فلاح قالهری، غلام عباس؛ اسدی، مهدی؛ داداشی رودباری، عباسعلی؛ 1394. تحلیل فضایی پراکنش رطوبت در ایران. مجله پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. شماره 4. 650-637

قائمی، هوشنگ؛ 1386. هواشناسی عمومی، انتشارات سمت

کریمی احمدآباد، مصطفی؛ 1386. تحلیل منابع رطوبت بارش‌های ایران. پایان‌نامه دکتری. استاد راهنما: دکتر منوچهر فرج زاده. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده علوم انسانی، گروه جغرافیا

لشکری، حسن؛ 1375. الگوهای سینوپتیکی بارش‌های شدید در جنوب غرب ایران. رساله دکتری جغرافیای طبیعی. دانشگاه تربیت مدرس

لشکری، حسن؛ 1381. مسیریابی سامانه‌های کم فشار سودانی ورودی به ایران. مجله مدرس. شماره 2، 1-12

لشکری، حسن؛ 1382. مکانیسم تکوین، تقویت و توسعه مرکز کم فشار سودان و نقش آن بر روی بارش‌های جنوب و جنوب غرب ایران. پژوهش‌های جغرافیایی، ش 75

لشکری، حسن؛ قائمی، هوشنگ؛ پرک، فاطمه؛ 1385. تحلیل رژیم بارندگی منطقه جنوب و جنوب غرب کشور. مجله سپهر. شماره 85

مارتین، جاناتان ای. ترجمه مسعودیان، سیدابوالفضل؛ 1388. دینامیک جو در عرض‌های میانه. انتشارات دانشگاه اصفهان. ص 17

مرادی، حمیدرضا؛ 1383. نقش دریای خزر در شرایط بارشی سواحل شمال کشور. مجله علوم دریایی ایران. دوره 3. شماره 2 و 3. بهار و تابستان 1383

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ 1387. شناسایی شرایط همدید همراه با بارش‌های ابرسنگین ایران. سومین کنفرانس مدیریت منابع ایران. 23 الی 25 مهرماه 1387. دانشگاه تبریز. دانشکده مهندسی عمران

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ محمدی، بختیار؛ 1389. تحلیل فراوانی تابع همگرایی شار رطوبت در زمان رخداد بارش‌های ابرسنگین ایران. چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام. دانشگاه زاهدان

مفیدی، عباس؛ 1383. اقلیم‌شناسی سینوپتیکی بارش‌های سیل زا منشأ منطقه دریای سرخ در خاورمیانه. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. ش 75

Big G. R. T. D. Jackals, P. S. Less and T. Osborn., 2003. the role of the oceans in climate. International Journal of Climatology, 23: 1127-1159

Evans J. Smith R, and Oglesby R., 2003. Precipitation processes in the Middle East Proceedings International on Modeling and Simulation MODSIM03, D. Post (ed.) Jupiter's Hotel and Casino, Townsville, Australia,6: 14-17.

Ghaemi H., 1994. Global Climate, Vol.1,Samt Publications, pp. 272

Lindesay J. A, Dabreton P C., 1993. Water vapor transport over southern Africa during wet and dry early and late summer months. In. j. climatology, 13: 151-170.

Liu, J. Stewart, R. E., 2003.Water Vapor Fluxes over the Saskatchewan River Basin, Journal of Hydrometeorology, 4: 944-959.

Stanley K. Andrews J., 2006. A Blended Satellite Total Perceptible Water Product for Operational Forecasting, Journal of Atmospheric and Oceanic, 24: 74 – 81

Viale Maximiliano, Nunez, Mario N., 2011. Climatology of Winter Orographic Precipitation over the Subtropical Central Andes and Associated Synoptic and Regional Characteristics, Journal of Hydrometeorology, 12: 481-493

Xu X. D. Miao Q, Wang J, Zhang, X., 2003. the water vapor transport model at the regional boundary during the meiyu period. Advances in Atmospheric Science, 20: 333-342

Xu, X. D. Shi,X.Y. Wang,Y.Q. Pang 3, S.Q. Shi,X. H., 2003. Data Analysis and Numberical Simulation of Moisture Source and Trasport Associated With Summer Precipitation In the Yangtze River Valley Over China, Meteorology Atmospheric Physics, 100: 217-231.