تحلیل نشانه شناختی شخصیت ها در حکایت ملک عمر نعمان

زبان و ادبیات عربی

مقاله 10، دوره 10، شماره 18، بهمن 1397، صفحه 249-278   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v10i18.61838

نویسنده

علی اکبر مرادیان قبادی^*

دانشگاه لرستان

چکیده

شخصیت عنصر اصلی داستان است و به مثابۀ ستون فقرات آن به شمار می­رود؛ پس داستان­ پرداز باید تمام تلاش خود را برای آفرینش شخصیت­هایی مبذول کند که دارندۀ نشان­ه ایی باشند که با حوادث، مفاهیم و اهداف قصه متناسب و با عناصر دیگر هم­خوانی داشته باشند. به نظر می­رسد که اسامی شخصیت­ها از مهم­ترین این نشان­ه است و به منزلۀ رمزها یا علاماتی هستند که خواننده را به برخی از مفاهیم داستان رهنمون می­شوند، و چون عنصر شخصیت در داستان­های هزار و یک شب هم از نظر شکل و هم از نظر دلالی اهمیت فراوان دارند، بر آن شدیم که در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی نشانه­ شناسی شخصیت­ها در یکی از حکایت­های آن به عنوان "ملک عمر نعمان و فرزندانش شرکان و ضوءالمکان" بپردازیم و وجوه تسمیه شخصیت­های این حکایت و ارتباط آنها را با روند حوادث و وقایع داستان کشف نماییم. سرانجام به نتایج مهمی پی بردیم؛ از جمله این که اسامی شخصیت­ها در این حکایت نقش مهمی در ساختار و مفاهیم و پیام­های قصه دارند.

کلیدواژه‌ها

هزار و یک شب؛ داستان ملک نعمان و فرزندانش؛ معناشناسی و نشانه شناسی؛ دلالت شخصیت ها

مراجع

1. قرآن کریم

2. نهج البلاغه. (2004). گرد آوری محمد بن حسین شریف رضی. تحقیق: صبحی صالح، چاپ چهارم. قاهره- بیروت، مصر - اردن: دار الکتاب المصری و دار الکتاب اللبنانی.

کتب

1. ابن اثیر، مجد الدین ابو السعادات مبارک بن محمد جزری. (1364). النهایة فی غریب الحدیث والأثر. تحقیق طاهر احمد زاوی و محمود محمد طناحی. چاپ چهارم. قم. ایران: مؤسسۀ چاپ و نشر اسماعیلیان.

2. ابن ازهری، محمد بن احمد. (2001). تهذیب اللغة. تحقیق: محمد عوض مرعب. چاپ اول. بیروت. لبنان: دار إحیاء التراث العربی.

3. ابن خطیب، لسان الدین. (1956). اعمال الأعلام فی من بویع قبل الاحتلام من ملوک الإسلام. تحقیق لیفی بروفنسال. چاپ دوم. بیروت. لبنان: دار المکشوف.

4. ابن زیدون، احمد بن عبد الله. (2005). دیوان ابن زیدون. تهذیب عبد الله سنده. چاپ اول. بیروت. لبنان: دار المعرفه.

5. ابن درید، ابو بکر محمد بن حسن. (1987). جمهرة اللغة. تحقیق: رمزی منیر بعلبکی. چاپ اول. بیروت. لبنان: دار العلم للملایین.

6. ابن سیده، ابو الحسن علی بن اسماعیل. (بی‌تا). المحکم والمحیط الأعظم. تحقیق عبد الحمید هنداوی. بیروت. لبنان: دار الکتب العلمیه.

7. ابن شدّاد، عنتره. (1992). دیوان عنترة. شرح الخطیب التبریزی. با مقدمه و فهرست‌نویسی مجید طراد. چاپ اول. بیروت. لبنان: دار الکتاب العربی.

8. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت. لبنان: دار صادر.

9. ابن ندیم، محمد بن اسحاق. (1997). الفهرست. تحقیق ابراهیم رمضان. چاپ دوم. بیروت. لبنان: دار المعرفه.

10. اشمونی، علی بن محمد. (1419). شرح الأشمونى لألفیة ابن مالک. بیروت. لبنان: دار الکتب العلمیه.

11. امرؤ القیس، جندج. (1425). دیوان امرئ القیس. شرح عبد الرحمن مصطاوی. بیروت. لبنان: دار المعرفه.

12. تعاویذی، ابو الفتح محمد بن عبید الله. (1903). دیوان ابن التعاویذی. تحقیق د. س. مرجلیوث. قاهره. مصر: نشر چاپخانۀ الجوائب.

13. جاحظ، عمر بن بحر. (1424). الحیوان. چاپ دوم. بیروت. لبنان: دار الکتب العلمیه.

14. جارم، علی. (2012). دیوان علی جارم. قاهره. مصر: مؤسسۀ هنداوی.

15. جوهری، ابو‌نصر اسماعیل بن حمّاد. (1987). الصّحاح. تحقیق احمد عبد الغفور عطار. چاپ چهارم. بیروت. لبنان: دار العلم للملایین.

16. چاندلر، دانیال. (2008). أسس السیمیائیة. ترجمه طلال وهبه. چاپ اول. بیروت. لبنان: المنظمة العربیة للترجمة.

17. حلوانی، عامر. (2005). فی القراءة السیمیائیّة. چاپ اول. تونس: دار مطبعة التسفیر الفنی.

18. دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه. با نظارت محمد معین و سید جعفر شهیدی. چاپ دوم. تهران. ایران: مؤسسۀ نشر و چاپ دانشگاه تهران.

19. زبیدی، محمد مرتضى. (1414). تاج العروس من جواهر القاموس. چاپ اول. بیروت. لبنان: دار الفکر.

20. ستاری، جلال. (1368). افسون شهرزاد؛ پژوهشی در هزار افسان. چاپ اول. تهران. ایران: نشر طوس.

21. سعد، فاروق. (1962). من وحی ألف لیلة ولیلة. چاپ اول. جلد اول. بیروت. لبنان: انتشارات المکتبه الأهلیه.

22. شویلی، داوود سلمان. (2000 م). ألف لیلة ولیلة وسحر السردیة العربیة دراسات. چاپ اول. دمشق. سوریه: اتحاد الکتّاب العرب.

23. شیبانی، عبد القادر فهیم. (2008). معالم فی السیمیائیات العامة أسسها ومفاهیمها. چاپ اول. بیروت. لبنان: دار الاختلاف للنشر والتوزیع.

24. صاحب، اسماعیل بن عبّاد. (1414). المحیط فی اللغة. چاپ اول. لبنان: بیروت. عالم الکتب.

25. طائی، حاتم. (1406). دیوان حاتم طائی. شرح و مقدّمۀ احمد رشاد. بیروت. لبنان: دار الکتب العلمیه.

26. عبادی، عدی بن زید. (1965). دیوان عدی بن زید العبادی. تحقیق محمد بن جبّار معیبد. بغداد. عراق: شرکة دار الجمهوریة للنشر والطبع.

27. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410). العین. تحقیق مهدی المهزومی و ابراهیم السّامرائی. چاپ دوم. قم. ایران: نشر مؤسسۀ دار الهجره، مطبعة الصدر.

28. قاضی، عبد المنعم زکریا. (2009). البنیة السردیة فی الروایة. با مقدمۀ احمد ابراهیم هواری. چاپ اول. جیزه. مصر: انتشارات پژوهش‌ها و تحقیقات انسانی و اجتماعی عین.

29. قسطلی، ابن درّاج. (1961). دیوان ابن درّاج القسطلی. تحقیق محمود علی مکی. چاپ اول. دمشق. سوریه: انتشارات المکتب الإسلامی.

30. قطوس، بسام موسی. (2001). سیمیاء العنوان. چاپ اول. إربد. اردن: انتشارات مکتبۀ کتانه.

31. گیرو، پی‌یر. (1988). مقدّمة علم الإشارة – السیمیولوجیا. با مقدمۀ مازن الوعر . ترجمه: منذر عیاشی. چاپ اول. دمشق. سوریه: دار طلاس للدراسات والترجمة والنشر.

32. متنبی، احمد بن حسین. (1407). دیوان متنبی. شرح عبد الرحمن برقوقی. بیروت. لبنان: دار الکتاب العربیّ.

33. مسعودی، ابو الحسن علی بن حسن بن علی. (بی تا). مروج الذهب ومعادن الجوهر. تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید. بیروت. لبنان: نشر المکتبة الإسلامیه.

34. وهبه، مجدی. (1974). معجم مصطلحات الادب. بیروت. لبنان: انتشارت مکتبة لبنان.

35. بدون مؤلّف. (بی‌تا). ألف لیلة ولیلة. لبنان: بیروت. لبنان: دار نوبلیس للنشر والتوزیع.

پایان نامه‌ها

1. عائشه، بِن فلاح؛ لامیه، زبوجی. (2015). سیمیائیة الشخصیة فی ضوء حکایة أمیرة والغول. با نظارت عبد الحمید. بورایو. الجزائر.

2. عوادی، بسمه؛ قنز، سنا. (2017). ﺳﻴﻤﻴﺎﺋﻴﺔ اﻟﺸﺨﺼﻴﺎت ﻓﻲ رواﻳﺔ "ﺷﺮف" لصنع اﷲ إﺑﺮاﻫﻴﻢ. گروه زبان و ادبیات عربی. دانشگاه شیخ عربی تبسی. تبس. الجزائر.

3. سعاده، حسناء. (2004). شخصیّة الجن والعفاریت بین القرآن الکریم وألف لیلة ولیلة. گروه زبان و ادبیات عربی. جایة. الجزائر.

مجلات

1. احمد، سامیه. (1988). الشخصیّة المسرحیة. عالم الفکر. جلد 8. شمارۀ 4.

2. بادینده، هاله، و دیگران. (2016). سیمیائیة أسماء الشخصیّات فی روایة ذاکرة الجسد لأحلام مستغانمی (الشخصیّتین الرئیسیتین نموذجا). مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. شمارۀ 40.

3. جرادات، رائد ولید. (2012). حکایة الجاریة تودد من کتاب ألف لیلة ولیة قراءة نصیة. مجلۀ دانشگاه دمشق. جلد 28. العدد 3+ 4.

4. حکیمه، بوقرومه. (2012). دلالة أسماء الشخصیّات فی روایة حوبة ورحلة البحث عن المهدی المنتظر. مجلۀ الخطاب. دانشگاه مولود معمری - تیزی وزو. الجزائر. شمارۀ 12.

5. دوابشه، محمد؛ فشافشه، ایمان. (2015). المرأة فی الحکایة الشعبیة الفلسطینیة، مجلۀ الجامعة العربیة الأمریکیة للبحوث. جلد (1). شمارۀ (1).

6. طاوطاو، رزیقه. (2015). المصطلح النقدی واللسانی العربی المعاصر بین ذاتیة المفهوم وبیئة الاغتراب. مجلۀ علوم انسانی، دانشگاه قسنطینه، شمارۀ 43.

7. عرجا، جهاد یوسف. (2004). سیمیائیة الشخصیات فی القاهرة الجدیدة لنجیب محفوظ. مجلۀ الجامعة الإسلامیة. شمارۀ اول.

8. فالثر، فبیکه. (1983). صورة المرأة فی ألف لیلة ولیلة. مجلۀ تاریخ العرب والعالم. شمارۀ 51.

9. فتاح، علی عبد الرحمن. (2012). تقنیّات بناء الشخصیّة فی روایة ثرثرة فوق النیل. مجلۀ دانشکده ادبیات. بخش اول. شمارۀ 102.

10. قیسمون، جمیله. (2000). الشخصیّة فی القصّة. مجلۀ علوم انسانی. شمارۀ 13.