اثرپذیری آدونیس از «المواقف» نفّری در دیدگاه‌های شاعرانه

زبان و ادبیات عربی

مقاله 1، دوره 10، شماره 19، مهر 1397، صفحه 1-33   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v10i19.36339

نویسندگان

آرزو ابراهیمی دینانی^* ؛ احمد رضی

دانشگاه گیلان

چکیده

آدونیس علاوه بر اینکه شاعری پرمایه و تحول‌آفرین است، منتقد و اندیشمندی است که دیدگاه‌های او درباره شعر و شاعری همواره در نقد ادبی مورد توجه قرار گرفته است. بازتاب این نظریات شاعرانه را می‌توان در اشعار او نیز بازیافت. اثرپذیری آدونیس از متون عرفانی و صوفیانه از موضوعات مهمی است که اندیشه وی را با مکتب سوررئالیسم در دوره معاصر نیز پیوند می‌زند؛ امّا تأثیر کتاب "المواقف" تألیف محمدبن عبدالجبار نفّری بر اندیشه و نظرگاه انتقادی آدونیس در شعر، رویکرد شعری او را تا حد زیادی به نگرش‌های عرفانی نفّری نزدیک می‌کند؛ چراکه محتوای این اثر عرفانی با نگرش شاعرانه او در هم می­آمیزد. این مقاله بر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی تأثیر المواقف را بر دیدگاه شاعرانه آدونیس نشان دهد. این اثرپذیری نشانه ­های مختلفی دارد؛ ازجمله تأسیس مجله‌ای به نام "المواقف" توسط آدونیس، استناد به عبارات متن "المواقف" در آثار و اقتباس تعابیر آن کتاب در اشعارش. این تحقیق با هدف آشکار ساختن ریشه­ برخی اندیشه­ ها و آرای آدونیس در کتاب المواقف نشان می­دهد که بیش از همه سه عامل زبان، مضمون و روش، اندیشه ­های آن دو را به هم پیوند می­زند: آدونیس تحت نفوذ نحوه نگرش نفّری نسبت به زبان، زبان منحصربه‌فرد خویش را می‌آفریند. در مضمون نیز، دیدگاه‌های او با در بر گرفتن عمده‌ترین درون‌مایه‌های عرفانی، یعنی وحدت‌گرایی، پویایی و معرفت با سرمنشأ عرفانی کتاب "المواقف" گره می‌خورد و عامل سوم، روش سنت‌شکنی است که از یک سو تحت تأثیر قوی "المواقف" و از سوی دیگر زیر سیطره نگاه سنت‌شکنانه مکاتب غربی، شعر را خرق پیوسته عادات زبانی و محتوایی تعریف می‌کند.

کلیدواژه‌ها

آدونیس؛ المواقف؛ نفّری؛ شعر عرب؛ ابهام

مراجع

کتابنامه

کتاب‌ها

1. آدونیس. (الف ۱۹۸۸). الاعمال الشعریۀ الکاملۀ. بیروت: دارالعودۀ. چاپ پنجم.

2. ـــــــ. (۱۹۹۶). الاعمال‌الشعریۀ‌الکاملۀ-اغانی مهیار‌الدمشقی و قصاید أخری.3 ج. دمشق و بیروت: دارالمدی للثقافۀ والنشر.

3. ـــــــ. (ب 1988). التحولات و الهجرۀ فی اقالیم النهار و اللیل. بیروت: دارالآداب.

4. ـــــــ. (۲۰۰۱). الثابت و المتحول. جلد اول. بیروت: دار الساقی.

5. ـــــــ. (الف ۱۹۷۱). اوراق فی الریح. بیروت: دارالعودۀ.

6. ـــــــ. (۱۳۷۶). پیش‌درآمدی بر شعر عربی. ترجمه کاظم برگ‌نیسی. تهران: فکر روز.

7. ـــــــ. (۱۳۷۷). ترانه‌های مهیار دمشقی. ترجمه کاظم برگ‌نیسی. تهران: کارنامه.

8. ـــــــ. (الف ۱۳۸۵). تصوف و سوررئالیسم. ترجمه حبیب الله عباسی. تهران: سخن.

9. ـــــــ. (1343). دیوان الشعر العربی. بیروت: المکتبۀ العصریه.

10. ــــــ. (ب ۱۳۸۵). لمس کردن روشنایی. ترجمه حمید کریم‌خانی. تهران: آهنگ دیگر.

11. ــــــ. (۱۹۷۸). زمن الشعر. چاپ دوم. بیروت: دارالعودۀ.

12. ــــــ. (۱۹۸۵). سیاسۀ الشعر. بیروت: دار الآداب.

13. ــــــ. (۱۳۸۲). عرفان شرق و عرفان غرب. ترجمه رضا عامری. تهران: ترجمان اندیشه.

14. ــــــ. (بی‌تا). فاتحۀ لنهایات القرن. بیروت: دار النهار.

15. ــــــ. (۱۳۸۷). کارنامه باد. ترجمه عبدالرضا رضایی‌نیا. تهران: مرکز.

16. ــــــ. (۱۹۸۹). کلام البدایات. بیروت: دارالآداب.

17. ــــــ. (۱۳۸۸). متن قرآنی و آفاق نگارش. ترجمه حبیب الله عباسی. تهران: سخن.

18. ــــــ. (ج 1988). المسرح و المرایا. بیروت: منشورات دارالآداب.

19. آل‍ن، گ‍راه‍ام. (1380). ب‍ی‍ن‍ام‍ت‍ن‍ی‍ت. ت‍رج‍م‍ه‌ پ‍ی‍ام‌ ی‍زدانجو. تهران: مرکز.

20. امین‌پور، قیصر. (1383). سنت و نوآوری در شعر معاصر. تهران: علمی و فرهنگی.

21. بقلی، روزبهان. (1360). شرح شطحیات. تصحیح هانری کربن. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه.

22. جرجانی، علی‌بن‌محمد. (1987). التعریفات. تحقیق و تعلیق: عبدالرحمن عمیرة. بیروت: عالم الکتب.

23. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1381). شعله طور. چاپ پنجم. تهران: سخن.

24. سجادی، سیدجعفر. (1362). فرهنگ لغات، اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چ سوم. تهران: کتابخانۀ طهوری.

25. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (۱3۵۹). شعر معاصر عرب. تهران: توس.

26. ضاوی، احمد عرفات. (۱۳۸۴). کارکرد سنت در شعر معاصر عرب. ترجمه سیدحسین سیدی. مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.

27. عباس، احسان. (۱۹۹۲). اتجاهات الشعر العربی المعاصر. چاپ دوم. بیروت: دارالشروق.

28. عرب، عباس. (۱۳۸۳). آدونیس در عرصه شعر و نقد معاصر عرب. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

29. علّاق، فاتح. (۱۳۸۸). مفهوم شعر. ترجمه سید حسین سیدی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

30. نفّری، محمدبن‌ عبدالله. (۱۳۹۰). المواقف و المخاطبات. ترجمه محمودرضا افتخارزاده. تهران: جامی.

31. النفّری، محمد بن عبدالجبار. (۱۹97). المواقف و المخاطبات. تحقیق آرتور آربری. بیروت: دارالکتب العلمیه.

32. نویا، پل. (۱۳۷۳). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمه اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

33. نیکلسون، رینولد. (۱۳۷۲). عرفان عارفان مسلمان. ترجمه اسدالله آزاد. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

مقالات

1. آدونیس. (ب ۱۹۷۱). مجله "المواقف". ش ۷-۸. بیروت.

2. سن مرتین، ژاک. (۱۳۷۲). «شعر تجربه‌ای روحانی». ترجمه رضا صفریان. فصلنامه شعر. ش ۵. صص ۴۲-۴۴.

3. عامری، رضا. (۱۳۸۶). «آدونیس از عرفان شرق تا حاشیه‌های پست مدرنیسم». ماهنامه فردوسی. ش ۵۲ و ۵۳. صص ۵4-۵1.

4. ملایری، یدالله. (۱۳۸۷). «نگاهی به شعر سپید سوریه (با تکیه بر شعر آدونیس)». ادبیات معاصر. ش ۱۲، صص 31-42.