تحلیل نقش گردشگری درتوسعۀ پایدار منطقه ای و رتبه بندی عوامل تأثیرگذار آن براساس مدل F,ANP)مطالعۀ موردی: شهرستان مراغه)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 28، شهریور 1396، صفحه 77-100   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v15i1.49857

نویسندگان

رسول افسری^{* 1}؛ اسفندیار زبردست²

¹دانشگاه علم و صنعت ایران

²دانشگاه تهران

چکیده

اهداف: گردشگری یک عامل مهم در استقرار منابع گوناگون و توسعۀ مناطق کمتر توسعه‌یافته به-شمار می‌رود. با بهره‌گیری حساب‌شده از توسعۀ گردشگری، می‌توان زمینۀ توسعۀ اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و محیط‌زیستی بسیاری از مناطق محروم را فراهم آورد. در این پژوهش، هدف این است که نخست نقش گردشگری در توسعۀ منطقه‌ای شهرستان مراغه بررسی‌گردد؛ سپس عوامل تأثیرگذار گردشگری در منطقه اولویت‌بندی شود. همچنین راهکارهایی برای توسعة پایدار گردشگری ارائه ‌شود تا ضمن افزایش منافع حاصل از آن، بتوان تأثیرات منفی آن را به حداقل کاهش داد.
روش: این پژوهش با توجّه به نوع هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی ـ تحلیلی و همبستگی است. جامعة آماری پژوهش شامل کارشناسان، متخصّصان (اساتید دانشگاهی رشته‌های مربوط)مسئولین سازمان‌ها و ادارات و مردم محلّی شهرستان مراغه، با جامعۀ آماری 15000 نفر و تعداد نمونه 400 نفر است. روش گردآوری داده‌ها و اطّلاعات در این پژوهش، روش کتابخانه‌ای و میدانی (پرسش‏نامه) است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و آزمون فرضیات پژوهش از تحلیل رگرسیون خطّی ساده، آزمون t و مدل F,ANP استفاده شده است.
یافته‌ها/ نتایج: نتایج پژوهش حاکی از این است که ضریب تعیین بین متغیّر مستقل (توسعۀ گردشگری) متغیّر وابسته (توسعۀ اقتصادی) برابر 13/0 است. به عبارت دیگر، توسعۀ گردشگری 13درصد تغییرات متغیّر وابسته را توجیه می‌کند. همچنین در بُعد اجتماعی و فرهنگی نیز توسعۀ گردشگری 31 درصد تغییرات ایجادشده در متغیّر وابسته را پیش‌بینی (توجیه) و خطّی‌بودن رابطه بین دو متغیّر توسعۀ گردشگری و توسعۀ اجتماعی ـ فرهنگی را تأیید کرده و نشان می‌دهد توسعۀ گردشگری همانند بُعد اقتصادی، در بهبود وضعیت اجتماعی و فرهنگی شهرستان نیز تأثیر داشته است. همچنین در بُعد زیست‌محیطی نیز گردشگری در محل تأثیر گذاشته است. نتایج رتبه‌بندی عوامل تأثیرگذار نیز براساس ترکیب تحلیل عاملی (FA) و تحلیل شبکه‌ای (ANP) به‌ترتیب عبارت‌اند از: افزایش کیفیت محیط‏زیست، گسترش امکانات بهداشتی و خدمات رفاهی، افزایش حساسیت به محیط، افزایش درآمد.
نتیجه‌گیری: نتایج به‌دست‌آمده از تحلیل آماری رگرسیون خطّی و آزمون t نشان داد بین توسعۀ گردشگری و توسعۀ اجتماعی ـ فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی منطقه رابطۀ معناداری وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

گردشگری؛ توسعۀ پایدار؛ منطقه؛ مدل F,ANP؛ شهرستان مراغه

مراجع

1. استعلاجی، ع.؛ الله‌قلی‌نژاد، م. (1390). برنامه‌ریزی توسعۀ پایدار با تأکید بر گردشگری(مطالعۀ موردی: سرعین و روستاهای اطراف). فصلنامۀ جغرافیا، (30)، 129ـ144.

2. اکبرپور سراسکانلرود، م.؛ رحیمی، م.؛ و محمّدی، ف. (1390). سنجش تأثیرات گردشگری بر ابعاد توسعۀ پایدار(مطالعۀ موردی: شهرستان هشترود). فصلنامۀ برنامه‌ریزی منطقه‌ای، (3)، 93ـ104.

3. تولاّیی، س.؛ شاهدی، ی. (1387). ارزیابی آثار دموگرافیک و فرهنگی گردشگری در سرعین اردبیل. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیا، 8 (11)، 191ـ206.

4. حیدری، ر. (1386). مبانی برنامه‌ریزی صنعت گردشگری. تهران: انتشارات سمت.

5. رنج‌پور، ر.؛ کریمی تکانلو، ز.؛ و نجفی‌نسب، م. ح.(1390). بررسی فرضیۀ توریسم منجر به رشد در ایران طی دورۀ 1388ـ1347. فصلنامۀ تحقیقات توسعۀ اقتصادی، 1(3)، 115ـ134.

6. ضرّابی، ا.؛ اسلامی پریخانی، ص. (1390). سنجش تأثیرات اقتصادی، اجتماعی ـ فرهنگی و زیست‌محیطی گردشگری (مطالعۀ موردی شهرستان مشکین‌شهر). فصلنامۀ پژوهش‌های جغرافیای انسانی، (75)، 37ـ52.

7. فاضل‌نیا، غ.؛ رجائی، م.؛ و حکیم‌دوست، ی. (1393). کاربرد تحلیل عاملی در ارزیابی توسعۀ مکانی فضایی مناطق روستایی شهرستان تنکابن. فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری ـ منطقه‌ای، 10(1)، 97ـ 112.

8. مرکز آمار ایران. (1390). سرشماری نفوس و مسکن.

9. میرزایی، ر. (1388) تأثیر توسعۀ گردشگری روستایی بر اشتغال در منطقۀ اورامانت کرمانشاه. فصلنامۀ روستا و توسعه، 4(4)، 49ـ76.

10. Andraz, J. M., Norte, N. M., & Gonçalves, H. S. (2015). Effects of tourism on regional asymmetries: Empirical evidence for Portugal. Tourism Management, 50, 257-267.

11. Neves, P. (2006). Tourism: Towards sustainable regional development. (Unpublished master's thesis). Royal Institute of Technology, Stockholm, Sweden.

12. Nurkovic´, R. (2010). Influence of tourism on the regional development of Bosnia and Herzegovina. Internacional Journal of Euro-Mediterranean Studies, 2(2), 201-214.

13. Pessoa, A. (2009). Tourism and regional competitiveness: The case ofthe Portuguese Douro Valley. Revista Portuguesa de Estudos Regionais, 18, 55-75.

14. World Tourism Organization & European Travel Commission. (2007). Handbook on tourism market segmentation: Maximising marketing effectiveness. Madrid, Spain: World Tourism Organization.

15. Zebardast, E. (2013). Constructing a social vulnerability index to earthquake hazards using a hybrid factor analysis and analytic network process (F’ANP) model. Natural Hazards, 65(3), 1331–1359