واکاوی تصویر، به‌ مثابه کارپایۀ شعر خلیل حاوی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 10، شماره 19، مهر 1397، صفحه 35-69   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v10i19.64026

نویسندگان

محمدرضا اسلامی^* ؛ مریم بخشی؛ پرویز احمدزاده؛ محمد پاشایی

دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

شعر مدرن را شعر تصویر می­نامند؛ زیرا یکی از جلوه ­های هنر شاعری در عصر معاصر، تخیل بدیع و خلق تصاویر نو همراه با کشف رابطه ­ای جدید بین پدیده هاست. واکاوی تصویر، جهان کوچکی از دنیای بزرگ شاعر است و پرده‌برداری از آن، پرده برداشتن از ذات و وجود هنرمند است و شیوۀ تعامل او را با این جهان نشان می­دهد. تخیل عرصۀ وسیعی برای تصویر است چون در لحظه­ ای کوتاه، زمانی بیکران و در مکانی محدود، سرزمینی پهناور را به تصویر می­کشد. در پژوهش حاضر، به علت بعضی تمایلات خاصی که خلیل حاوی، شاعر معاصر لبنانی، در تصویر­گری­ داشته و خصوصیات تصویرهای دقیق و ملموس و عینی او را با رویکرد تحلیلی - توصیفی مورد بررسی قرار خواهیم داد تا با واکاوی مهم­ترین علل این ابداع شاعرانه و سازه­های اصلی شکل‌دهندۀ آن، بتوانیم با فضایی که بازنمود جهان­ بینی و نگرش خاص این شاعر تصویرگراست، آشنا شویم. بررسی این خصیصه و کارکرد آن در شعر حاوی به‌عنوان یکی از بن‌مایه‌های شناختی در شعر عربی، انتقال دهندۀ مفاهیمی چون فلسفه ­زدگی، ابهام، اضطراب و سرگشتگی به مخاطب است، مسلماً کشف و بیان این شاخصه­ ها در فهم بهتر مضامین ژرفِ فلسفی­ شعر این شاعر تأثیر زیادی دارد. نیز به‌کارگیری تصویر در شعر او که اغلب نمادین و رمزآلود است، به‌عنوان محوری اصلی برای بیان بزرگ­ترین تجربه ­های حسی و ذهنی شاعر مورد استفاده قرار می­گیرد.

کلیدواژه‌ها

تصویر؛ تخیل؛ اشارات معنایی؛ خلیل حاوی

مراجع

کتابنامه

الف) کتاب‌ها

1. اسماعیل، عزالدین. (1981). الشعر العربی المعاصر: قضایا و ظواهره الفنیة و المعنویة. بیروت: دارالعودة و دارالثقافة.

2. اسوار، موسی. (1381). از سرود باران تا مزامیر گل سرخ. تهران: سخن.

3. باشلار، گاستون. (1392). بوطیقای فضا. ترجمۀ مریم کمالی- مسعود شیربچه. چاپ دوم. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.

4. براهنی، رضا. (1371). طلا در مس (در شعر و شاعری). تهران: نویسنده.

5. ــــــــــ. (1391). خطاب به پروانه‌ها و چرا من دیگر شاعر نیمایی نیستم. چاپ پنجم. تهران: نشر مرکز.

6. بکری، إلیاس. (2016). توظیف الرمز فی شعر خلیل الحاوی. رسالة ماجستیر. الجمهوریة الجزائریة: جامعة المسیلة.

7. حاوی، ایلیا. (1986). فی النقد و الادب. الطبعة الثانیة. بیروت: دارالکتاب اللبنانی.

8. حاوی، خلیل. (1993). دیوان (الأعمال الشعریة الکامله). بیروت: دارالعودة.

9. ـــــــــــ. (1972). الأعمال الکاملة. بیروت: دار العودة

10. ـــــــــــ. (1979 الف). الرعد الریح. ط1. بیروت: دارالعودة.

11. ـــــــــــ. (1979 ب). من جحیم الکومیدیا. ط1. بیروت: دارالعودة.

12. جیوسی، سلمی الخضراء. (2007). اتجاهات و الحرکات فی الشعر العربی الحدیث. الطبعة الثانیة. بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.

13. چدویک، چارلز. (1375). سمبولیسم. ترجمۀ مهدی سحابی. تهران: نشر مرکز.

14. سیدی، سیدحسین. (1390). زیبایی‌شناسی آیات قرآن. تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

15. دست‌غیب، عبدالعلی. (1390). نقد ادبی و نوعیت متن. شیراز: نوید شیراز.

16. ــــــــــــــــ. (1373). نقد آثار احمد شاملو. چاپ پنجم. تهران: نشر آروین.

17. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1380). شعر معاصر عرب. تهران: سخن.

18. ــــــــــــــــــــــ. (1357). صور خیال در شعر فارسی؛ تحقیق انتقادی در تطور ایماژ‌های شعر پارسی و سیر نظریه بلاغت در اسلام و ایران. چاپ هفتم. تهران: انتشارات آگاه.

19. ضاوی، احمد عرفات. (1384). کارکرد سنت در شعر معاصر عرب. ترجمۀ سید حسین سیدی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

20. عباس، احسان. (1384). رویکردهای شعر معاصر عرب. ترجمۀ حبیب الله عباسی. تهران: سخن.

21. عشری زاید، علی. (2006). استدعاء الشخصیات التراثیة. قاهره: دار غریب.

22. علی جمعه، عایدی. (2006). شعر خلیل حاوی (دراسة فنیة). بیروت: الهیئة العامة لقصور الثقافة. سلسلة کتابات نقدیة113.

23. فاطمی، سید حسین. (1379). تصویرگری در غزلیات شمس. چاپ دوم. تهران: امیر کبیر.

24. فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.

ب) مقاله‌ها

1. فتوحی، محمود. (1383). «عاطفه، نگرش، تصویر، ادبیات و زبان ها». مطالعات و تحقیقات ادبی. بهار و تابستان. شماره یک و دو. صص 93-110.

2. میرزایی نیا، حسین و رضا محمدی و عباس گنجعلی. (1392). «تأثیرپذیری أدونیس از نظریۀ به هم پیوستگی عینی تی. اس الیوت». مجله علمی پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. بهار. شماره بیست وشش.صص101-123.

3. نصیری، علی. (1389). «قرآن و زبان نمادین، ادیان و عرفان». معرفت. مرداد و شهریور. شماره سی و پنج. صص43-25.