برآورد مصرف آب در محصولات زراعی- درآمدی بر حسابداری آب کشاورزی

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 6، شماره 3 - شماره پیاپی 14، اسفند 1398، صفحه 31-40   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v6i3.84407

نویسنده

سیدعلی اکبر عظیمی دزفولی^*

موسسه پژوهش های برنامه ریزی اقتصادکشاورزی و توسعه روستایی

چکیده

حسابداری آب، رویکردی برای سازمان‌دهی اطلاعات حجم آب تأمین شده و مقایسه ارزش اقتصادی اجتماعی مصرف آب در هر یک از زیربخش‌ها می‌باشد. برآورد حجم آب موردنیاز تولید ملی محصولات کشاورزی در چارچوب حسابداری آب مبتنی بر محصول، قابل بررسی بوده و سؤال این است که سهم مصرف آب در تولید محصولات زراعی- راهبردی کشور چیست؟ با استفاده از بانک اطلاعات نیاز خالص آبیاری محصولات، آمار زراعی 1395-1394 وبا فرض راندمان کاربرد 44/7 درصد، مصرف آب محصولات زراعی آبی منتخب برآورد شد. نتایج نشان می‌دهد، حداکثر حجم آب مصرفی تولید این محصولات، 78/6 میلیارد مترمکعب است و بیشترین آب مصرفی به حجم 16/9 میلیارد مترمکعب، به تولید ملی گندم اختصاص داشته که 18/3 درصد از کل آب مصرفی محصولات زراعی آبی کشور را شامل می‌شود. با مقایسۀ متوسط حسابی نیاز خالص آبی گندم با دیگر محصولات در 620 دشت کشور، محصول گندم بعد از جو کمترین میزان نیاز خالص آبیاری (3562 متر مکعب در هکتار) را داشته، در نتیجه حجم مصرف آب تولید ملی گندم متأثر از گستردگی اراضی کشت گندم آبی در کشور (2/4 میلیون هکتار) است. بنا به اینکه با افزایش بهره‌وری آب، می‌توان حجم آب مصرفی تولید محصولات راهبردی را کاهش داد، به نظر می‌رسد مطلوبیت اجتماعی اقتصادی حجم آب مصرف شده جهت تولید محصولات راهبردی نسبت به هزینه‌های آن، ارجحیت داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

حسابداری آب؛ آب مجازی؛ محصولات راهبردی؛ نیاز خالص آبیاری؛ مصرف آب

مراجع

پایدارگلسنگ، ا. 1392. ارائه الگوی سیاست مطلوب بهره‌برداری از منابع زیرزمینی برای فعالیت‌های کشاورزی در نواحی روستایی- حوضه جغرافیای، فرهنگی هلیل‌رود، دشت جیرفت. رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی توسعه روستایی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.

جولایی، ر. و جیران، م. 1387. مزیت نسبی یا خودکفایی؟ مطالعه‌ای کاربردی در تعیین راهبرد تولید گندم در کشور. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 16(62): 147-165.

ﺧﻮاﺟﻪ روشنایی، ن.، دانشورکاخکی، م. و محتشمیﺑﺮزادران، غ. 1389. تعیین ارزش اقتصادی آب در روش تابع تولید، با بکارگیری مدل‎های کلاسیک و آنتروپی (مطالعه موردی: محصول گندم در شهرستان مشهد). اﻗﺘﺼﺎد و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺸﺎورزی (ﻛﺸﺎورزی ﻋﻠﻮم و ﺻﻨﺎﻳﻊ)، 24(1): 113-119.

دانشی، ع.، وفاخواه، م. و پناهی، م. 1394. ارزیابی اقتصادی سناریوی تغییر الگوی کشت در حوزۀ آبخیز سیمینه رود به‌منظور اصلاح مدیریت آب کشاورزی: تلاشی برای احیای دریاچه ارومیه با استفاده از سازوکار PES. تحقیقات منابع آب ایران، 11(3): 57-68.

دشتی، ق.، امینیان، ف.، حسین‌زاد، ج. و حیاتی، ب. 1389. ﺑﺮآورد ارزش اﻗﺘﺼﺎدی آب در تولید گندم ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻄﺎﻟﻌۀ موردی: منابع آب زیرزمینی شهرستان دامغان. ﺩﺍﻧﺶ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﻱ ﭘﺎﻳﺪﺍر،20(1): 121-131.

دهقان، ا.، هومن، ف. و امیرفراهانی، ع. 1384. آینده آب و غذا در جهان تا سال 2025. عبور از بحران. ترجمه از رزگرانت، م. وکای ایکس؛ و کلاین، اس. نشرمؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی، وزارت جهاد کشاورزی.

روحانی، ن.، یانگ، ه.، امین سیچانی، س.، افیونی، م.، موسوی، س.ف. و کامگارحقیقی، ع. ا. 1387. ارزیابی مبادله محصولات غذایی و آب مجازی با توجه به منابع آب موجود در ایران. نشریه علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، 12(46): 417-432.

زارعی، غ. و جعفری، م.ح. 1394. نقش واردات و صادرات محصولات مهم زراعی و باغی در تجارت مجازی آب و رد پای آب در کشاورزی ایران. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 5(9): 784-797.

سلطانی، غ. 1374. خودکفایی در برابر مزیت نسبی محصولات کشاورزی. ﺗﺎﺯه‌ﻫﺎﯼ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ، 25: 24-27.

صبوحی، م. و توانا، ح. 1386. بررسی آثار جانبی منفی ناشی از بهره‌برداری بیش از حد منابع آب زیرزمینی (مطالعه موردی شهرستان لارستان). علوم و صنایع کشاورزی، 21(2): 67- 77.

عبادی، ف. و سعیدنیا، ا. 1388. ترازنامه غذایی جمهوری اسلامی ایران- 1385-1381. انتشارات مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصادکشاوری و توسعه روستایی.

عباسی، ف.، ناصری، ا.، سهراب، ف.، باغانی، ج.، عباسی، ن. و اکبری، م. 1394. ارتقای بهره‌وری مصرف آب. مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.

عباسی، ف .، سهراب، ف.، زارعی، ق.، آراستی ع.ر. و نیریزی، س. 1388. تحلیلی بر بازده‌های آبیاری در ایران. گزارش نهایی پروژه IRD1-85084، شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران.

عزیزی ذهان، ع. ا.، شهابى‌فر، م.، ابراهیمى پاک، ن.ع.، رضوى، ر.، غالبى، س.، سرایى تبریزى، م.، طلوعى، ر. و پیرى، ر. 1393. ارزیابی کارایی مصرف آب گندم در ایران و جهان. اولین همایش ملی مدیریت خاک و آب در تولید گندم. ایران.

عظیمی‌دزفولی، س.ع. ا.، رکن‌الدین افتخاری، ع. و هایدج، ا. 1393. آینده‌نگاری یکپارچه، رویکردی برای غلبه بر چالش بحران آب و غذا. همایش راهکارهای پیش‌روی بحران آب در ایران و خاورمیانه. شیراز. اسفند1393.

عظیمی‌دزفولی، س.ع.ا. 1396، الف. بررسی الزامات دستیابی به خودکفایی محصولات راهبردی در مصرف آب. مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی. تهران.

عظیمی‌دزفولی، س.ع. ا. 1396، ب. آینده پژوهی تأمین آب کشاورزی جهت تولید گندم ج. ا. ایران تا افق 1404، رساله دکتری. رشته آینده‌پژوهی. دانشکده علوم اجتماعی. دانشگاه امام خمینی (ره).

عظیمی دزفولی، س.ع. ا.، رکن الدین افتخاری، ع.، نظری، ب.، هایدج، ا.، نظامی‌پور، ق.، فرج‌زاده اصل، م.، فهمی، ه. 1396، الف. برآورد تحلیلی آب موردنیاز تولید گندم در ایران. برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 21(2): 173-195.

عظیمی‌دزفولی، س.ع. ا.، عبداله‌زاده، م.، ذبیحی افروز، ر. و اصلانی، ل. 1396، ب. اطلس نیاز خالص آبیاری محصولات راهبردی زراعی بر اساس سند ملی آب (NETWAT) به تفکیک دشت‌های کشور -1396. مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی. تهران.

عظیمی‌دزفولی، س.ع. ا.، رکن‌الدین افتخاری، ع.، کاظم‌نژاد، م.، نظری، ب.، هایدج، ا.، نظامی‌پور، ق.، فرج‌زاده اصل، م. و فهمی، ه. 1397. تحلیلی بر پذیرش اجتماعی تأمین آب جهت خودکفایی گندم تا افق 1404 جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 10(1): 78-91.

کمالی، غ. و علیزاده، ا. 1386. نیاز آبی گیاهان در ایران. نشر آستان قدس رضوی. دانشگاه امام رضا (ع). مشهد.

گلزاری، ز.، اشراقی، ف. و کرامت‌زاده، ع. 1395. برآورد ارزش اقتصادی آب در تولید محصول گندم در شهرستان گرگان. مجله پژوهش آب در کشاورزی، 30(4): 457-466.

مجلس شورای اسلامی. 1389. قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی.

مرکز آمار ایران، 1393. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی کشاورزی کل کشور.

مریدسادات، پ. 1393. ارائۀ الگوی سیاست توسعۀ پایدار کشاورزی با رویکرد کارآفرینانه-مطالعه موردی استان خوزستان. رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه تربیت مدرس.

معاونت آب و خاک وزارت جهادکشاورزی. 1394. سند راهبردی ارتقای بهره‌وری و صرفه‌جویی مصرف آب کشاورزی. برنامه ششم آبخیزداری و آبخوان‌داری. وزارت جهادکشاورزی.

مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصادکشاورزی و توسعه روستایی. 1395. پروژه‌های اجرایی اقتصاد مقاومتی-برنامه ارتقای توان تولید ملی امنیت غذایی و تولید محصولات راهبردی. وزارت جهاد کشاورزی.

میرچولی، ف.، فرامرزی،م. و سلطانی، س. 1392. تأثیر تجارت آب مجازی بر وضعیت اکوسیستم‌ها. نخسین کنفرانس بین المللی اکولوژی سیمای زمین. اصفهان. ایران.

نجفی علمدارلو، ح.، وکیل‌پور، م. ح. و ریاحی، ف. ۱۳۹۴. بررسی میزان آب مجازی گندم و بهره‌وری آب در ایران. دومین همایش بین‌المللی و پنجمین همایش ملی پژوهش‌های محیط‌زیست و کشاورزی ایران. همدان. دبیرخانه دائمی همایش. دانشکده شهید مفتح.

وزارت جهاد کشاورزی. 1396. آمارنامه کشاورزی سال زراعی 95-1394. جلد اول. محصولات زراعی. https://www.maj.ir.

FAO-AQUASTAT. 2004. http://www.fao.org/nr/water/aquastat.

FAO. 2012. Coping With Water Scarcity - An Action Framework For Agriculture And Food Security. FAO Water Reports 38.

Karen F. and Virginie G. 2012. Irrigation water requirement and water withdrawal by country. FAO AQUASTAT Reports. http://www.fao.org/nr/water/aquastat/water_use_agr/index.stm.

Chen W., Wu S., Lei Y. and Li Sh. 2017. China’s water footprint by province and inter-provincial transfer of virtual water. Ecological Indicators, 74: 321-333.