بررسی فراسنجه های مرفولوژی گیاه، مرفومتری، کانی شناسی و دانه بندی رسوبات بادی نبکاهای منطقه سرخس

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 6، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 25، فروردین 1397، صفحه 169-185   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i4.62460

نویسندگان

محمد جواد یوسفی¹؛ علیرضا راشکی^{* 1}؛ محمد فرزام¹؛ محمد تقی کاشکی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان رضوی

چکیده

در مناطق غربی و جنوبی شهرستان سرخس نبکاهای زیادی گسترش دارند که نشان‌دهنده فعالیت بادی و حمل رسوبات است که توسط پوشش گیاهی کنترل شده‌اند. ریخت‌شناسی و کانی‌های رسوبات نبکاها جدا از اینکه به خصوصیات گیاهان تشکیل دهنده آن ارتباط دارند می‌تواند اطلاعات مناسبی از محیط شکل‌گیری و منشأ رسوبات فراهم کند. نبکاها باعث به وجود آوردن جزایر حاصلخیزی در یک منطقه می‌گردند. برای سنجش و رصد عملکرد نبکاها و همچنین بررسی روند تغییرات شاخص‌های مرفولوژی گیاهان به وجود آورندۀ نبکا و نحوۀ تغییرات دانه‌بندی رسوبات بادی نبکا، تعداد 120 عدد نبکا در 3 سایت از شمال تا جنوب نبکازارهای غرب شهرستان سرخس مورد بررسی قرار گرفت. برای هر نبکا پارامتر‌های مرفولوژی گیاه و مرفومتری نبکا مورد نیاز از قبیل ارتفاع، طول و حجم نبکا و ارتفاع، قطر بزرگ، حجم و محیط گیاه مورد ارزیابی قرار گرفت و بررسی ضریب همبستگی و تبیین بین شاخص-های مرفولوژی گیاه با شاخص‌های مرفومتری نبکا صورت پذیرفت. همچنین رسوبات نبکاهای بررسی شده مورد آزمایش‌های تعیین بافت رسوب، کانی‌شناسی، pH، EC و دانه‌بندی قرار گرفتند و نتایج آزمایش‌ها با روند تغییرات پارامترهای بررسی شده از گیاه، نبکا و رسوبات مورد بررسی قرار گرفتند. بر طبق نتایج آزمایش‌های دانه‌بندی و کانی‌شناسی و جهت باد غالب، محل برداشت رسوبات از فاصلۀ حدود 50 کیلومتری در جنوب کشور ترکمنستان است. همچنین مشخص گردید در منطقه با افزایش مسافت حمل رسوب میزان EC کاهش و بر میزان pH رسوبات افزوده می‌گردد. از میان شاخص‌های مرفولوژی گیاهی بررسی شده شاخص‌های حجم گیاه تأثیر بیشتری بر روی حجم نبکا‌ی به وجود آمده دارند. همچنین تأثیر حجم و ارتفاع گیاه بر شاخص‌های D10، D50، D90 و میانگین قطر رسوبات بیشتر از تأثیر شاخص مسافت حمل رسوب است؛ اما بر روی شاخص کشیدگی رسوبات بیشترین عامل مؤثر مسافت حمل رسوب می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

سرخس؛ کانی شناسی؛ دانه بندی؛ نبکا؛ مرفومتری

مراجع

احمدی، حسن؛ 1385. ژئومورفولوژی کاربردی-فرسایش بادی. جلد دوم. انتشارات دانشگاه تهران.

سنایی اردکانی، سعید؛1384. بررسی رسوبات لسی مناطق قپان و درۀ ناهار خوران استان گلستان از دیدگاه ویژگی-های مورفوسکپی. شیمیایی و تحلیل شرایط رسوب‌گذاری. مجله علوم کشاورزی.

شهریار، علی؛ لرستانی، قاسم؛ مقصودی، مهران؛1392. بررسی شکل و دانه‌سنجی ذرات ماسه در مناطق داخلی و ساحلی ایران (مطالعۀ موردی: ریگ مرنجاب-ساحل جاسک). کاوش‌های بیابانی مناطق بیابانی. شمارۀ2. 17-35.

عباسی، مرضیه؛ سادات فیض نیا، حمیدرضا؛ عباسی، یونس؛ قرنجیک، احمد؛1390. بررسی دانه‌بندی و کانی‌شناسی رسوبات در منشأ یابی تپه‌های ماسه‌ای بلوچستان. تحقیقات مرتع و بیابان. شمارۀ 3. 441-451.

قانعی بافقی، محمدجواد؛ یار احمدی، علیرضا؛1390. بررسی رابطۀ دانه‌بندی رسوبات تپه‌های ماسه‌ای حسن‌آباد بافق با جهت باد فرساینده با استفاده از زمین آمار. نشریۀ مرتع و آبخیزداری. دورۀ 63. 235- 248.

نگارش، حسین؛ لطیفی لیلا؛ 1388. منشایابی نهشته‌های بادی شرق زابل از طریق مورفوسکوپی و آنالیز فیزیکی و شیمیایی رسوبات. جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی.1. 1-22.

یمانی، مجتبی؛1379. ارتباط قطر ذرات ماسه و فراوانی سرعت‌های آستانۀ باد در منطقۀ بند ریگ کاشان. پژوهش-های جغرافیایی.38. 115-132.

Aagaard, T., Orford, J., & Murray, A. S. (2007). Environmental controls on coastal dune formation: Skallingen Spit, Denmark. Geomorphology, 83, 29-47.

Folk, R. L. (1971). Longitudinal dunes of the northwestern edge of the Simpson desert, northern territory, Australia. Geomorphology and Grain Size Relationships Sedimentology, 16, 4–54.

Folk, R. L., & Ward, W. C. (1957). Brazos river bar: A study on the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology, 27, 3–26.

Guang, H., Guifang, Z., & Wenbin, Y. (2004). A quantitative analysis on the sources of dune sand in the Hulun Buir Sandy Land: Application of stepwise discriminant analysis (SDA) to the granulometric data. Journal of Geographical Sciences, 14, 177-186

Hesp, P. (2002). Fore dunes and blowouts, initiation, geomorphology and dynamics. Journal of Geomorphology, 48, 245–268.

Inman, D. L., (1952). Measures for describing the size distribution of Sediments. Journal of Sedimentary Petrology, 22, 125–145.

Krumbein, W. C. (1959). The sorting out of geological variables illustrated by regression analysis of factors controlling beach firmness. Sedimentary Research, 29, 575–587.

Krumbein, W. C., & Pettijohn, F. J. (1938). Manual of Sedimentary Petrography. New York: Appleton-Century Crofts.

Lancaster, Nicholas (2009). Geomorphology of Desert Environments: Dune Morphology and Dynamics. Springer.

Mc Laren, P. (1981). An interpretation of trends in grain size measures. Journal of Sedimentary Research (SEPM), 51(2), 611-624.

Psuty, N. P. (1989). An application of science to the management of coastal dunes along the Atlantic coast of the USA. Proceedings of the Royal Society of Edinburgh, Section B: Biological Sciences, 96, 289-307

Sherman, D. J., & Bauer, B. O. (1993). Dynamics of beach–dune system. Progress in Physical Geography, 17, 413–447.

Short, A. D., & Hesp, P. A. (1982). Wave, beach and dune interactions in southeastern Australia. Marine Geology, 48, 259–284.

Terzaghi, K., (1955). Influence of geological factors on the engineering properties of sediments. Economic Geology, 50, 557–618.

Trask, P. D. (1932). Origin and environment of source sediments of petroleum. Houston: Gulf Publishing Company.

Zaady, E., Dody, A., Weiner, D., Barkai, D., & Offer, Z.Y. (2008). A comprehensive method for Aeolian particle Granulometry and micromorphology analyses. Environmental Monitoring and Assessment, 155, 169–175.