بررسی کانی‌ شناسی، رخ‌ داد کانی‌ سازی و شرایط دما- فشار کانسار چند فلزی آق‌ درق، منطقه فلززایی اهر- ارسباران

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 2، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 16، تیر 1396، صفحه 1-23   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v9i1.44244

نویسندگان

حیدر اصغرزاده اصل^{* 1}؛ بهزاد مهرابی¹؛ ابراهیم طالع فاضل²

¹خوارزمی

²بوعلی سینا

چکیده

منطقه فلززایی اهر- ارسباران (زون قره‌داغ) از دیدگاه کانی‌سازی‌های طلا، مس و مولیبدن دارای اهمیت بالایی است که این کانی‌سازی‌ها اغلب هم‌زمان با رخ‌داد ماگماتیسم در محدوده زمانی ائوسن- الیگوسن شکل گرفته است. منطقه آق‌درق در بخش شرقی توده نفوذی شیورداغ (باتولیت اهر)، متشکل از سنگ‌های رسوبی مزوزوئیک و آذرین نیمه عمیق کالک‌آلکالن به سن الیگوسن است. روند اغلب گسل‌ها در این منطقه شمال‌شرق- جنوب‌غرب است. کانی‌سازی‌های آق‌درق در سه بخش چوپانلار، آیران‌گلی و گودال با حضور عناصر مس (±طلا-تنگستن) و کانی‌های کالکوپیریت، مگنتیت، روتیل، اسفالریت، شیلیت و طلای آزاد رخ‌داده است. بافت‌ و ساخت کانی‌سازی شامل رگه- رگه‌چه‌ای، استوک‌ورک، انتشاری، جانشینی و پرکننده فضای خالی است که آن را دگرسانی‌های پتاسیک، فیلیک و آرژیلیک همراهی می‌کنند. طبق شواهد پتروگرافی میان‌بارها، سه نوع میان‌بار شامل میان‌بارهای آبگین دارای فاز هالیت (H2O-NaCl±KCl)، دو فازی آبگین (H2O-NaCl±CaCl2)، و تک‌ فاز مایع و گاز در رگه‌های کوارتز- سولفیدی تشخیص داده شد. طبق شواهد، به نظر می‌رسد سیالات نخستین با شوری 4/31 تا 5/44 درصد معادل نمک طعام و دمای 201 تا C°474 از نفوذی‌های اسیدی تا حدواسط که حاوی کانه‌زایی قلع- تنگستن هستند، از عمق تقریبی 4 کیلومتر سرچشمه گرفته‌اند. پس از آن، با صعود سیالات به عمق کم و اختلاط با آب‌های سطحی، کانه‌زایی چندفلزی غنی از طلا در منطقه رخ‌داده است.

کلیدواژه‌ها

میا‌‌ن‌ بارهای سیال؛ مراحل کانی‌ سازی؛ منطقه فلززایی اهر- ارسباران؛ آق‌ درق

مراجع

Abdel-Rahman, A.M., 1994. Nature of biotites from alkaline, calc-alkaline, and peraluminous magmas. Journal of Petrology, 35(2): 525-541.

Aghazadeh, M., 2009. Petrology and geochemistry of the Anzan-Khan Kandi and Sheivier Dagh granitoids (north and east of Ahar, East of Azerbijan). PhD thesis, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran, 493 pp. (in Persian with English abstract)

Asghari, O., and Hezarkhani, A., 2010. Investigations of alteration zones based on fluid inclusions microthermometry at Sungun porphyry copper deposit, NW Iran. Mineral Resource Exploration Bulltein, 140(3): 19-34.

Asgharzadeh-Asl, H., 2014. Geochemistry and mineralization of the Cu-W Agh-Darragh prospect (north of Ahar). Msc thesis, Kharazmi University, Tehran, Iran, 225 pp (in Persian with English abstract).

Bakker, R., 2012. Package FLUIDS. part 4: Thermodynamic modeling and purely empirical equations for H2O-NaCl-KCl solutions. Mineralogy and petrology, 105(6): 1-29.

Barton, M.D. and Johnson, D.A., 1996. Evaporitic-source model for igneous-related Fe oxide– (REE–Cu–Au–U) mineralization. Geology, 24(3): 259-262.

Barton, M.D. and Johnson, D.A., 2000. Alternative brine sources for Fe-oxide (–Cu–Au) systems: implications for hydrothermal alteration and metals. In: T.M. Porter (Editors), Hydrothermal Iron Oxide Copper–Gold and Related Deposits: a Global Perspective. Australian Mineral Foundation, Adelaide, pp. 43-60.

Beane, R.E. and Bodnar, R.J., 1995. Hydrothermal fluids and hydrothermal alteration in porphyry copper deposits. In: F.W. Pierce and J.G. Bohm (Editors), Porphyry copper deposits of the American Cordillera. Geolical Society Digest, Arizona, pp. 83-93.

Blourian, G.H., 1994. Petrology of the tertiary volcanic rocks in the northern of Tehran. Msc thesis, Tarbiat Moallem University, Tehran, Iran, 145 pp. (in Persian with English abstract)

Bodnar, R.J., 1994. Synthetic fluid inclusions: XII: the system H2O–NaCl. Experimental determination of the halite liquidus and isochores for a 40 wt.% NaCl solution. Geochimica et Cosmochimica Acta, 58(3): 1053–1063.

Bodnar, R.J., 1995. Revised equation and table for determining the freezing point depression of H2O-NaCl solutions. Geochimical et Cosmochimica Acta, 57(3): 683-684.

Bodnar, R.J., 1998. A model for the temporal and spatial evolution of magmatic fluid inclusions in porphyry copper deposits. Pan-American conference on research on fluid inclusions, University of Nevada, Las Vegas, Nevada, USA.

Bodnar, R.J., Sterner, S.M. and Hall, D.L., 1989. SALTY: a FORTRAN program to calculate compositions of fluid inclusions in the system NaCl–KCl–H2O. Computer Geoscience, 15(1): 19-41.

Brathwaite, R.L., Simpson, M.P., Faure, K. and Skinner, D.N.B., 2001. Telescoped porphyry Cu-Mo-Au mineralisation, advanced argillic alteration and quartz-sulphide-gold-anhydrite veins in the Thames District, New Zealand. Mineralium Deposita, 36(7): 623-640.

Brown, P.E., 1989. Flincor: a microcomputer program for the reduction and investigation of fluid inclusion data. American Mineralogist, 74(11-12): 1390–1393.

Candela, P.A., 1989. Felsic magmas, volatiles, and metallogenesis. Reviews in Economic Geology, 4(2): 223–233

Candela, P.A. and Holland, H.D., 1986. A mass transfer model for copper and molybdenum in magmatic hydrothermal systems: the origin of porphyry-type ore deposits. Economic Geology, 81(32): 1–19.

Deer, W.A., Howie, A. and Zussman, J., 1992. An interdiction to rock-forming minerals. Longman, Harlow, 696 pp.

Dilek, Y., Imamverdiyev, N. and Altunkaynak, S., 2010. Geochemistry and tectonics of Cenozoic volcanism in the Lesser Caucasus (Azerbaijan) and the peri-Arabian region: Collision-induced mantle dynamics and its magmatic fingerprint. International Geology Review, 52(4-6): 536-578.

Fournier, R.O., 1999. Hydrothermal processes related to movement of fluid from plastic to brittle rock in the magmatic-epithermal environment. Economic Geology, 94(8): 1193-1212.

Frietsch, R., Tuisku, P., Martinsson, O. and Perdahl, J.A., 1997. Early Proterozoic Cu–(Au) and Fe ore deposits associated with regional Na–Cl metasomatism in northern Fennoscandia. Ore Geology Reviews, 12(1): 1-34.

Ghadimzade, H., 2002. Economic Geology and gold exploration in Safi Khanlo-Naghdoz exploration area (south east of Ahar). Msc thesis, Institute of Earth Science, Geological survey, Tehran, Iran 193 pp. (in Persian with English abstract)

Hall, D.L., Sternert, S.M. and Bodnar, R.J., 1988. Freezing point depression of NaCl-KCl-H2O. Economic Geology, 83(1): 197-202.

Hedenquist, J.W., Arribas, A. and Reynolds, T.J., 1998. Evolution of an intrusion-centered hydrothermal system: Far Southeast Lepanto porphyry and epithermal Cu-Au deposits, Philippines. Economic Geology, 93(4): 374-404.

Henley, R.W., 1973. Some fluid dynamics and ore genesis. Transactions Institution of Mining and Metallurgy 82(795): 1–8.

Hezarkhani, A., 2006. Petrology of the intrusive rocks within the Sungun porphyry copper deposit, Azerbaijan, Iran. Journal of Asian Earth Science, 27(3): 326–340.

Hitzman, M.W., 2000. Iron oxide–Cu–Au deposits: what, where, when, and why. In: T.M. Porter (Editors), Hydrothermal Iron Oxide Cooper–Gold and Related Deposits: a Global Perspective. Australian Mineral Foundation, Adelaide, pp. 9–25.

Jamali, H., 1998. Geology, geochemistry, mineralogy and probable genesis of Mive Rud polymetal gold deposit, East of Azerbijan. Msc thesis, Tarbiat Moallem University, Tehran, Iran, 194 pp. (in Persian with English abstract)

Jamali, H., 2012. Metallogenic zoning and tectonomagmatic controls in Ahar-Arasbaran magmatic belt, north west of Iran. PhD thesis, Kharazmi University, Tehran, Iran, 362 pp. (in Persian with English abstract)

Jamali, H., 2013. Agh-Daragh-Chupanlar (south of Kaleybar). Geological survey of Iran, Tehran, Report 5, 66 pp.

Jamali, H., Dilek, Y., Daliran, F., Yaghubpur, A.M. and Mehrabi, B., 2009. Metallogeny and tectonic evolution of the Cenozoic Ahar-Arasbaran volcanic belt, northern Iran. International Geology Review, 52(7): 608-630.

Lescuyera. J.L. and Riou. R., 1976. Geologie de la region de Mineh (Azerbaijan): Contribution a I’etude du volcanisme tertiaire de I’Iran. These de 3eme cycle, Grenoble, 234 pp.

Liu, W. and McPhail, D.C., 2005. Thermodynamic properties of copper chloride complexes and copper transport in magmatic-hydrothermal solutions. Chemical Geology, 221(1): 21-39.

Mehrpartou, M. and Nazer, N., 1999. Geological map of Kaleybar, scale 1:100000. Geological Survey of Iran.

Moayyed, M., 2001. Geochemistry and petrology of volcano-plutonic bodies in Tarum area. PhD thesis, Tabriz University, Tabriz, Iran, 256 pp. (in Persian with English abstract)

Mohajjel, M. and Fergusson, C.L., 2000. Dextral transpression in late-Cretaceous continental collision, Sanandaj–Sirjan Zone, western Iran. Journal of Structural Geology, 22(8): 1125-1139.

Mollai, H., Sharma, R. and Pe-Piper, G., 2009. Copper mineralization around the Ahar batholith, north of Ahar (NW Iran): Evidence for fluid evolution and the origin of the skarn ore deposit. Ore Geology Reviews, 35(3-4): 401-414.

Monteiro, L.V.S., Xavier, R.B., Hitzman, M.W., Juliani, C., de Souza Filho, C.R. and Carvalho, E.R., 2008. Mineral chemistry of ore and hydrothermal alteration at the Sossego iron oxide–copper–gold deposit, Carajas Mineral Province, Brazil. Ore Geology Reviews, 34(3-4): 317-336.

Nabavi, M.H., 1976. An introduction to the Iranian geology. Geological Survey of Iran, Tehran, 110 pp.

Roedder, E., 1984. Fluid inclusions. Review in Mineralogy, Mineralogical Society of America, United State of America, 646 pp.

Rolland, Y., Billo, S., Corsini, M., Sosson, M. and Galoyan, G., 2009. Blueschists of the Amassia-Stepanavan Suture Zone (Armenia): Linking Tethys subduction history from E-Turkey to W-Iran. International Journal of Earth Sciences, 98(3): 533-550.