استخراج و تدوین ضوابط «إبای عام از تخصیص»

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 50، شماره 1 - شماره پیاپی 112، خرداد 1397، صفحه 69-84   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v50i1.56610

نویسندگان

سید رضا شیرازی^{* 1}؛ امین الله کربلایی رخنه²

¹استاد سطوح عالی حوزه علمیه مشهد و استادیار مؤسسه آموزش عالی عطار

²طلبه سطح چهار حوزه علمیه مشهد

چکیده

با توجه به فراوانی کاربرد اصطلاح «ابای عام از تخصیص» در فقه و اصول، در این مقاله با بررسی پیشینه و مفهوم‌شناسی این اصطلاح و اصطلاحات مشابه آن، به استقصای عللی که برای امتناع از تخصیص ذکر شده پرداخته می‌شود و پس از بررسی آن‌ها، ضوابط هشت‌گانه: دربرداشتن علت عقلی، عموم مستفاد از تعلیل، مقام تحدید و اعطای ضابطه، حصر، مقام امتنان، قضیه طبیعیه، تخصیص اکثر، مقام تحاشی و انکار؛ همراه با مثال‌های کاربردی برای هر ضابطه؛ معرفی می‌گردد. در نهایت با تعیین ضابطه‌ای کلی که شامل تمامی موارد است و تعیین دامنه امتناع از تخصیص عام، سخن به فرجام می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

عموم؛ ابای از تخصیص؛ ابای از تقیید؛ مقام امتنان؛ تخصیص اکثر

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیة، قم: دار سید الشهداء للنشر، 1405 ق.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت- لبنان: دارالفکر، 1414 ق.

 

اعتمادی، مصطفی، شرح الرسائل، قم: شفق، 1387.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1428 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین ، کتاب الصلاة، قم، 1415 ق.

 

ایوان کیفی، محمدتقی بن عبدالرحیم، هدایة المسترشدین، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، بی‌تا.

 

آشتیانی، محمدحسن بن جعفر، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، 1403 ق.

 

تبریزی، غلام حسین، اصول مهذبة، مشهد: چاپخانه طوس، چاپ دوم، بی‌تا.

 

تبریزی، موسی بن جعفر، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم، کتبی نجفی، 1369 ق.

 

تنکابنی، محمد، ایضاح الفرائد، تهران: اسلامیه، 1385 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1409 ق.

 

حکیم، محسن، حقائق الاصول، قم: کتابفروشی بصیرتی، 1408 ق.

 

حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، قم: مؤسسة دار التفسیر، 1416 ق.

 

حکیم، محمد سعید، التنقیح، بیروت: موسسة الحکمه، 1431 ق.

 

حلی، حسین، اصول الفقه، قم: آل البیت، 1432 ق.

 

خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، مقرر: جعفر سبحانی، قم: دار الفکر، 1382.

 

خمینی، روح الله ، کتاب البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی‌تا.

 

خمینی، روح الله ، کتاب الخلل فی الصلاة، قم: مهر، بی‌تا.

 

خمینی، روح الله ، کتاب الطهارة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، بی‌تا.

 

خمینی، مصطفی، الخلل فی الصلاة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، بی‌تا.

 

خمینی، مصطفی ، تحریرات فی الاصول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1418 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، مقرر: سید علی هاشمی، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، 1419 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم ، مصباح الاصول، مقرر: محمد سرور بهسودی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.

 

روحانی، محمد، منتقی الاصول، مقرر: سید عبدالصاحب حکیم، قم: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، 1413 ق.

 

سلطان العلماء، محمد، تعلیقة علی حاشیة الاستاد علی الفرائد، اراک: مطبعة الموسویة، بی‌تا.

 

سیستانی، علی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم: آل البیت، بی‌تا.

 

شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، زیر نظر محمود شاهرودی، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، 1426 ق.

 

شیرازی، صادق، بیان الفقه، قم: دار الانصار، 1426 ق.

 

صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، مقرر: سید محمود شاهرودی، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، 1417 ق.

 

صدر، محمد باقر ، مباحث الاصول، مقرر: سید کاظم حائری، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1408 ق.

 

صدر، محمد باقر ، قاعدة لاضرر و لا ضرار، قم: دار الصادقین، 1420 ق.

 

فاضل لنکرانی، محمد، اصول فقه شیعه، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار ع، 1381.

 

فاضل لنکرانی ، ثلاثل رسائل، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، 1428 ق.

 

فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم: منشورات دار الرضی، بی‌تا.

 

قزوینی، ابراهیم، ضوابط الاصول، قم: بی‌نا، 1371 ق.

 

قزوینی، علی، تعلیقة علی معالم الاصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1427 ق.

 

لاری، عبدالحسین، التعلیقة علی فرائد الاصول، قم: کنگره بزرگداشت، 1418 ق.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار (ع)، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1414 ق.

 

مرکز، اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ نامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.

 

مروجی، علی، تمهید الوسائل فی شرح الرسائل، قم: مکتب النشر الاسلامی، 1410 ق.

 

مشکینی اردبیلی، ابوالحسن، کفایة الاصول (با حواشی مشکینی)، قم: لقمان، 1413 ق.

 

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران: صدرا، 1389.

 

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم: اسماعیلیان، 1375.

 

مظفر، محمد رضا ، المنطق، قم: سید الشهداء، چاپ دوم، 1376.

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم: مدرسه امام امیر المؤمنین (ع)، 1411 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر ، انوار الاصول، مقرر: احمد قدسی، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع)، 1428 ق.

 

ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول، قم: عالم، 1379.

 

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405ق.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، القوانین المحکمة فی الاصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیة، 1430 ق.

 

نایینی، محمد حسین، اجود التقریرات، مقرر: ابوالقاسم خوئی، قم: مطبعة العرفان، 1352.

 

نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، 1415 ق.

 

نراقی، محمد مهدی، انیس المجتهدین، قم: بوستان کتاب، 1388.

 

همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم: مؤسسه الجعفریة لإحیاء التراث، 1416 ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، بیروت: اعلمی، 1409 ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم ، حاشیة فرائد الاصول، قم: دار الهدی، 1426 ق.