استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین در ارزیابی تغییرات ساختار چشم‌انداز حوزه آبخیز قره‌سو کرمانشاه

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 26، تیر 1397، صفحه 23-36   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v7i2.66958

نویسندگان

حبیب نظرنژاد^{* 1}؛ مرتضی حسینی¹؛ طیبه ایرانی²

¹دانشگاه ارومیه

²ارومیه

چکیده

امروزه تغییرات بدون برنامه کاربری اراضی به مشکلات حاد زیست‌محیطی تبدیل شده است. هدف از این پژوهش، ارزیابی تغییرات ساختار چشم‌انداز حوزه آبخیز قره‌سو به کمک سنجش از دور و با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین در یک بازه زمانی 24 ساله، برای برنامه‌ریزی‌های فعلی و آتی استفاده از سرزمین در جهت توسعه پایدار حائز اهمیت است. برای تهیه نقشه کاربری اراضی از تصاویر ماهواره‌ای لندست 5  سال 1991 و لندست 8  سال 2015 استفاده شد. به‌منظور بررسی تغییرات کاربری اراضی در این بازه زمانی از سنجه‌های تعداد لکّه، تراکم لکّه، درصد پوشش سیمای ‌سرزمین، بزرگ‌ترین لکّه در سطح کلاس و از سنجه‌های تعداد لکّه‌ها، تراکم لکّه، تنوع شانون و پیوستگی در سطح سیمای سرزمین در نرم‌افزار Fragstats استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد در سطح کلاس با استفاده از سنجه‌های درصد پوشش، تعداد لکّه‌ها، تراکم لکّه و مساحت بزرگ‌ترین اندازه لکّه کاربری انسان‌ساخت افزایش یافته که این موضوع موجب کاهش شدید اندازه بزرگ‌ترین لکّه مرتعی (از 2/15 درصد به 82/0) شده است که زمانی به هم پیوسته و دارای یکپارچگی زیادی بوده‌اند. این فرایند تغییرات در سیمای سرزمین منجر به کاهش بازدهی و کوچک شدن قطعات کلاس اراضی مرتعی (نزول 36 درصدی) گردیده است. نتایج در سطح سیمای سرزمین نیز به‌طور کلی نشان داد سیمای سرزمین تکه‌تکه‌تر و از نظر میزان یکپارچگی عناصر ساختاری، ناپیوسته‌تر (از 27/48 درصد به 45/41) و از نظر نوع کاربری پوشش موجود در واحد سطح متنوع‌تر (از 11/1 به 20/1) شده است.

کلیدواژه‌ها

سنجه‌های سیمای سرزمین؛ حوزه قره‌سو؛ کاربری اراضی؛ نرم‌افزار Fragstats

مراجع

اسکندری، سعیده؛ مرادی، ایوب؛ اولادی، جعفر؛ 1390. کاربری اراضی و تحلیل سیمای سرزمینی روستای گِل سفید از نظر زیست محیطی با استفاده از RS و GIS. آمایش سرزمین، دوره 3، شماره 4، 137-162.

اکبری، الهه؛ شکاری بادی، علی؛ 1393. پردازش و استخراج اطلاعات از داده‌های ماهواره‌ای با استفاده از نرم‌افزار ENVI. نشر دانشگاهی فرهمند، 224 صفحه.

آرخی، صالح؛ فتحی زاد، حسن؛ 1393. مطالعه و تحلیل تخریب در حوزه آبخیز دویرج استان ایلام با استفاده از متریک‌های اکولوژیکی سیمای سرزمین (سنجش از دور و GIS). تحقیقات مرتع و بیابان ایران، دوره 21، شماره 3، 466-481.

براتی، بهزاد؛ جهانی، علی؛ زبردست، لعبت؛ رایگانی، بهزاد؛ 1396. ارزیابی یکپارچگی مناطق حفاظت شده با به کارگیری رهیافت اکولوژی سیمای سرزمین (منطقه مورد مطالعه: پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی). آمایش سرزمین، دوره 9، شماره 1، 153-168.

پورخباز، حمیدرضا؛ محمدیاری، فاطمه؛ اقدر، حسین؛ توکلی، مرتضی؛ 1394. رویکرد آمایشی در مدل‌سازی تغییرات کاربری اراضی شهرستان بهبهان با به‌کارگیری تصاویر ماهواره‌ای چند زمانه. آمایش سرزمین، دوره 7، شماره 2، 187-207.

دژکام، سید صادق؛ جباریان امیری، بهمن؛ درویش‌صفت، علی اصغر؛ 1394. پایش تغییرات سیمای سرزمین با استفاده از تحلیل سینوپتیک و تصاویر ماهواره‌ای (مطالعه موردی: شهرستان رشت). محیط زیست طبیعی، دوره 68، شماره 2، 225-238.

رضایی، فاطمه؛ فلاحتکار، سامره؛ داداش‌پور، هاشم؛ 1396. تغییرات فضایی-زمانی شکل شهرهای ساحلی و غیرساحلی استان مازندران با به‌کارگیری سنجه‌های سیمای سرزمین. آمایش سرزمین، دوره 9، شماره 1، 57-79.

زاهدی‌فرد، ندا؛ خواجه‌الدین، سید جمال‌الدین؛ جلالیان، احمد؛ 1383. کاربرد داده‌های رقومی سنجنده TM در تهیه نقشه کاربری اراضی حوزه آبخیز رودخانه بازفت شهرکرد. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، دوره 8، شماره 2، 91-105.

شایسته، امین؛ کریم‌زاده، حمیدرضا؛ سلطانی، سعید؛ سرحدی، علی؛ 1387. بررسی رابطه تغییر کاربری اراضی و تولید رسوب در حوزه آبخیز مندرجان اصفهان. همایش ژئوماتیک87، سازمان نقشه‌برداری کشور.

فیروزبخت، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ ربیعی‌فر، ولی اله؛ 1391. راهبردهای ساختار زیست محیطی شهر با رویکرد توسعه‌ پایدار شهری (مطالعه موردی: شهرکرج). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 44، شماره 80، 213-239.

فیضی‌زاده، بختیار؛ سلمانی، سعید؛ 1395. مدل‌سازی تخریب اراضی کشاورزی بر اثر رشد و توسعه شهری با به‌کارگیری روش‌های شی‌پایه پردازش تصاویر ماهواره‌ای در محدوده شهری ارومیه. آمایش سرزمین، دوره 8، شماره 2، 177-202.

کرمی، آرش؛ فقهی، جهانگیر؛ 1390. بررسی کمّی کردن سنجه‌های سیمای سرزمین در حفاظت از الگوی کاربری اراضی پایدار مطالعه موردی: کهگیلویه و بویراحمد. محیط شناسی، دوره37، شماره60، 79-88.

میرزایی، محسن؛ ریاحی بختیاری، علیرضا؛ سلمان ماهینی، عبدالرسول؛ غلامعلی‌فرد، مهدی؛ 1392. بررسی تغییرات پوشش اراضی استان مازندران با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین بین سال‌های 1389-1363. اکولوژی کاربردی، دوره 2، شماره 4، 37-54.

نوحه گر، احمد؛ جباریان امیری، بهمن؛ افراخته، روشنک؛ 1394. تحلیل کاربری سرزمین در بخش مرکزی گیلان با رویکرد اکولوژی سیمای سرزمین. جغرافیا و آمایش شهری، دوره 5، شماره 15، 197-214.

نوحه گر، احمد؛ زارع، غلامرضا؛ 1391. استخراج پهنه‌های شوری خاک در مناطق خشک و نیمه خشک با استفاده از داده‌های سنجش از دور (مطالعه موردی: شهرستان داراب). جغرافیا و مخاطرات طبیعی، دوره 1، شماره 1، 49-64.

Apan, A., Raine, S., & Paterson, M., 2002. Mapping and Analysis of changes in the riparian landscape structure of the Lockyer valley catchment, Queensland, Australia. Landscape and Urban Planning, 59(1): 43-57.

Castillo, E. M., Garcia-Martin, A., Aladren, L.A.L. & de Luis, M., 2015. Evaluation of forest cover change using remote sensing techniques and landscape metrics in Moncayo Natural Park (Spain), Applied Geography, 62(1): 247-255.

Forman, R.T.T., & Godron, M., 1986. Landscape Ecology. Springer, 640p.

Herold, M., Couclelis, H., & Clarke, K., 2005. The role of spatial metrics in the analysis and modeling of urban landuse change. Journal of Computers, Environment and Urban Systems, 29(4): 369-399.

Lillesand, T.M., Kiefer, R.W., & Chipman, J.W., 2004. Remote Sensing and Image Interpretation. Fifth edition, Wiley and Sons. New York, 812p.

Matsushita, B., Xu, M., & Fukushima, T., 2006. Characterizing the changes in Landscape structure in the lake Kasumigaura basin, Japan using a high-quality GIS dataset. Landscape and Urban Planning, 78(3): 241-250.

McGarigal, K., 2015. Fragstats User Manual, Version 4.2. University of Massachusetts Amherst, 182p.

Richards, J.A., 2013. Remote Sensing Digital Image Analysis: An Introduction, 5nd Edition, Springer, 494p.

Zhang, L., Wu, J., Zhen, Y., & Shu, J., 2004. A GIS-based gradient analysis of urban landscape pattern of Shanghai metropolitan area, China. Landscape Urban Planning, 69(1):1-16.

Zhou, T., Wu, J., & Peng, Sh., 2012. Assessing the effects of landscape pattern on river water quality at multiple scales: A case study of the Dongjiang River watershed, China. Ecological Indicators, 23(1): 166-175.