ارث‌بری زوجه از اموال غیر منقول (با تأکید بر مبانی اصولیان در عام و خاص منفصل)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 50، شماره 1 - شماره پیاپی 112، خرداد 1397، صفحه 107-128   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v50i1.14545

نویسندگان

سید مهدی نریمانی زمان آبادی^{* 1}؛ عباسعلی سلطانی²؛ محمدحسن حائری³

¹عضو هیئت علمی دانشگاه مفید قم

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پس از بررسی دیدگاه‌های اصولیان در بحثِ عام و خاص منفصل، برای دست‌یابی به نحوة مواجهة عرف با این مسئله، روایاتِ افتایی و تعلیمی از یکدیگر جدا شده و در یک مطالعه فقهی موردی در یکی از مسائل چالش برانگیز فقهی مشخص می‌شود که در ادله «ارث‌بری زن از عقار» آن بخش از مبحثِ عام و خاص منفصل کارایی دارد که عام، مقدم و خاص، مؤخر و هر دو تعلیمی و متنافی باشند، دلیل‌ها نسبت به یکدیگر لسان تفسیری نداشته باشند و خاص پس از عمل به عام، صادر شده باشد. از آنجا که در این مورد، عرف رابطه تعارض میانِ عام و خاص منفصلِ تعلیمی برقرار می‌کند ناگزیریم به قواعد باب تعادل و تراجیح رجوع کنیم. در ادامه مقاله ضمنِ بررسی رویکردهای اصولی، به میزان پای‌بندی اصولیان به مبانی‌ خود در دانش فقه اشاره می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

عام وخاص منفصل؛ تعارض قواعد؛ ارث زن از عقار

مراجع

قرآن کریم.

 

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.

 

ابن ادریس، محمدبن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، نشر اسلامی، 1410 ق.

 

ابن بابویه، محمدبن علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی‌أکبر غفاری، قم، نشر اسلامی، 1413 ق.

 

ابن‌براج، عبدالعزیزبن نحریر، المهذب، قم، جامعه مدرسین، 1406 ق.

 

ابن‌حمزه، محمدبن علی، الوسیلة إلی نیل الفضیلة، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1408 ق.

 

آشتیانی، محمدحسن‌بن‌جعفر، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، بیروت، بی‌نا، 1429 ق.

 

بهجت، محمدتقی، استفتائات، قم، دفتر معظم له، 1428 ق.

 

بهجت، محمدتقی ، رساله توضیح المسائل، قم، شفق، 1428 ق.

 

تبریزی، جواد، استفتاءات جدید، قم، سرور، 1385 ش.

 

تهرانی نجفی، هادی بن محمد امین، محجة العلماء، تهران، بی‌نا، 1320.

 

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، 1410 ق.

 

حائری یزدی، عبدالکریم، درر الفوائد، قم، بی‌نا، 1418 ق.

 

حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1414 ق.

 

حسینی، محمد، الدلیل الفقهی تطبیقات فقهیة لمصطلحات علم الأصول، دمشق، بی‌نا، 2007 م.

 

خمینی، روح‌الله، التعادل و الترجیح، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1375.

 

خمینی، روح‌الله ، تحریر الوسیله، قم، دارالکتب العلمیه، 1390 ق.

 

خمینی، روح‌الله ، تنقیح الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1418 ق.

 

خمینی، روح‌الله ، تهذیب الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1423 ق.

 

خمینی، روح‌الله ، توضیح المسائل (محشی)، قم، نشر اسلامی، 1424 ق.

 

خمینی، روح‌الله ، جواهر الأصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1376.

 

خمینی، مصطفی، الخیارات، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1380.

 

خمینی، مصطفی ، تحریرات فی الأصول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1418 ق.

 

خمینی، مصطفی ، مستند تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1420 ق.

 

روحانی، محمد، منتقی الأصول، قم، دفتر معظم له، 1413 ق.

 

روزدری، علی، تقریرات آیة الله المجدد الشیرازی، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1415 ق.

 

سبحانی، جعفر، الوسیط فی اُصول الفقه، قم، امام صادق (ع)، 1388.

 

سبحانی، جعفر ، نظام الإرث فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم، امام صادق (ع)، 1415 ق.

 

سیستانی، علی، تعارض الادله، مقرر سید هاشم هاشمی، نجف، بی‌نا، 1396 ق.

 

شبیری‌زنجانی، موسی، توضیح المسائل، قم، سلسبیل، 1430 ق.

 

شعرانی، ابو الحسن، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تهران، منشورات إسلامیة، 1419 ق.

 

شیخ بهائی، محمد بن حسین، زبدة الأصول، قم، بی‌نا، 1423 ق.

 

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دارالإحیاء التراث العربی، 1981م.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

صافی گلپایگانی، لطف الله، جامع الأحکام، قم، حضرت معصومه (س)، 1417 ق.

 

صافی گلپایگانی، لطف الله ، بیان الأصول، قم، بی‌نا، 1428 ق.

 

صانعی، یوسف، استفتائات قضایی، تهران، میزان، 1384.

 

صدر، محمد باقر، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم، دار الصادقین، 1420 ق.

 

طباطبایی حکیم، محمدسعید، المحکم فی أصول الفقه، قم، مکتب آیت‌الله سید حکیم، 1414 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاثار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363.

 

طوسی، محمد بن حسن ، الخلاف، قم، نشر اسلامی، 1407 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن ، العُدة فی أصول الفقه، قم، ستاره، 1417 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن ، النهایة فی مجرد الفتاوی، بیروت، دار الاندلس، بی‌تا.

 

طوسی، محمد بن حسن ، عدة الأصول، محمد مهدی نجف، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1089 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

 

عابدینی، احمد، «ارث زنان ازهمه دارایی شوهر یا بخشی از آن؟»، کاوشی نو در فقه اسلامی، قم، شماره 15، 1377.

 

عراقی، ضیاء الدین و نائینی، محمدحسین، الرسائل الفقهیة، قم، مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع)، 1421 ق.

 

عراقی، ضیاء الدین، نهایة الأفکار، مقرر محمد تقی بروجردی نجفی، قم، نشر اسلامی، 1383.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1420ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف ، قواعد الاحکام، قم، مؤسسه نشر الاسلامی، 1415 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف ، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، نشر اسلامی، 1413 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف ، نهایة الوصول الی علم الأصول، قم، بی‌نا، 1425 ق.

 

علم‌الهدی، علی‌بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، جامعه مدرسین، 1415 ق.

 

علم‌الهدی، علی‌بن حسین ، الذریعة إلی أصول الشریعة، تصحیح و تقدیم و تعلیق أبو القاسم گرجی، تهران، دانشگاه تهران، 1346.

 

فاضل لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیة، قم، فقه ائمة اطهار (ع)، 1388.

 

فاضل لنکرانی، محمد ، رساله توضیح المسائل، قم، فقه ائمة اطهار (ع)، 1426 ق.

 

فیاض، محمد اسحاق، رساله توضیح المسائل، قم، مجلسی، 1426 ق.

 

کاشف الغطاء، جعفر، زمین و تربت حسینی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، بی‌تا.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح وتعلیق علی أکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1363.

 

گلپایگانی، محمدرضا، الدر المنضود،، قم، دار القرآن الکریم، 1412 ق.

 

لاری، عبدالحسین، تقریرات فی اصول الفقه، جهرم، کنگره بزرگداشت آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری، 1418 ق.

 

مجلسی، محمد تقی بن مقصود علی، یک دوره فقه کامل فارسی، تهران، فراهانی، 1400 ق.

 

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403 ق.

 

محقق داماد، سیدمحمد، کتاب الحج، چاپخانه قم، بی‌نا، 1401 ق.

 

محقق‌حلی، جعفربن‌حسن، شرایع الاسلام فی الحلال و الحرام، قم، امیر، 1409 ق.

 

محمدی بامیانی، غلامعلی، دروس فی الرسائل، قم، المفید، 1997 م.

 

محمدی بامیانی، غلامعلی ، دروس فی الکفایة، بیروت، بی‌نا، 1430 ق.

 

م‍رت‍ض‍ی زب‍ی‍دی، م‍ح‍م‍دب‍نم‍ح‍م‍د، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر، بیروت، 1414 ق.

 

مروارید، مهدی، موجبات الاختلاف الموهوم بین الراویات، مشهد، بی‌نا، 1390.

 

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم، بی‌نا، 1375.

 

مغنیه، محمد جواد، علم اصول الفقه فی ثوبه الجدید، بیروت، دارالفکر، 1975 م.

 

مفید، محمدبن محمد، المقنعة، قم، نشر اسلامی، 1417 ق.

 

مقدس اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تحقیق مجتبی عراقی و علی پناه اشتهاردی، قم، نشر اسلامی، 1403 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، احکام بانوان، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، 1428 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، انوار الأصول، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب (ع)، 1428 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، قم، 1429 ق.

 

منتظری، حسین‌علی، رساله استفتاءات، قم، دفتر معظم له، 1380.

 

منتظری، حسین‌علی ، معارف و احکام بانوان، قم، مبارک، 1427 ق.

 

موسوی غروی، محمدجواد، فقه استدلالی در مسائل خلافی، تهران، اقبال، 1377.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، القوانین المحکمة فی الأصول، قم، بی‌نا، 1430 ق.

 

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن ، قوانین الأصول، تهران، بی‌نا، 1378 ق.

 

نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، انتشارات مصطفوی، قم، 1368.

 

نائینی، محمدحسین ، فوائد الاصول، مقرر محمدعلی کاظمی خراسانی، قم، مصطفوی، 1404 ق.

 

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، نشر اسلامی، 1374 ش.

 

هاشمی شاهرودی، محمود، «میراث زوجه از اموال غیر منقول (1)»، مجله فقه اهل بیت (ع)، قم، شمارة 49، 1386.

 

وحیدخراسانی، حسین، توضیح المسائل، قم، مدرسه امام باقر (ع)، 1428 ق.

 

یزدی، محمدکاظم‌بن عبدالعظیم، العروة الوثقی (محشی 5 مرجع)، قم، فقه الثقلین، 1385.

 

یزدی، محمدکاظم‌بن عبدالعظیم، العروة الوثقی (محشی)، قم، نشر اسلامی، 1419 ق.