تحلیل اصول سیبرنتیک در فیزیک قدیم و جدید

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 1، دوره 7، شماره 2، آبان 1396، صفحه 317-337   

نوع مقاله: مقالات مروری

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i2.47457

نویسندگان

علی اکبری^* ؛ محمدرضا داورپناه

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: اصول و قوانین، نقش بیان اساسی‌ترین ایده‌ها در یک علم و نیز ایجاد چارچوب و روش‌شناسی برای حل مسائل آن علم را بازی می‌کنند. این مقاله بر آن است تا با گذری بر مفاهیم و مراتب چهارگانه سیبرنتیک، به بررسی اصول حاکم بر این علم بر اساس رویکردهای فیزیک جدید و قدیم بپردازد.

روش‌: در نگارش مقاله رویکرد مروری‌تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است. این مقاله سعی دارد با بررسی متون علمی این حوزه از طریق روش کتابخانه‌ای، ابتدا گذری بر مفاهیم و مراتب چهارگانه سیبرنتیک داشته باشد، سپس اصول حاکم بر این علم از دو دیدگاه پوزیتیویستی و هرمنوتیکی بررسی نماید.

یافته ها: نحوه نگرش به جهان هستی موجب شکل‌گیری دیدگاه‌های مختلف در علم و در عین حال پیشرفت شناخت علمی شده‌است. در ابتدا دیدگاه پوزیتویستی بر اساس تئوری نیوتون و دیدگاه مکانیکی شکل گرفت. سپس پسا اثبات‌گرایان با توجه به دو اصل ضرورت و تصادف قوانین زیست‌شناسی را پی‌ریزی کردند. با ورود تئوری کوانتوم و نسبیت به عرصه فیزیک و آشکار شدن ناتوانی‌های فیزیک کلاسیک در چند مورد، برداشت از جهان و پدیده‌های آن به‌کلی متحول شد. گذر از فیزیک نیوتنی (فیزیک قدیم) به فیزیک کوانتومی (فیزیک جدید)، تحول تئوریک و فلسفی را موجب گردید. در سایه این چرخش، مبانی تئوریک علوم مختلف نیز دگرگون گردید. سیبرنتیک نیز از این نگاه متحولانه بهره‌مند شده‌است. تحلیل متون نشان می‌دهد، بن‌مایه فکری نسل‌ها و اصول سیبرنتیک آمیزه‌ای از رویکردهای پوزیتویستی، ارگانیستی، جهان‌بینی سیستمی، و فیزیک جدید است.

بحث و نتیجه گیری: راه‌حل‌های معمول سنتی دیگر جواب‌گوی آشفتگی‌های موجود در دنیای کنونی نیست و به راه‌حل‌های جدیدی نیازمندیم تا بتوانیم پیچیدگی‌های موجود در این دنیا و عصر حاضر را کنترل نماییم. سیبرنتیک یکی از این راه‌حل‌هاست. تفاوت در نوع نگاه به مفهوم مشاهده و مشاهده‌گر است که باعث شکل‌گیری رویکردهای متفاوت و جهان‌بینی‌های مختلف در علوم و متعاقب آن سیبرنتیک شده است. تا جایی که نقطه عطف شکل‌گیری فیزیک جدید را می‌توان مداخله دادن مشاهده‌گر در رویداد دانست. جهانی که در آن مشاهده‌کننده جدای از آنچه مشاهده می‌کند نیست، بلکه قسمتی از همان پدیده‌ است در حالی که در فیزیک کلاسیک تمام پدیده‌ها مستقل از مشاهده‌گر همچون ساعتی دقیق و قانون‌مدار با نظم و ترتیب خاص رخ می‌دهند. بنابراین می توان گفت بن‌مایه فکری نسل‌ها و اصول سیبرنتیک آینده‌ای از رویکردهای پوزیتویستی، ارگانیستی، جهان‌بینی سیستمی و فیزیک جدید است. بر این اساس رویکردی سیبرنتیکی در طی عمر کوتاه آن متکی بر دیدگاه‌های حاکم متحول شده است.

کلیدواژه‌ها

اصول سیبرنتیک؛ مراتب سیبرنتیک؛ مفاهیم سیبرنتیک؛ فیزیک قدیم؛ فیزیک جدید

مراجع

احمدی، بابک (1372). خرد هرمنوتیک. کلک، شماره ۳۹: ۱۰-21.

آزاد، اسدالله (1386). اطلاعات و ارتباطات. تهران: کتابدار.

برتالنفی، لودویگ‌فون (1366). نظریه عمومی سیستم‌ها: مبانی، تکامل و کاربردها. ترجمه کیومرث پریانی. تهران: تندر.

خاجی، حامد (138؟). رهبری سایبرنتیکز. مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت.

داورپناه، محمدرضا (1393). تقریرات درس ارتباطات و سیبرنتیک (دوره دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.

داورپناه، محمدرضا؛ مختاری، حیدر (1393). نظریه علم. تهران: دبیزش.

زاهدی، شمس السادات؛ اسدپور امین؛ حاجی نوری، خاطره (1390). رابطه سیبرنتیک و مدیریت دانش در سازمان. مطالعات مدیریت بهبود تحول. 63.

سیبرنتیک و حافظه (1354). ترجمه غلامرضا جلالی نائینی. تهران: رز.

لرنر، آ. (1366). مبانی سیبرنتیک. ترجمه کیومرث پریانی. تهران: دانش‌پژوه.

مورن، ادگار (1379). درآمدی بر اندیشه پیچیده. ترجمه افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.

میرزایی اهرنجانی، حسن (1367). سایبرنتیک در مدیریت. دانش مدیریت. شماره 1: 17-24.

ناصری، مسعود (1383). صفر لوح پیدایش جهان ده بعدی تولد و مرگ در فیزیک جدید. تهران: نشر مثلث.

نشاط، نرگس (1385). از اطلاعات تا کوانتوم. تهران: دما.

نشاط، نرگس؛ حری، عباس (1386). تلون مفهومی اطلاعات: ضرورت نظریه‌ای جامع برای یکپارچه‌کردن چندپارچگی. اطلاع‌شناسی. شماره 17-18.

وردو، سرجیو (1385). سیبرنتیک. دایره المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. ترجمه فائزه خاجویی. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

Campbell D. T. (1974). Evolutionary Epistemology, in: The Philosophy of Karl Popper, Schilpp P.A. (ed.), (Open Court Publish. La Salle, Ill.): 413-463.

Dubberly, H. Pangaro, P. Haque, U. (2009). What is interaction? Are there different types? Interactions, vol. XVI.1.

Glanville, R. (2004). The purpose of second-order cybernetics, Kybernetes, Vol. 33 Iss 9/10: 1379 – 1386.

Heylighen, F. (1992). Principles of systems and cybernetics: an evolutionary perspective. Available in: pespmc1.vub.ac.be/papers/PrinciplesCybSys.pdf

Heylighen, F. Joslyn, C. (2001). Cybernetics and second-order cybernetics. Available in: www.lampsacus.com/documents/CyberneticsSecondOrder.pdf

Pask, G. (1975). Conversation cognition and learning. Amsterdam: Elsevier.

Scoot, B. (2004). Second-order cybernetics: an historical introduction. Available in: www.emeraldinsight.com/journals.htm?articleid=1454566&show=pdf

Zangeneh, M; Haydon, E. (2004). The Psycho-Structural Cybernetic Model, Feedback, and Problem Gambling: A New Theoretical Approach. Available in: http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47863/1/IJMHA_2004_1%282%29_Zangeneh_Haydon.pdf