ارزیابی تأثیرات سدّ ژاوه بر مناطق روستایی هم‌جوار؛ شهرستان سنندج

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 6، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 28، شهریور 1396، صفحه 213-236   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v15i1.55294

نویسندگان

عباس امینی^* ؛ زانیار گفتاری

دانشگاه اصفهان

چکیده

اهداف: مطالعۀ حاضر به ارزیابی تأثیرات محیطی، اقتصادی و اجتماعی سدّ ژاوه در استان کردستان تا سال 1393 و آبگیری آن در آینده پرداخته است.
روش: ارزیابی نگرش ساکنین مناطق روستایی واقع در حوضۀ سد، نسبت به تأثیرات احداث آن تا زمان مطالعه و آبگیری آن در آینده، جداگانه صورت گرفته و داده‌ها با تکمیل پرسش‌نامه و مصاحبه با 250 سرپرست خانوار از 13 روستای نمونه، گردآوری شده است.
یافته‌ها/نتایج: آسیب‌پذیری‌های ادراک‌شدۀ اقتصادی و محیطی احداث سد، متوجّه وضعیت معیشتی و دارایی‌ها و منابع محیطی تولید کشاورزی روستاها بوده و با افزایش فاصله از سد، افزایش جمعیت و افزایش مقدار زمین، بیشتر ارزیابی شده است. به‌عبارتی، ساکنین برخوردارتر از مواهب و منابع محیطی، احداث سدّ ژاوه را مخاطره‌ای برای دیرپایی سکونت‌پذیری اکوسیستم سکونتگاهی و پایداری نظام معیشتی خود ارزیابی کرده و بیش از منافع آب سد، آسیب‌های آن را متوجّه خود دانسته‌اند. باوجوداین، همچنان حسّ تعلّق و انگیزۀ ماندگاری ساکنین آسیب‌ناپذیر باقی مانده است.
نتیجه‌گیری: مدیریت پایدار منابع محدود آب کشاورزی، با توجّه به فزایندگی تقاضا و رخداد کم‌آبی‌های گسترده، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای کشور به‌حساب می‌آید. سدسازی برای ذخیرۀ منابع محدود آب، بالقوّه می‌تواند امکان استفادۀ کارآمدتر از آنها را فراهم نماید. امّا اجرای غیراصولی و بدون ارزیابی‌های همه‌جانبه از پیامدهای آن به‌ویژه برای جوامع هدف، اکوسیستم‌های محیطی و انسانی را از فواید آب‌های سطحی محروم کرده و پیامدهای ناگواری برای آنها خواهد داشت.

کلیدواژه‌ها

مدیریت منابع آب؛ سدسازی؛ مناطق روستایی؛ سدّ ژاوه؛ آسیب‌پذیری‌های محیطی و اقتصادی

مراجع

1. خوش‌رفتار مقدّم، ه. (1388). بررسی تأثیرات اقتصادی سدّ تبارک قوچان بر روستاهای پیرامون سد (پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی)، دانشگاه تهران، ایران.

2. رحمتی، ع. ر.؛ نظریان، ا. (1389). بررسی اثرات اجتماعی سکونتگاهای مشمول جا‌به‌جایی ناشی از اجرای سدها (مطالعۀ موردی: سدّ گتوند علیا). پژوهش‌های محیط‌زیست، 1(2)، 53ـ66.

3. سالنامۀ آماری استان کردستان. (1391). بخش سرزمین و آب‌وهوا.

4. سعادتی، ن.؛ مددی‌نیا، م.؛ و پورویس، ش. (1388). بررسی اثرات زیست‌محیطی سدّ مارون بهبهان. دومین کنفرانس سراسری آب، بهبهان، 1ـ10.

5. سلطانی، م. (1389). جنبش جهانی در برابر سدهای بزرگ، مجموعه مقالات اوّلین همایش ناگفته‌های سدسازی، دانشگاه صنعتی اصفهان، 1ـ8.

6. شرکت خدمات مهندسى برق (مشانیر). (1391). آشنایی با طرح سدّ ژاوه و سازه‌های جانبی آن.

7. شمسائی، ا. (1383). طراحی و ساخت سدهای مخزنی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.

8. صالحی، س. (1390). نقش اقدامات عمرانی دولت (سدسازی) در ماندگاری جمعیت روستایی (مطالعۀ موردی: دهستان‌های شهرستان خرّم‌درّه).(پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد جغرافیا)، دانشگاه تربیت‌معلّم، ایران.

9. فرجی بیرگانی، س. (1390). بررسی تأثیرات اجتماعی سدسازی. بازیابی در تاریخ خرداد 1393 از

http:// www.khouznews.ir/fa/news.

10. کمیسیون جهانی سدها. (1386). سدها و توسعه: چهارچوب جدیدی برای تصمیم گیری. ترجمۀ محمّدسعید کدیور. تهران: انتشارات مؤسّسۀ عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.

11. مرادی، ح. (1389). اثرات زیست‌محیطی پروژه‌های سدسازی و چهارچوب‌های قانونی و بین‌المللی. اوّلین همایش ناگفته‌های سدسازی، دانشگاه صنعتی اصفهان، 30ـ44.

12. مک‌کالی، پ. (1386). پیامدهای زیست‌محیطی سدهای بزرگ «رودهای خاموش». ترجمۀ فاطمه ظفرنژاد. چاپ اوّل. تهران: انتشارات علم و ادب.

13. ملک‌حسینی، ا.؛ میرک‌زاده، ع. ا. (1394). تحلیل اثرات اجتماعی ـ اقتصادی سدسازی بر توسعۀ روستایی (مطالعۀ موردی: سدّ سلیمان‌شاه). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 19(53)، 325ـ351.

14. هاشمی، ه. (1383). تأثیرات اجتماعی و اقتصادی احداث سدّ شهریکند بر روستاهای شهرستان بوکان(پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی)، دانشگاه اصفهان، ایران.

15. Anvarifar, H., Khiyabani, A., Farahmand, F., Vatandoust, S., Anvarifar, H., & Jahageerdar, S. (2013). Detection of morphometric differentiation between isolated up- and downstream populations of Siah Mahi (Capoeta capoeta gracilis) (Pisces: Cyprinidae) in the Tajan River (Iran). Hydrobiologia, 673, 41–52.

16. Ashraf, M., Kahlown, M. A., & Ashfaq, A. (2007). Impact of small dams on agriculture and groundwater development: A case study of Pakistan. Agricultural Water Management, 92 (1–2), 90-98.

17. Gohari, A., Eslamian, S., Mirchi, A., Abedi-Koupaei, J., Massah Bavani, A., & Madani, K. (2013). Water transfer as a solution to water shortage: A fix that can backfire. Journal of Hydrology, 491, 23–39.

18. Hjorth, P., & Madani, K. (2013, November). Systems analysis to promote frames and mental models for sustainable water management. Paper presented at the Sciforum Electronic Conference Series (Vol. 3). Retrieved from sciforum.net. Lund University, Switzerland

19. Jackson, S., & Sleigh, A. (2000). Resettlement for China's three gorges dam: Socio-economic impact and institutional tensions. Communist and Post-Communist Studies, 33, 223–241.‏

20. Karimi, H., Keshavarz, T., Mohammadi, Z., & Raeisi, E. (2007). Potential leakage at the Khersan 3 Dam site, Iran: A hydrogeological approach. Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 66, 269–278.

21. Kerachian, R., & Karamouz, M. (2006). Optimal reservoir operation considering the water quality issues: A stochastic conflict resolution approach. Water Resources Research, 42, W12401, 17 pages, doi: 10.1029/ 2005WR 004575.

22. Madani, K. (2014). Water management in Iran: What is causing the looming crisis? Journal of Environmental Studies and Sciences, 4(4), 315-328.

23. Manouchehri, G. R., & Mahmoodian, S. A. (2002). Environmental impacts of dams constructed in Iran. International Journal of Water Resources Development, 18, 179–182.

24. Mohammadi, Z., Raeisi, E., & Bakalowicz, M. (2007). Method of leakage study at the Karst dam site: A case study of Khersan 3 Dam, Iran. Environmental Geology, 52, 1053–1065.

25. Tajziehchi, S., Monavari, S., Karbassi, A., Shariat, S., & Khorasani, N. (2013). Quantification of social impacts of large hydropower dams: A case study of Alborz dam in Mazandaran province, Northern Iran. International Journal of Environmental Research, 7, 377–382.

26. Tullos, D., Tilt, B., & Liermann, C. R. (2008). An introduction to the special issue: Understanding and linking the biophysical, socioeconomic and geopolitical effects of dams. Journal of Environmental Management, 90, 1-5.

27. Wang, P., Lassoie, J. P., Dong, S., & Morreale, S. J. (2013). A framework for social impact analysis of large dams: A case study of cascading dams on the Upper-Mekong River, China. Journal of Environmental Management, 117, 131-140.