تحلیل عوامل مؤثّر بر تنوّع بخشی اقتصاد غیرکشاورزی و اثرات آن بر پایداری سکونتگاه‌های روستایی(مطالعۀ موردی: بخش سرولایت شهرستان نیشابور)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 28، شهریور 1396، صفحه 237-258   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v15i1.59424

نویسندگان

مهناز رهبری^* ؛ ناصر شفیعی ثابت؛ زینب رضایی

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

اهداف: تحقیق حاضر بر آن است تا عوامل بسترساز بخش غیرکشاورزی در ابعاد نظام محیطی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کالبدی و اثرات آن بر پایداری سکونتگاه‌های روستایی در دهستان سرولایت شهرستان نیشابور را بررسی و تجزیه‏و‌تحلیل کند.
روش: این پژوهش با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی و با بهره‌گیری از شیوۀ پیمایشی (پرسش‌نامه) در قالب 5 مؤلّفۀ زمینه‌ساز اشتغال غیرکشاورزی (محیطی، اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و سیاسی) و تأثیرات آن بر توسعۀ سکونتگاه‌های روستایی بخش سرولایت شهرستان نیشابور با استفاده از آزمون‌های آماری T تک‏نمونه‌ای، تااوبی کندال و رگرسیون چندگانه انجام گرفته است. تعداد روستاهای موردبررسی براساس میزان جمعیت (روستاهای بالای 50 خانوار) تعداد 13 روستا به‌صورت تصادفی انتخاب شدند که براساس فرمول کوکران، حجم نمونه 324 خانوار تعیین شد.
یافته‌ها/نتایج: یافته‌های حاصل از مطالعۀ میدانی نشان می‌دهد به‌غیر از مؤلّفه‌های نظام‌های محیطی و کالبدی که شرایط مساعدی را به‌جهت ایجاد و گسترش مشاغل غیرکشاورزی در بخش موردمطالعه نشان داده است، دیگر مؤلّفه‌های زمینه‌ساز اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به‌گونه‌ای نبوده است که زمینه را جهت ایجاد و گسترش مشاغل غیرکشاورزی فراهم آورد.
نتیجه‌گیری: مساعدنبودن مؤلّفه‌های زمینه‌ساز ایجاد و توسعۀ بخش غیرکشاورزی، به‌ویژه مؤلّفه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی موجبات جابه‌جایی‌های گستردۀ روستایی ـ شهری، به‌ویژه نیروهای جوان و تحصیل‌کرده به شهرستان نیشابور و دیگر شهرهای استان و به‌دنبال آن، ازدست‌رفتن فرصت‌های اقتصادی به‌ویژه در بخش کشاورزی را فراهم آورده و منجر به ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی در ناحیۀ موردمطالعه شده است.

کلیدواژه‌ها

تنوّع بخشی اقتصاد؛ اشتغال غیرکشاورزی؛ پایداری سکونتگاه‌های روستایی؛ بخش سرولایت شهرستان نیشابور

مراجع

1. باصری، ع. ر.؛ باسخا، م.؛ حسن‌زاده، م.؛ و مسائلی، ا. (1388). بررسی تأثیر هزینه‌های مختلف دولت بر اشتغال غیرکشاورزی و فقر در مناطق روستایی ایران. پژوهش‌های اقتصادی، 9(4)، 41ـ64.

2. پاسبان، ف.(1386). بررسی عوامل مؤثّر بر اشتغال غیرزراعی در استان خراسان. اقتصاد کشاورزی، 1(2)، 1ـ18.

3. جوان، ج.؛ علوی‌زاده، ا. م.؛ و کرمانی، م. (1390). نقش متنوّع‌سازی فعّالیت‌های اقتصادی در توسعۀ پایدار روستایی(شهرستان سمیرم). جغرافیا، 9(29)، 17ـ43.

4. سرایی، ح. (1390). مقدّمه‌ای بر نمونه‌گیری در تحقیق. تهران: سمت.

5. طیب‌نیا، ه.؛ برادران، س.(1393). بررسی عوامل مؤثّر بر متنوّع‌سازی فعّالیت‌های اقتصادی در روستاهای مرزی شهرستان مریوان. دانش انتظامی کردستان، 5(19)، 1ـ18.

6. عنابستانی، ع. ا.؛ طیب‌نیا، ه.؛ شایان، ح.؛ و رضوانی، م. ر. (1393). تحلیل موانع متنوّع‌سازی فعّالیت‌های اقتصادی در روستاهای مرزی شهرستان مریوان. اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، 3(4)، 87ـ111.

7. علوی‌زاده، ا. م.؛ میرلطفی، م. ر. (1392). نقش اقتصاد غیرزراعی بر ماندگارسازی روستاییان در مناطق روستایی شهرستان سمیرم. برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 3(10)، 71ـ82.

8. محمّدی یگانه، ب.؛ ولائی، م. (1393). تنوّع‌بخشی به اقتصاد روستاها جهت تحقّق توسعۀ پایدار(دهستان مرحمت‌آباد شمالی شهرستان میاندوآب). اقتصاد فضا و توسعۀ روستایی، 3(2)، 54ـ70.

9. مرکز آمار ایران.(1390). سرشماری نفوس و مسکن، شهرستان نیشابور.

10. Barrett, C.B., Reardon, T., Webb, P. (2001). Nonfarm income diversification and household livelihood strategies in rural Africa: Concepts, dynamics and policy implications. Food Policy, 26, 315-331.

11. Che Mat, S. H., Abdul Jalil, A. Z., & Harun, M. (2012). Does non-farm income improve the poverty and income inequality among agricultural household in rural Kedah?, Procedia Economics and Finance, 1, 269-275.

12. Hoang, T. X., Pham, C. S., & Uiubasoglu, M. A. (2014). Non-farm activity, household expenditure, and poverty reduction in rural Vietnam: 2002-2008. World Development, 64, 554-568.

13. Imai, K. S., Gaiha, R., & Thapa, G. (2015). Does non-farm sector employment reduce rural poverty and vulnerability? Evidence from Vietnam and India. Journal of Asian Economics, 36, 47-61.

14. Jacques Dethier, J., & Effenberger, A. (2012). Agriculture and development: A brief review of the literature. Economic Systems, 36(2), 175-205.

15. Jonasson, E., & Helfand, S. M. (2010). How important are locational characteristics for rural non-agricultural employment? Lessons from Brazil. World Development, 5(38), 727-741.

16. Lay, J., Omar Mahmoud, T., Michuki, M., & Mukaria, G. (2008). Few opportunities, much desperation: The dichotomy of non-agricultural activities and inequality in Western Kenya. World Development, 12(36), 2713-2732.

17. Mahendra Dev, S. (2007). Rural non-farm employment in India and China: Trends, determinants and policies. The Indian Journal of Labour Economics, 3(50), 407-426.

18. Misra, S. H. (2014). Growth and structure of rural non-farm employment in Maharashtra: Reflection from NSS data in the post reform period. Procedia Economic and Finance, 11, 137-151.

19. Oostendorp, R. H., Trung, T. Q., & Tung, N. T. (2009). The changing role of non-farm household enterprises in Vietnam. World Development, 3(37), 632-644.

20. Ranjan, S. (2004). Determinants of rural non-farm employment: Micro level evidence from Uttar Pradesh. Social Scientist, 5/6 (36), 22-50.

21. Shehu, A., & Sidique, S. F. (2014). A propensity score matching analysis of the impact of participation in non-farm enterprise activities on household wellbeing in rural Nigeria. Universiti Malaysia Kelantan Procedia, 1, 26-32.

22. Stifel, D. (2010). The rural non-farm economy, livelihood strategies and household welfare. World Development, 1(4), 82-109.