ارائه سیستم هشدار اولیه، برای تأمین امنیت اکولوژیکی مناطق حفاظت شده (مطالعه موردی: منطقه حفاظت شده درمیان، شرق ایران)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 26، تیر 1397، صفحه 75-94   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v7i2.62398

نویسندگان

میثم بهرامی نژاد؛ بهزاد رایگانی^* ؛ باقر نظامی بلوچی؛ علی جهانی

دانشکده محیط زیست

چکیده

سیستم هشدار اولیه (EWS) یک مفهوم جامع است که می­تواند به‌عنوان یک ابزار مفید و ارزان برای تسهیل دستیابی به هدف­های عمده استراتژیک جهانی حفاظت و حفظ توسعه پایدار عمل کند. این سامانه قبل از بحرانی شدن شرایط، اطلاعات مؤثر را از طریق منابع شناخته شده برای آگاهی از خطرات احتمالی و انجام اقدامات لازم و ضروری تأمین می­کند. نشانگرها، آشکار کنندۀ این اطلاعات مؤثر برای سیستم هشدار اولیه هستند. این مقاله برروی کمبودهای موجود در بخش مدیریت مناطق حفاظت شده در قسمت هزینه، نیروی انسانی و زمان متمرکز شده است. این مطالعه موردی برروی منطقه حفاظت شده درمیان واقع در شرق ایران صورت گرفت، که در طی آن با توجه به رویکرد فشار-حالت- واکنش (P-S-R)، و شاخص امنیت اکولوژیکی (ESI)، سیستم هشدار اولیه برای کمک به مدیریت منطقه مورد مطالعه پیشنهاد داده شد. 12 نشانگر محیطی در قالب سه معیار متفاوت (P=4، S=5 و R= 3) انتخاب و شاخص امنیت اکولوژیکی منطقه به دست آمد. با توجه به تحلیل آماری و نظرات کارشناسان، سه نشانگر مجموع بارش سالانه، وضعیت پوشش گیاهی و روشنایی خاک به عنوان نشانگرهای اصلی و پایانی برای عمل در سیستم هشدار اولیه انتخاب شدند. درنهایت با به دست آوردن میانگین سی‌ساله سه نشانگر انتخاب شده در منطقه مورد مطالعه، فاصله اطمینان برای هر یک از این نشانگرها با ضریب اطمینان 95 درصد به دست آمد. نتایج نشان داد که شاخص امنیت اکولوژیکی از سال 2000 تا 2014 از 31/0 به 51/0 رسیده بود. بهبود در تمام سطح منطقه حفاظت شده درمیان در گذر 14 سال مثبت ارزیابی شد، که نشان دهنده اثر مثبت حفاظت در کل منطقه مورد مطالعه است. سیستم هشدار دهی اولیه در سال 2014 برروی منطقه مورد مطالعه بکار گرفته شد. براساس نتایج بخش­هایی از جنوب غرب و چند بخش از شرق منطقه در معرض خطر قرار گرفته­اند. بعد از مشخص شدن نواحی در خطر، با بازدید میدانی صحت عملکرد سیستم هشدار پیشنهاد شده ارزیابی شد. این سیستم از دقت بسیار خوبی برخوردار بود. با رویکرد ارائه شده، می­توان پایش منظم و مستمری برروی مناطق دارای اهمیت و غیرقابل دسترس داشت. این رویکرد با حداقل هزینه در مدیریت بهینه و جهت‌دار مناطق حفاظت شده مؤثر است. بااین‌حال انتخاب نشانگرهای جامع و مؤثر در امنیت اکولوژیکی مهم‌ترین بخش از این رویکرد است.

کلیدواژه‌ها

سیستم هشدار اولیه؛ منطقه حفاظت شده درمیان؛ امنیت اکولوژیکی؛ مدل PSR

مراجع

میرزا قادری، قادر. مرادی، محمد. فلاح، افشین؛ 1389. مقدمه‌ای بر آمار و احتمال. چاپ. سنندج: انتشارات دانشگاه کردستان

Badji, M., & Dautrebande, S., 1997. Characterization of flood inundated areas and delineation of poor drainage soil using ERS-1 SAR imagery. Hydrological Processes, 11(10), 1441–1450. https://doi.org/10.1002/(SICI)1099-1085(199708) 11:10<1441::AID-HYP527>3.0.CO;2-Y.

Barlindhaug, S., Holm-olsen, I. M., & Tòmmervik, H., 2007. Monitoring archaeological sites in a changing landscape-using multitemporal satellite remote sensing as an “Early Warning” method for detecting regrowth processes. Archeological Prospection, 244(May), 231–244. https://doi.org/10.1002/arp.

Clarke, G. M., 1995. Relationships between developmental stability and fitness: Application for conservation biology. Conservation Biology, 9(1), 18–24. https://doi.org/10.1046/j.1523-1739.1995.09010018.x.

EarthExplorer., n.d.. Retrieved April 17, 2015, from https://earthexplorer.usgs.gov/. Forleo, M. B., & Palmieri, N., 2018. A framework for assessing the relational accessibility of protected areas. Journal of Cleaner Production, 194, 594–606. https://doi.org/10. 1016/j.jclepro.2018.05.149.

Giulio, M. Di, Holderegger, R. & Tobias, S. )2009(. Effects of habitat and landscape fragmentation on humans and biodiversity in densely populated landscapes. Journal of Environmental Management, 90(10), 2959–2968. http:// dx.doi.org/ 10.1016/ j.jenvman. 2009.05.002.

Haji-kazemi, S., Andersen, B., Eleftheriadis, R., & Capellan, A., 2015. The early warning procedure in an international context. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 194(1877), 85–95. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.06.122. Hijmans, R. J., Cameron, S. E., Parra, J. L., Jones, P. G., & Jarvis, A., 2005. Very high resolution interpolated climate surfaces for global land areas. Int. J. Climatol. 25(15), 1965–1978.

Hockey, P. A. R., & Curtis, O. E., 2009. Use of basic biological information for rapid prediction of the response of species to habitat loss. Conservation Biology, 23(1), 64–71. https://doi.org/10.1111/j.1523-1739.2008.01028.x.

Hua, Y.E., Yan, M.A., & Limin, D., 2011. Land ecological security assessment for Bai autonomous Prefecture of Dali based using PSR model-with data in 2009 as Case, 5, 2172–2177.

Iverson, L. R., & Prasad, A. M., 2007. Using landscape analysis to assess and model tsunami damage in Aceh province, Sumatra. Landscape Ecology, 22(3), 323–331. https://doi.org/10.1007/s10980-006-9062-6.

LAADs DAAC., n.d.. Retrieved July 8, 2015, from https://ladsweb.modaps.eosdis.nasa. gov/Leverington, F., Costa, K. L., Courrau, J., Pavese, H., Nolte, C., Marr, M., et al., 2010.Management effectiveness evaluation in protected areas – A global study. 87. https://doi.org/10.1007/s00267-010-9564-5.

Li, X., Lao, C., Liu, Y., Liu, X., Chen, Y., Li, S., et al., 2013. Early warning of illegal development for protected areas by integrating cellular automata with neural networks. Journal of Environmental Management, 130, 106–116. https://doi.org/10. 1016 /j.jenvman. 2013. 08.055.

Li, Y., Sun, X., Zhu, X., & Cao, H., 2010. An early warning method of landscape ecological security in rapid urbanizing coastal areas and its application in Xiamen, China. Ecological Modelling, 221(19), 2251–2260. https://doi.org/10.1016/j.ecolmodel. 2010.04.016.

Saadat, H., Adamowski, J., Tayefi, V., Namdar, M., Sharifi, F., & Ale-Ebrahim, S., 2014. A new approach for regional scale interrill and rill erosion intensity mapping using brightness index assessments from medium resolution satellite images. Catena, 113, 306–313. https://doi.org/10.1016/j.catena.2013.08.012.

Sinclair, A. R. E., Fryxell, J. M., & Caughley, G., 2006. Wildlife Ecology, Conservation, and Management. Management.

Tegler, B., Sharp, M., & Johnson, M. A., 2001. Ecological monitoring and assessment network's proposed core monitoring variables: An early warning of environmental change. Environmental Monitoring and Assessment, 67(1–2), 29–56. Retrieved from http://www.scopus.com/inward/record.url?eid=2-s2.0-0035075092& partnerID=40&md5=fdf2a7670c7620e7f07fc7d883982890.

Wang, H., Long, H., Li, X., & Yu, F., 2014. Evaluation of changes in ecological security in China’s Qinghai Lake Basin from 2000 to 2013 and the relationship to land use and climate change. Environmental Earth Sciences, 72(2), 341–354. https://doi.org/10. 1007/s12665-013-2955-1

Williams, D.G., Evans, R.D., West, J.B., & Ehleringer, J.R., 2007. Applications of stable isotope measurements for early [hyphen(true graphic)] warning detection of ecological change,383–398.

Xiuping, Z., Shaofeng, C., & Qingwen, Q., 2000. A research on the assessment of regional ecological security. The International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences.

Yu, G., Zhang, S., Yu, Q., Fan, Y., Zeng, Q., Wu, L., et al., 2014. Assessing ecological security at the watershed scale based on RS/GIS: A case study from the Hanjiang River Basin. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 28(2), 307–318. https://doi.org/10.1007/s00477-013-0750-x.

Zhao, Y. Z., Zou, X. Y., Cheng, H., Jia, H. K., Wu, Y. Q., Wang, G. Y., et al., 2006. Assessing the ecological security of the Tibetan plateau: Methodology and a case study for Lhaze County. Journal of Environmental Management, 80(2), 120–131. https:// doi.org/ 10.1016/ j.jenvman.2005.08.019.