ارزشیابی اثرات اجرای سیاست اسکان مجدد در نواحی روستایی مبتنی بر رهیافت معیشت پایدار (مورد مطالعه: بخش مرکزی شهرستان آوج)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 8، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 26، تیر 1397، صفحه 133-150   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v7i2.64560

نویسندگان

فرهاد عزیزپور؛ فاطمه امیری^*

دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

جابه‌جایی به معنای "عمل مکان گزینی جدید" یکی از سیاست‌های اجرایی است که برای بازسازی پس از وقوع بلایای طبیعی یا انسانی اتخاذ می‌گردد. این بلایا به هنگام وقوع؛ معیشت جامعه آسیب‌دیده را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این پژوهش سعی شده است که اثر این سیاست بر مؤلفه‌های معیشت پایدار در روستاهای آبدره، چنگوره و سعیدآباد از توابع بخش مرکزی، دهستان حصار ولی‌عصر در شهرستان آوج، مورد ارزشیابی قرار گیرد. روش پژوهش در تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی از نوع زمینه­یاب یا پهنا­نگر (پیمایشی) بوده و بر­اساس هدف کاربردی است. جامعه آماری مورد مطالعه خانوارهای سه روستای مذکور هستند. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران مجموعاً 212 خانوار برآورد شد. برای انتخاب نمونه‌ها، از روش نمونه‌گیری تصادفی استفاده شد. برای جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز، از روش‌های کتابخانه‌ای و میدانی، فن پرسشگری و ابزار پرسشنامه استفاده گردید. همچنین، از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی (تحلیل واریانس، رگرسیون و تحلیل­مسیر) و نرم‌افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده گردید. بر­اساس یافته‌های پژوهش این نتیجه حاصل شده است که اجرای سیاست اسکان مجدد- در چارچوب اقدام جابجایی – تا حدودی توانسته زمینه‌ساز ارتقای مؤلفه‌های معیشت پایدار در روستاهای جابه­جا شده شود. تحلیل وضعیت معیشت­پایدار به تفکیک مؤلفه‌های آن نشان داده است که؛ سرمایه فیزیکی از وضعیت خوبی برخوردار است؛ سرمایه‌های طبیعی، مالی و اجتماعی دارای وضعیت متوسط هستند و سرمایه انسانی در وضعیت نامناسب قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

سیاست اسکان مجدد؛ جابه جایی؛ ارزشیابی؛ معیشت پایدار؛ شهرستان آوج

مراجع

آلبا، عبدالله؛1390. تحلیل تأثیر تعاونی‌های مرزنشینان بر معیشت‌پایدار روستایی شهرستان سراوان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: دکتر مرتضی توکلی. جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه زابل.

بدری، سید علی؛1380. ارزیابی پایداری راهبرد اسکان مجدد روستایی (مطالعه موردی مجموعه ادغامی آب بر). رساله دکتری، استاد راهنما: دکتر عبدالرضا رکن‌الدین افتخاری. جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تربیت مدرس.

جلالیان، حمید؛ 1394. جزوه درسی برنامه‌ریزی مدیریت ریسک و مخاطرات در مناطق روستایی. دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی.

جمعه پور، محمود؛ احمدی، شکوفه؛ 1390. تأثیر گردشگری بر معیشت‌پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستای برغان، شهرستان ساوجبلاغ). پژوهش‌های روستایی. شماره 1، 33-63.

حیدری ساربان، وکیل؛ مجنونی توتاخانه، علی؛ نقابی، محبوبه؛ 1395. بررسی و ارزیابی تأثیر الگوهای اسکان مجدد بر تغییرات سرمایه اجتماعی در روستاهای زلزله‌زده (مطالعه موردی: روستاهای زلزله‌زده شهرستان ورزقان). جغرافیا و توسعه. شماره 43، 70-51.

خنیفر، حسین؛ امیری، علی‌نقی؛ جندقی، غلامرضا؛ احمدی آزرم، هادی؛ حسینی فرد، سید مجتبی؛ 1388. درگیر شدن در کار و رابطه آن با عدالت سازمانی در چهارچوب نظریه مبادله اجتماعی و فرهنگی. مدیریت فرهنگ‌سازمانی. شماره 21، 200-177.

خیری، شقایق؛ 1382. رهیافت معیشت‌پایدار و جایگاه آن در توسعه روستایی. جهاد، شماره 261، 87-95.

رضوانی، محمدرضا؛ کوکبی، لیلا؛ منصوریان، حسین؛ 1392. تأثیر اسکان مجدد بر کیفیت زندگی روستاهای آسیب‌دیده از سوانح طبیعی (مورد: شهرک زنجیران و شهرک ایثار – استان فارس). مسکن و محیط روستا، شماره 144، 106-97.

سازمان دهیاری‌ها و شهرداری‌ها؛ 1394. دانشنامه مدیریت شهر و روستا.

سجاجی قیداری، حمدلله؛ صادقلو، طاهره؛ رئیسی، اسلام؛ 1393. سنجش سطح دانش مدیریت بحران مدیران محلی روستایی با تأکید بر زلزله (مطالعه موردی: دهستان گشت، شهرستان سراوان). پژوهش‌های روستایی. شماره ۳، ۵۶۴- ۵۴۱.

سعیدی، عباس؛ حسینی حاصل، صدیقه؛ 1388. شالوده مکان‌یابی و استقرار روستاهای جدید. انتشارات شهیدی، چاپ دوم.

شایان، حمید؛ حسین زاده، سیدرضا؛ خسروبیگی، رضا؛ 1390. ارزیابی پایداری توسعه روستایی (مطالعه موردی: شهرستان کمیجان). جغرافیا و توسعه. شماره 24، 120-101.

قراگوزلو، هادی؛ عیسی لو، علی‌اصغر؛ گراوند، فرزاد؛ 1393. ارزیابی اثرات کالبدی- فضایی جابه‌جایی در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: دهستان ملاوی، شهرستان پلدختر). فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای. شماره 16. 125–136.

مرکز آمار ایران؛1390. سرشماری عمومی و نفوس و مسکن.

نوروزی، ملیحه؛ 1391. سنجش میزان رضایت‌مندی روستاییان از اسکان در مجتمع‌های زیستی روستایی احداث‌شده پس از رویداد زلزله (مطالعه موردی: شهرستان زیرکوه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. استاد راهنما: دکتر علی حاجی‌نژاد. جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

Bebbington, A., 1999. Capital and capabilities: a framework for analysing peasant viability, rural livelihoods and poverty. World Development, 12, 2021–2044.

Carney,D., 1999. Sustainable livelihood Approaches: Progress and Possibilities for Change. London: DFID.

Carrasco, S., Ochiai, C., & Okazaki, K., 2016. Disaster Induced Resettlement: Multi-stakeholder Interactions and Decision Making Following Tropical Storm Washi in Cagayan de Oro, Philippines. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 218, 35-49.

Cernea, M., 1997. African Involuntary Population Resettlement in a Global Context. Environment Department Papers, Social Assessment Series, No. 045.

Chambers, R.,& Conway, G. R., 1992. Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century. IDS)UK.( Discusson Paper 296.

DFID., 1999. Sustainable Livelihoods Guidance Sheets. Department for International Development, London, UK: DFID.

Donohue, C., & Biggs, E., 2015. Monitoring socio-environmental change for sustainable development: Developing a Multidimensional Livelihoods Index (MLI). Applied Geography ,62,391-403.

FAO., DFID., IFAD., UNDP & WFP., n.d. Forum on Operationalizing Participatory Ways of Applying Sustainable Livelihoods Approaches: Proceedings. A cooperative venture of the Department for International Development (DFID) of the United Kingdom, the Food and AgricultureOrganization (FAO), the International Fund for Agriculture and Development (IFAD), the United Nations Development Programme (UNDP) and the World Food Programme (WFP).

Internal displacement monitoring center., 2015. Global Estimates,people displaced by disasters,Notwegian Refugee Council.

Kollmair, M., & St, Gamper., 2002. THE SUSTAINABLE LIVELIHOODS APPROACH. Development Study Group, University of Zurich (IP6).

Ortolano, L., & K. K. Cushing., 2000. Grand Coulee Dam and Columbia Basin Project Case Study – Scoping Report. prepared for the World Commission Dams, Cape Town, South Africa.

Serrat, O., 2008. The Sustainable Livelihoods Approach. Mandaluyong: ADB.

Xu, J., Wang, Z., Shen, F., Ouyang, C., & Tu, Y., 2016. Natural disasters and social conflict: A systematic literature review. International Journal of Disaster Risk Reduction, 17, 38-48.