بررسی سبک شناسی لایه آوایی اشعار خلیل حاوی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 3، دوره 11، شماره 1، فروردین 1398، صفحه 57-87   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

نویسندگان

مسعود مرگان پور؛ حسین شمس آبادی^* ؛ حسین میرزایی نیا؛ عباس گنجعلی

دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

سبک­شناسی لایه­ای یکی از روش­های ارزشیابی مدرن آثار ادبی است که به‌واسطه آن می­توان متون ادبی اعم از شعر و نثر را با دقت و ظرافتی افزون­تر مورد بررسی قرار داد. این سبک­شناسی علاوه بر توجه به مباحث کلاسیک و سنتی، بررسی متون را در حوزه پنج لایه «آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک» به عهده دارد. در این میان لایه آوایی نسبت به دیگر لایه­ها به احساسات و عواطف شاعر نزدیک­تر بوده و می­تواند گویای حال روحیات وی باشد. خلیل حاوی از شاعران معاصر لبنانی می­باشد که اشعارش به دلیل پیچیدگی­های فراوان، کمتر موشکافی گشته است؛ بنابراین بررسی اشعار حاوی از منظر لایه آوایی می­تواند گزینه مناسبی برای بازگشایی گره­های روح خسته و غمگینش بوده و نشانگر افکار، اندیشه­ها و مقاصد فکری او باشد. با توجه به برخی از یافته­های این پژوهش می­توان بیان داشت که حاوی در موسیقی بیرونی شعرش تنها از وزن­هایی بهره جسته که مناسب حال او باشد و یا از استواری و خوش­آوایی خاصی برخوردار باشد؛ بنابراین بحر رمل را برای بیان آلام درونی، بحر رجز را برای مستحکم و خوش­آوا نمودن اشعار، در مواردی اندک­تر بحر کامل را برای بیان خشم­هایش به کار برده و از بحر وافر که مختص فخر بوده و بحر سریع نیز از مضطرب­ترین و بی­ارزش­ترین وزن­ها در نزد شاعران است، کمترین بهره را داشته است. در موسیقی کناری نیز از قافیه مترادف که بیانگر غم و اندوه است، بیشترین کاربرد را برای احساساتش داشته، قافیه­های متواتر و متدارک نیز به دلیل زیبایی، قدرت و آهنگین بودنشان بعد از مترادف، کاربرد زیادی داشته­اند و قافیه­های متراکب و متکاوس به دلیل تقیید در حرکت­های آوایی و عارض نمودن سنگینی بر گوش، هیچ جایگاهی در بین اشعار ندارند.

کلیدواژه‌ها

سبک شناسی؛ لایه آوایی؛ خلیل حاوی؛ وزن؛ قافیه

مراجع

1. إبن منظور. (1994م). لسان العرب. ط3. بیروت: دار صادر للطباعة و النشر.

2. أبوکریشة، طه مصطفی. (1966م). أصول النقد الأدبی. ط1. قاهره: الشرکة المصریة العالمیة.

3. أحمد سعدون شلاش، غیداء. (2011م). الإیقاع فی شعر أبی مروان الجزیری الأندلسی. مجلة أبحاث کلیة التربیة الأساسیة. العدد 4. صص 147- 196.

4. اسوار، موسی. (1381ش). از سرود باران تا مزامیر گل سرخ: پیشگامان شعر امروز عرب. تهران: انتشارات سخن.

5. ابن رشیق القیروانی، ابو علی حسن. (1981م). العمدة. تحقیق و تصحیح محمّد محیی الدّین عبدالحمید. ط5. بیروت: دار الجیل.

6. أنیس، إبراهیم. (1971م). الأصوات اللغویة. قاهره: مکتبة الأنجلو مصریة.

7. ــــــــــــ. (1952م). موسیقی الشعر. ط2. القاهره: مکتبة الأنجلو مصریة.

8. البحراوی، سید. (1993م). العروض و إیقاع الشعر العربی. القاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

9. البعینی، نجیب. (2009م). موسوعة الشعراء العرب المعاصرین. ط 1. بیروت: دار المناهل.

10. بوقرّة، نعمان. (2003م). قراءة لسانیة نصیة فی مجموعة «تراتیل الغربة». جامعة ورقلة. مجلة الأثر. العدد 2.

11. تبرماسین، عبدالرحمن. (2003م). البنیة الإیقاعیة للقصیدة المعاصرة فی الجزائر. ط1. دار الفجر للنشر و التوزیع.

12. التفتازانی، سعد الدین. (1430ق). شرح المختصر. ط5. قم: منشورات إسماعیلیان.

13. جبر، جمیل. (1991م). شعراء لبنان؛ خلیل حاوی. ط 1. بیروت: دار المشرق.

14. جربوعة، محمد. (2014م). البنیات الأسلوبیة فی قصیدة «قَدَرٌ حُبُّه». مذکرة لنیل شهادة الماجستیر. الجمهوریة الجزائریة. جامعة الجزائر.

15. جیرو، بییر. (1994م). الأسلوبیة. ترجمة منذر عیاشی. ط1. سوریا: دار الحاسوب للطباعة و النشر.

16. حاوی، ایلیا. (1984م). خلیل حاوی فی سطور من سیرته و شعره. ط1. بیروت: دارالثقافة.

17. حاوی، خلیل. (1993). دیوان. لبنان، دارالعودة.

18. الحر، عبدالمجید. (1995م). خلیل حاوی شاعر الحداثة و الرومانسیة. ط1. بیروت: دار الکتب العلمیة.

19. حسنی، عبدالجلیل یوسف. (1989م). موسیقی الشعر العربی. القاهره: الهیئة العامة للکتاب.

20. الخطیب، رشاء عبدالله. (1999م). تجربة السجن فی الشعر الأندلسی. ط1. الإمارات، المجمع الثقافی.

21. خلوصی، صفاء. (1966م). فن التقطیع الشعری و القافیة. ط3. بیروت: دارالکتب.

22. خلیل حجا، میشال. (1999م). الشعر العربی الحدیث من أحمد شوقی إلی محمود درویش. ط 1. بیروت: دار العودة.

23. داود عمران، عبدالنور. (2008م). البنیة الإیقاعیة فی شعر الجواهری. مخطوط دکتوراه. الکوفة.

24. درویش، أحمد. (1984م). الأسلوب و الأسلوبیة، مدخل فی المصطلح و حقول البحث و مناهجه. القاهره: مجلة فصول. العدد 1. ص 63.

25. الرواشدة، سامح. (2006م). مغانی النص، دراسات تطبیقیة فی الشعر الحدیث. ط1. عمان: وزارة الثقافة.

26. روحانی، مسعود. (1390ش). «بررسی کارکردهای تکرار در شعر معاصر. (با تکیه بر شعر سپهری، شاملو و فروغ)». مجله بوستان و ادب دانشگاه شیراز. شماره دوم. صص 145- 168.

27. الشایب، أحمد. (1966م). الأسلوب دراسة بلاغیة تحلیلیة. ط 6. القاهره: مکتبة النهضة المصریة.

28. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1373ش). موسیقی شعر. تهران: انتشارات توس. چاپ چهارم.

29. شمیسا، سیروس. (1389ش). آشنایی با عروض و قافیه. چاپ سوم. تهران: انتشارات میترا.

30. الضاوی، احمد عرفات. (1384ش). کارکرد سنت در شعر معاصر عرب. مترجم: سید حسین سیدی. چاپ اوّل. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.

31. ضیف، شوقی. (1956م). الفن و مذاهبه فی الشعر العربی. ط2. بیروت: دارالمعارف.

32. الطیب، عبدالله. (1989م). المرشد إلی فهم أشعار العرب و صناعتها. ط2. الکویت.

33. العاکوب، عیسی علی. (1421ق). موسیقا الشعر العربی. ط2. دمشق، دار الفکر.

34. عباچی، أباذر. (1386ش). علوم البلاغة فی البدیع و العروض و القافیة. چاپ چهارم. تهران: انتشارات سمت.

35. عبداللطیف، محمد حماسة. (2006م). الجملة فی الشعر العربی. القاهره: دار غریب للطباعة و النشر و التوزیع.

36. عشری زاید، علی. (2002م). عن بناء القصیدة الربیة الحدیثة. ط4. القاهره: مکتبة إبن سینا.

37. عکاشة، محمود. (2011م). التحلیل اللغوی فی ضوء علم الدلالة. ط2. القاهره: دارالنشر للجامعات.

38. علی بن عثمان الإربلی، ابوالحسن. (1997م). کتاب القوافی. القاهره: الشرکة العربیة للنشر و التوزیع.

39. العیاشی، محمد. (1976م). نظریة إیقاع الشعر العربی. تونس، المطبعة العصریة.

40. عید، رجاء. (د تا). التجدید الموسیقی فی الشعر العربی. ط2. بیروت: دارالفکر.

41. عیسی، فوزی سعد. (1998م). العروض العربی و محاولات التطور و التجدید فیه. اسکندریة. دارالمعرفة الجامعیة.

42. الغرفی، حسن. (2001م). حرکیة الإیقاع فی الشعر العربی المعاصر. المغرب: إفریقیا الشرق للنشر و التوزیع.

43. فتوحی رودمعجنی، محمود. (1392ش). سبک‌شناسی (نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها). تهران: انتشارات‌ سخن.

44. فیاض منش، پرند. (1384ش). نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیل و احساسات شاعرانه. مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 4. صص 163- 186.

45. الفیروز آبادی، مجد الدین محمد بن یعقوب. (دون تا). قاموس المحیط. بیروت: موسسة الرسالة.

46. قائمی، مرتضی؛ طاهری نیا، علی باقر؛ صمدی، مجید. (1388ش). «فضای موسیقایی معلقه امرؤالقیس». مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. شماره 12. صص 107- 134.

47. القاسمی، وسیلة. (2015م). البنیة الإیقاعیة فی دیوان «شاهد الثلث الأخیر» لحسین زیدان، مذکرة لنیل شهادة الماجستیر فی الآداب و اللغة العربیة. الجمهوریة الجزائریة. جامعة محمد خیضر بسکرة.

48. القزوینی، الخطیب. (1425ق). الإیضاح فی علوم البلاغة. ط2. القاهره: مؤسسة المختار للنشر و التوزیع.

49. قیم، عبدالنبی. (1384ش). فرهنگ معاصر عربی – فارسی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر.

50. کاووسی سیسی، وجیهه. (1386ش). نماد‌های هنری در شعر خلیل حاوی. پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر شهریار نیازی. تهران.

51. کشک، احمد. (2004م). القافیة تاج الإیقاع الشعری. القاهره: دار غریب للطباعة و النشر و التوزیع.

52. المجذوب، عبدالله الطیب. (1970م). المرشد إلی فهم أشعار العرب و صناعتها. بیروت: دارالفکر.

53. مفتاح، محمد. (1982م). فی سیماء الشعر القدیم دراسة نظریة و تطبیقیة. ط1. المغرب: دارالثقافة.

54. المنصور، زهیر احمد. (1421ق). ظاهرة التکرار فی شعر أبی القاسم الشابی. مجلة جامعة أم القری. العدد 214. صص 1303- 1359.

55. النویهی، محمد. (1971م). قضیة الشعر الجدید. ط2. القاهره: مکتبة الخانجی.