تاملی فقهی در قاعده عدم تأخیر اجرای حد با عارض شدن جنون (نقدی بر تبصره 1 ماده 150 قانون مجازات اسلامی سال 92)

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 50، شماره 3 - شماره پیاپی 114، آذر 1397، صفحه 9-29   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v50i1.42854

نویسندگان

علی اکبر ایزدی فرد¹؛ سید مجتبی حسین نژاد^{* 2}؛ حامد عابدی فیروزجایی³

¹استاد دانشگاه مازندران

²استادیار مؤسسه آموزش عالی پارسا – بابلسر

³دانش آموخته کارشناسی ارشد، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

یکی از قواعد اختصاصی ابواب فقه جزایی قاعده «عدم تأخیر اجرای حد با عارض شدن جنون» است. مطابق با عقیده مشهور فقها اگر کسی در حال سلامت عقلی مرتکب جرم مستوجب حد شود لیکن قبل از اجرای حد مجنون شود، اجرای حد تا زمان افاقه به تأخیر نمی‌افتد بلکه در همان حالت جنون بر وی اجرا می‌شود. ولی تعدادی از فقها در این مسئله به تأخیر اجرای حد تا زمان افاقه و بهبودی عقلی قائل هستند و تعدادی نیز تفاصیل و احتمالات مختلفی را در این زمینه ارائه کرده‌اند. نویسندگان پس از بررسی مستندات موافقان و مخالفان قاعده در نهایت با در نظر گرفتن تفصیل، اجمالاً نظریه موافقان قاعده را پذیرفته‌اند. این مقاله به صورت تحلیلی استنادی بر پایه یافته فوق و مستدل و مبرهن نمودن آن و نیز جرح و نقد اقوال رقیب و مستندات ایشان سامان یافته است.

کلیدواژه‌ها

جنون؛ قاعده عدم تأخیر اجرای حد؛ تبصره 1 ماده 150 قانون مجازات اسلامی؛ اطلاق ادله حدود

مراجع

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت، 1409 ق.

 

ابن إدریس، محمد بن أحمد، السرائر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.

 

ابن بابویه، محمّد بن علی، الخصال، قم، جامعه مدرسین، بی‌تا.

 

ابن بابویه، محمّد بن علی ، المقنع، قم، موسسه امام هادی (ع)، 1415 ق.

 

ابن بابویه، محمّد بن علی ، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

 

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذّب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.

 

ابن حمزه، محمد بن علی، الوسیلة، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی، 1408 ق.

 

ابن سعید، یحیی بن احمد، الجامع للشرایع، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

اراکی، محمد علی، الخیارات، قم، مؤسسه در راه حق، 1414 ق.

 

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، 1419 ق.

 

بجنوردی، محمد بن حسن، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج، چاپ سوم، 1401 ق.

 

بروجردی، محمد حسن، الحاشیة علی الکفایة، بی‌جا، انتشارات انصاریان، 1412 ق.

 

بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، دفتر معظم‌له، 1426 ق.

تبریزی، جواد، أسس الحدود و التعزیرات، قم، دفتر آیت الله تبریزی، 1417 ق.

 

تبریزی، جواد ، درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، دست نوشته.

 

ترابی شهرضایی، علی اکبر، آیین کیفری اسلام (درس‌های خارج فقه آیت الله محمد فاضل لنکرانی)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، بی‌تا.

 

حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1416 ق.

 

حّر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1409 ق.

 

حسینی شیرازی، محمد، الفقه (القانون)، بیروت، مرکز الرسول الأعظم (ص)، چاپ دوم، 1419 ق.

 

حسینی شیرازی، محمد ، القواعد الفقهیة، بیروت، مؤسسه امام رضا (ع)، 1413 ق.

 

حسینی فیروزآبادی، مرتضی، عنایة الأصول، قم، انتشارات فیروزآبادی، 1400 ق.

 

حکیم، محمد تقی، الاصول العامة للفقه المقارن، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1979 م.

 

حمیری، عبدالله بن جعفر، قرب الإسناد، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1413 ق.

 

خمینی، روح اللّه، تحریر الوسیله، قم، موسسه دارالعلم، بی‌تا.

 

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الاصول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، 1422 ق.

 

خویی، ابوالقاسم ، مصباح الاصول، قم، کتابفروشی داوری، بی‌تا.

 

خویی، ابوالقاسم ، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

سبحانی، جعفر، الإنصاف فی مسائل دام فیها الخلاف، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1390.

 

سبحانی، جعفر ، تقریرات درس خارج اصول، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، دست نوشته.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، موسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1418 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1427 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن ، الفهرست، نجف اشرف، المکتبة الرضویة، بی‌تا.

 

طوسی، محمد بن حسن ، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 1387.

 

طوسی، محمد بن حسن ، النهایة، بیروت، دارالکتب العربی، چاپ دوم، 1400 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

عاملی، محمد بن حسن، استقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1419 ق.

 

عراقی، ضیاءالدین، تحریر الأصول، قم، مهر، 1363.

 

عراقی، ضیاءالدین ، مقالات الاصول، بی‌جا، مجمع الفکر الاسلامی، 1414 ق.

 

علّامه حلّی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.

 

علّامه حلّی، حسن بن یوسف ، خلاصة الاقوال، نجف، منشورات المطبعة الحیدریة، چاپ دوم، 1381 ق.

 

علّامه حلّی، حسن بن یوسف ، تحریر الاحکام الشرعیة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

علّامه حلّی، حسن بن یوسف ، قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

 

علم‌الهدی، علی بن حسین، الذریعة، تهران، دانشگاه تهران، 1363.

 

علوی عاملی، احمد بن زین العابدین، مناهج الأخیار فی شرح الاستبصار، قم، مؤسسه اسماعیلیان، بی‌تا.

 

غزالی، محمد‌بن محمد، المستصفی من علم الأصول، قم، دار الذخائر، 1368.

 

فاضل آبى، حسن بن ابى طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417 ق.

 

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیله- الحدود، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، 1422 ق.

 

فاضل موحدی لنکرانی، محمد ، درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

 

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.

 

فیروزآبادی، مرتضی، عنایة الاصول، قم، انتشارات فیروز آبادی، 1400 ق.

 

کاشانی، حبیب الله شریف، تسهیل المسالک إلی المدارک، قم، المطبعة العلمیة، 1404 ق.

 

کشی، محمد بن عمر، الرجال، مشهد، دانشگاه مشهد، بی‌تا.

 

مجلسی، محمد تقی بن مقصودعلی، روضة المتقین، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، 1406 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، المختصر النافع، قم، موسسة المطبوعات الدینیه، چاپ ششم، 1418 ق.

 

مدکور، محمد سلام، مباحث الحکم عند الاصولیین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

مصطفوی، محمد کاظم، مائة قاعدة فقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، انتشارات اسماعیلیان، بی‌تا.

 

مفید، محمد بن محمد، الامالی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، انوار الأصول، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع)، چاپ دوم، 1428 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر ، أنوار الفقاهة-کتاب الحدود و التعزیرات، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع)، 1416ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر ، تقریرات درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، دست نوشته.

 

منتظری، حسین‌علی، کتاب الحدود، قم، دار الفکر، بی‌تا.

 

موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، بی‌جا، مکتبة امیرالمؤمنین، 1413 ق.

 

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک، قم، موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1405 ق.

 

موسوی گلپایگانی، محمد رضا، الدر المنضود (تقریرات درس خارج فقه آیت الله گلپایگانی)، مقرر: علی کریمی جهرمی، قم، دارالقرآن الکریم، 1412 ق.

 

نائینی، محمد حسین، اجود التقریرات، قم، مطبعة العرفان، 1352.

 

نائینی، محمد حسین ، فوائد الأصول، قم، جامعه مدرسین، 1376.

 

نجاشی، أحمد بن علی، الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.