حسّامیزی در شعر عبد الوهّاب البیاتی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 5، دوره 11، شماره 1، فروردین 1398، صفحه 121-145   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v11i2.55355

نویسنده

ناصر زارع^*

دانشگاه خلیج فارس

چکیده

حسامیزی یا آمیختگیِ حواس به‌عنوان نوعی استعاره در زمان­ها و زبان­های مختلف، کم و بیش وجود داشته و نمونه‌هایی از آن در متون گذشته باقی‌مانده که از نسلی به نسل دیگر رسیده است. از رهگذر این متون کهن می‌توان دریافت که حسامیزی به‌عنوان شگردی ادبی، ریشه در گذشته‌های دور دارد. افزون بر این، می‌توان نمونه‌هایِ کلیشه‌ای از حسامیزی سراغ گرفت که مردم، خودآگاه یا ناخودآگاه در گفتار معمول خود از آن‌ها استفاده می‌کنند؛ اما در عصر جدید است که کاربستِ گستردة آن به نحوی آگاهانه و عامدانه برای بیان عواطف و رساندن پیام شعری رواج می‌یابد. عبدالوهاب البیاتی (1999-1926م)، شاعر معاصر عراقی در شماری از اشعار خود، از این هنرْسازه بهره جسته است. شواهد موجود، نشان می‌دهد که بسامدِ حسامیزی‌های به کار رفته در شعر وی از نوعی به نوع دیگر متغیر است و وی امکانات مختلفی از حسامیزی را دستمایة خلاقیت شعری خود کرده است. این نوشتار، با روشی توصیفی- تحلیلی، تصویرهای مبتنی بر حسامیزی در دیوان البیاتی را بررسی کرده و نشان می‌دهد که رابطة متقابل این هنرْسازه با دیگر اجزای هر شعر، رابطه‌ای انسجام بخش و هماهنگ با ساختمان آن شعر است و کارکردی ظریف و دقیق در انتقال اندیشه و عاطفة موجود در شعر دارد.

کلیدواژه‌ها

حسامیزی؛ شعر معاصر؛ عربی؛ البیاتی

مراجع

1. أبونواس، الحسن بن هانئ. (1953م). الدیوان. حقّقه وضبطه وشرحه أحمد عبد المجید الغزالی. القاهرة: مطبعة مصر.

2. اسمیت، ژوئل. (1387ش). فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه شهلا برادران خسروشاهی. چاپ دوم. تهران: فرهنگ معاصر و انتشارات روزبهان.

3. البیاتی، عبدالوهاب. (1990م). الدیوان. مجلدان. الطبعة الرابعة. بیروت: دار العودة.

4. ترکه اصفهانی، صائن الدین علی بن محمد. (1384ش). شرح نظم الدر. تصحیح و تحقیق اکرم جودی نعمتی. چاپ اول. تهران: میراث مکتوب.

5. الثعالبی، أبومنصور. (2003م). التمثیل والمحاضرة. تحقیق قصی الحسین. الأولی. بیروت: دار ومکتبة الهلال.

6. سلیمی، علی؛ رضا کیانی. (1435ق/ 1393ش)."الصور البصریة المحوّلة فی شعر سهراب سبهری و عبد الوهاب البیاتی". "مجلة اللغة العربیة وآدابها" قم: پردیس قم (دانشگاه تهران). العدد الأول. السنة العاشرة.

7. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1370ش). موسیقی شعر. چاپ سوم. تهران: آگاه.

8. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1392ش). زبان شعر در نثر صوفیه، درآمدی به سبک شناسیِ نگاهِ عرفانی. چاپ اول. تهران: سخن.

9. کروچه، بندتو. (1372ش). کلیات زیبا شناسی. ترجمه فؤاد روحانی. چاپ چهارم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

10. مولوی، جلال الدین محمد. (1387ش). غزلیات شمس تبریز. مقدمه، گزینش و تفسیر محمد رضا شفیعی کدکنی. 2 جلد. چاپ اول. تهران: سخن.

11. نجفی، ابوالحسن. (1387ش). مبانی زبان شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی. چاپ دهم. تهران: نیلوفر.

12. هرودوت. (1362ش). تاریخ هرودوت. ترجمه غ. وحید مازندرانی. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

13. ولک، رنه؛ آستین وارن. (1382ش). نظریة ادبیات. مترجمان، ضیاء موحد و پرویز مهاجر. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی.

14. Boring, Edwin Garrigues & others. (1935). Psychology, A Factual Textbook, New York, John willy & Sons, Inc. London: Chapman& Hall, Limited.

15. J.E.Cirlot. (1976). A Dictionary of symblols, translated from Spanish by Jack Sage, foreword by Herbert Read, Rotledge & Keegan Paul, London and Henely.

16. Downey, June, E. (Aug. 29, 1912). »Literary Synesthesia«, The Journal of Philosophy, Psychology and Scientific Methods, Journal of philosophy, Vol. 9, No. 18, pp.490-498.

17. O'Malley, Glenn. (Jun. 1975). »Literary Synesthesia«, The Journal of Aesthetics and Art Criticism, Wiley on behalf of The American Society for Aesthetics, Vol.15, No. 4, pp.391-411.