سنجش تاب آوری شهرهای ایرانی- اسلامی (نمونۀ موردی: شهر تبریز)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 29، اسفند 1396، صفحه 149-172   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v15i2.55680

نویسندگان

محمد حسن یزدانی^* ؛ اصغر پاشازاده

دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

اهداف: هدف این پژوهش، سنجش میزان تاب‌آوری شهرهای ایرانی- اسلامی با بررسی موردی شهر تبریز و رتبه‌بندی مناطق شهری تبریز دربرابر مخاطرات محیطی با توجه به ابعاد تاب‌آوری شهرهای اسلامی است.
روش: روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مبتنیبر منابع اسنادی و پرسش‌نامه‌ای است. کارشناسان و خبرگان شاغل در شهرداری‌های ده‌گانة شهر تبریز جامعة آماری تحقیق را تشکیل می‌دهند. به روش نمونه‌گیری ساده و هدفمند، 74 پرسش‌نامه تکمیل شد و با استفاده از نرم‌افزارهای اکسل، اس‌.پی.‌اس.‌اس (آزمون همبستگی پیرسون)، اکسپرت چویس (روش تحلیل سلسله‌مراتبی) و با بهره‌گیری از مدل تصمیم‌گیری چندمعیارة ویکور، وضعیت تاب‌آوری شهر ایرانی- اسلامی تبریز و مناطق شهری آن مشخص شدند.
یافته‌ها/ نتایج: با توجه به یافته‌های پژوهش، میزان تاب‌آوری شهر تبریز 43/4 به‌دست آمده است که پایین‌تر از حد متوسط است. یافته‌های پژوهش در مدل ویکور نشان می‌دهند که منطقة شهرداری یک با امتیاز 000/0 بالاترین مقدار تاب‌آوری معیار‌های شهرهای ایرانی- اسلامی را در بین مناطق شهرداری شهر تبریز دارد. همچنین، ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که ارتباط معکوسی بین بعد معنوی با سایر ابعاد تاب‌آوری (اجتماعی، نهادی و کالبدی) وجود دارد.
نتیجه‌گیری: با توجه به رتبه‌بندی مناطق شهری تبریز درخصوص تاب‌آوری، می‌توان نتیجه گرفت که در بعد کالبدی، مناطق با ساخت‌وساز جدیدتر و از روی برنامه تاب‌آور هستند؛ درحالی‌که در بعد معنوی، مناطق قدیمی و دارای بافت فرسوده با مردمان بومی و با اعتقادات بیشتر به آموزه‌های دینی، تاب‌آور هستند.

کلیدواژه‌ها

تاب آوری شهری؛ مناطق شهری؛ شهرهای اسلامی؛ شهر تبریز؛ مدل ویکور

مراجع

1. خاکی، غ. (1390). روش تحقیق با رویکرد به پایان‌نامه‌نویسی (چاپ نهم). تهران: انتشارات بازتاب.

2. رضایی، م. ر. (1389). تبیین تاب‌آوری اجتماعات شهری به‌منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله) (مطالعة موردی: کلان‌شهر تهران). (رسالة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری)، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

3. رفیعیان، م.، رضایی، م. ر.، عسگری، ع.، پرهیزکار، ا.، و شایان، س. (1390). تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 15(4)، 41 - 19.

4. صالحی، ا.، آقابابایی، م. ت.، سرمدی، ه.، و فرزادبهتاش، م. ر. (1390). بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکة علیت. محیط‌شناسی، 37(59)، 112-99.

5. طحارى مهرجردى، م. ح.، میرغفورى، ح.، شاکری، ف.، و بابایی‌میبدى، ح. (1391). ارائة راهکارهای ارتقای عملکرد در بخش دولتی با رویکرد BSC، ANP فازی و VIKOR (مطالعة موردی در اداره کل تعاون استان یزد). فطلنامه بهبود مدیریت، 6(1)، 127-105.

6. عبدالهی، م. (1382). مدیریت بحران در نواحی شهری. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها.

7. فرجی سبکبار، ح.، بدری، ع.، مطیعی لنگرودی، ح.، و شرفی، ح. (1389). سنجش مقدار پایداری مناطق روستایی برمبنای تحلیل شبکه با استفاده از تکنیک بردا (مطالعة موردی: مناطق روستایی شهرستان فسا). فصلنامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 42(72)، 156-135.

8. فرزادبهتاش، م. ر.، پیربابایی، م. ت.، کی‌نژاد، م. ع.، و آقابابایی، م. ت. (1391). تبیین ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری شهرهای اسلامی. فصلنامة مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 3(9)، 121-113.

9. کلانتری، خ. (1389). پردازش و تحلیل داده‌ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی (چاپ چهارم). تهران: فرهنگ صبا.

10. گیوه‌چی، س. (1388). تحلیل و ارائة الگوهای مدیریت در سوانح شهری ناشی از مخاطرات زیست‌محیطی، منطقة 6 تهران، (رسالة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری)، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

11. مدیریت آمار و تحلیل اطلاعات شهرداری تبریز. (1390). گزارش تحلیلی از نتایج سرشماری 1390 به تفکیک مناطق ده‌گانة شهرداری تبریز. تبریز: چاپ هاتف شهر.

12. Ainuddin, S., & Routray, J. K. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.

13. Davis, I., & Izadkhah, Y. (2006). Building resilient urban communities. Article from OHI, 31(1), 11-21.

14. Khaki, Gh. (2011). Ravesh tahgig ba roykard be payannam nevisi ]The method of research with the approach of dissertation[ (9th ed.). Tehran: Baztab.

15. Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital based approach. Landscape Architecture, 7, 22-28

16. Mitchell, J. K., Devine, N., & Jagger, K. (1989). A contextual model of natural hazard, Geographical Revoew, 89(4), 391-409.

17. Mitchell, T., & Harris, K. (2012). Resilience: A risk management approach [ODI background note]. London: Overseas Development Institute.

18. Rattien, S. (1990). The role of mediain hazard mitigation and disaster management. Disaster Press, 14(1), 36-45.