بررسی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی و روش‌های پژوهشی به کار رفته در آنها

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 5، دوره 7، شماره 2، آبان 1396، صفحه 129-143   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i2.59840

نویسندگان

رحمان معرفت^{* 1}؛ یزدان منصوریان²؛ محمد زره ساز²

¹دانشگاه سمنان

²خوارزمی

چکیده

مقدمه: هدف مقاله حاضر بررسی روش‌شناختی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی است و مروری کوتاه بر روش‌شناسی مقاله‌های پژوهشی منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در نشریات فارسی‌زبان دارد.

روش‌: پژوهش حاضر با کمک روش‌های علم‌سنجی صورت گرفته است. با مراجعه به مجله‌های حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مقاله‌های نمایه شده در پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان همچون مرکز اطلاعات علمی جهاد (Sid)، مگیران و پایگاه علوم انسانی و سایر پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی‌زبان، متن کامل مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی گردآوری شد. در مجموع 75 مقاله علمی-پژوهشی استخراج شد و با توجه به اینکه متن کامل تمام مقاله‌های مورد بررسی قرار گرفت از روش سرشماری استفاده شد. بخش روش‌شناسی پژوهش‌ها و مقاله‌های دانلود شده به کمک روش‌های علم‌سنجی، مورد بررسی قرار گرفت و داده‌های موردنیاز استخراج شد. همچنین برای استخراج داده‌ها از نرم‌افزار اکسل استفاده شد.

یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که میانگین تعداد نویسندگان به تعداد مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی در بازه زمانی انجام پژوهش و در پایگاه‌های اطلاعاتی انتشاردهنده مقاله‌های فارسی سواد اطلاعاتی، 4/2 می‌باشد. از تعداد 180 نویسنده مقاله در حوزه سواد اطلاعاتی، تعداد 96 نفر (3/53 درصد) مرد و تعداد 84 نفر (7/46 درصد) از آنها زن بوده‌اند. یافته‌ها همچنین نشان داد که از 75 مقاله مورد بررسی، تنها 62 مقاله (83 درصد) از رویکردهای کمی برای انجام پژوهش استفاده کرده‌اند و 13 مقاله (17 درصد) با کمک روش‌های پژوهش کیفی انجام گرفته است. 61 مقاله (3/81 درصد) با استفاده از پرسشنامه به گردآوری داده‌ها پرداخته‌اند و مطالعات کتابخانه‌ای (با 4/17 درصد) در مرتبه بعدی استفاده به‌عنوان ابزار گردآوری داده مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته‌اند. همچنین یافته‌های دیگر پژوهش همچنین نشان داد که دو دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساری و علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، با داشتن بیشترین وابستگی سازمانی (با 6 نویسنده) در میان سایر مؤسسات آموزشی و پژوهشی، بیشترین انتشاردهندگان مقاله‌های این حوزه بوده‌اند. دو مجله فصلنامه دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و فناوری اطلاعات) و مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب) با انتشار ده مقاله، بیشترین مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی را منتشر کرده‌اند.

بحث و نتیجه‌گیری: در مقاله‌های منتشر شده در حوزه سواد اطلاعاتی عمدتاً از رویکردهای کمی استفاده شده است و به نظر می‌رسد توجه به انجام پژوهش‌های کیفی در حوزه سواد اطلاعاتی ضروری است.

کلیدواژه‌ها

سواد اطلاعاتی؛ روش‌شناسی پژوهش؛ علم‌سنجی سواد اطلاعاتی

مراجع

افتخاری، قاسم (1385). بررسی روش‌شناختی پایان‌نامه‌های دوره دکترای علوم سیاسی و رابط بین‌الملل دانشگاه تهران. پژوهشنامه علوم سیاسی، 1(5)، 1-22.

انجمن کتابخانه‌های دانشکده‌ای و پژوهشی (2001). استانداردهای سواد اطلاعاتی برای دانشجویان آموزش عالی. ترجمه رحمان معرفت، مرضیه عضدی، «فصلنامه کتاب»، 69، 229-242.

حسن‌زاده، محمد (1383) «کاربرد مؤلفه‌های سواد اطلاعاتی در مدیریت دانش سازمان‌ها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 115-134.

فرج پهلو، عبدالحسین، و مرادی مقدم، حسین (1383). «بررسی نظرهای اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نسبت به برنامه‌های آموزشی موردنیاز آنها درباره جستجوی اطلاعات به‌عنوان یکی از ابعاد سواد اطلاعاتی و ارائه راهکارهایی جهت نحوه برگزاری این دوره‌ها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 223-246.

پریرخ، مهری، و عباسی، زهره (1383). «آموزش سواد اطلاعاتی؛ روش‌ها و راهبردها»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی... ]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 197-214.

قاسمی، علی حسین (1383). «ضرورت و چگونگی آموزش سواد اطلاعاتی در توسعه و تقویت آموزش عالی»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی... ]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی،153-178.

صابری، مریم، و عبدالمجید، امیرحسین (1387). کتابشناسی سواد اطلاعاتی. کتاب ماه کلیات. 11(128)، 90-97.

طباطبایی، ناهید. «بررسی مفهوم سواد اطلاعاتی (تحلیل محتوای مقالات نشریات)»، فصلنامه کتاب، 1378، 68-93.

کیانی، حسن (1383). «شناخت عوامل بازدارنده در کسب سواد اطلاعاتی در جامعه با دیدگاهی ویژه در بین دانشگاهیان، متخصصان و محققان»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 375-383.

لطف‌آبادی، حسین، نوروزی، وحیده و حسینی، نرگس (1386). بررسی آموزش روش‌شناسی پژوهش در روان‌شناسی و علوم تربیتی در ایران. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 21 (6)، 109- 140.

معرفت، رحمان، صابری، مریم، و عضدی مرضیه (1393). بررسی ضریب همکاری و میزان مشارکت نویسندگان مقالات مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی در پنج سال اخیر (بازه زمانی ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۳). مطالعات فقه و حقوق اسلامی. ۶ (۱۱): ۲۵۷-۲۷۰.

معرفت، رحمان، کشاورز، حمید، اشرفی ریزی، حسن، و سیروسی، سمیه (1392). وضعیت مشارکت پدیدآورندگان مقالات تألیفی مجله مدیریت اطلاعات سلامت در فاصله سال‌های 1383 تا 1390. مدیریت اطلاعات سلامت، 10 (3)، 510-515.

منصوریان، یزدان (1390). تحلیل بافت در تعامل انسان و اطلاعات. مجله الکترونیکی عطف. شماره مرداد 1390. قابل دسترس در: http://www2.atfmag.info/1390/05/16/interaction-2/

منصوریان، یزدان، و نعیم‌آبادی، محمد (1383). «نقش وب‌سایت کتابخانه‌ها در ارتقای سواد اطلاعاتی»، در سمینار آموزش استفاده‌کنندگان و توسعه سواد اطلاعاتی در کتابخانه‌ها، مراکز اطلاع‌رسانی و موزه‌ها، مشهد 1 و 2 خرداد 1383 (مجموعه مقالات) به کوشش رحمت‌الله فتاحی؛ با همکاری محمدحسین دیانی...]و دیگران[، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 402-415.

نظری، مریم (1390). «بافت»؛ تکه گمشده پژوهش‌های سواد اطلاعاتی کشور. مدیریت ارتباطات، 14، 66-67.

یاری، شیوا (1390). مروری بر متون سواد اطلاعاتی در ایران. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی. 53، 1 (14)، 183- 216.

Taheri B, Ashrafi-Rizi H, Shahrzadi L, Najafi NS. The study of outputs and collaboration of Iranian Researchers in disaster in Scopus citation database from 1999 to 2013. Int J Health Syst Disaster Manage 2014; 2: 103-9.

Lloyd, A., & Williamson, K. (2008). Towards an understanding of information literacy in context: Implications for research. Journal of Librarianship and Information Science,40, 3−12.