پهنه‌بندی آمایشی جهت توسعۀ سکونتگاه‏های جدید براساس مدل فازی (مطالعۀ موردی: شمال شرق استان یزد)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 8، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 29، اسفند 1396، صفحه 173-196   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v15i2.63301

نویسندگان

مسیح مرادی‌زاده¹؛ کورش شیرانی^{* 2}؛ عباس علی پور³؛ دانیال دبیری⁴؛ سید مصطفی هاشمی⁵

¹دانشگاه تهران

²مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اصفهان

³دانشگاه جامع امام حسین (ع)

⁴دانشگاه عالی دفاع ملی

⁵دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات

چکیده

اهداف: در مفهومی گسترده، آمایش زمینه را برای کاربری اراضی و توسعه درخلال مجموعه‌ای از کنترل‌های قانونی مهیا می‌کند. ژئومورفولوژی بر مکان‌گزینی، مورفولوژی و ساخت‌وسازهای مسکونی و جهات توسعة فیزیکی سکونتگاه‌ها، اثر می‌گذارد؛ بنابراین، هدف از این پژوهش، شناخت قابلیت‌ها و محدودیت‌های ژئومورفولوژیک منطقه برای ایجاد و توسعة سکونتگاه‌های انسانی در شمال شرق یزد است.
روش: در این پژوهش، برای شناسایی مناطق مستعد توسعه و ایجاد سکونتگاه‌ها براساس واحدهای ژئومورفولوژیک، از پارامتر‌های شیب، جهت شیب، ارتفاع، زمین‏شناسی، خاک، کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه، فاصله از جاده، فاصله از سکونتگاه و ژئومورفولوژی به‌عنوان عوامل مؤثر در آمایش استفاده شد. درنهایت، پس از استانداردسازی، تلفیق و پهنه‌بندی براساس مدل فازی و آمایش ژئومورفولوژیک، نقشة پهنه‌بندی آمایشی برای توسعة سکونتگاه‌ها به‌دست آمد.
یافته‌ها/ نتایج: نتایج نشان داد که حدود 74 درصد از مساحت منطقة موردمطالعه در طبقات بسیار نامناسب و نامناسب، حدود 85/8 درصد دارای شرایط متوسط و حدود 17 درصد در طبقات بسیار مناسب و مناسب قرارگرفته‌اند. بخش عمده‌ای از ناحیه توسط دشت‌های نسبتاً صاف و هموار با واحداهای ژئومورفولوژیک بیابانی و اقلیم فراخشک فراگرفته شده است.
نتیجه‌گیری: دشت‌های معروف به دشت کویر و دشت طبس، با توجه به نتایج حاصل از نقشة پهنه‌بندی مناطق مستعد توسعة مسکونی، نقشة واحدهای ژئومورفولوژیک و نیز انطباق آن‌ها با نقاط مسکونی موجود، شرایط لازم را برای توسعه و ساخت سکونتگاه‌های جدید ندارند. درواقع، این مناطق به‌دلیل شرایط سخت زیستی، خاک و لیتولوژی نامناسب، خشکی زیاد، تپه‌های ماسه‌ای، اراضی رسی- نمکی و غیره شرایط مناسبی برای توسعة مسکونی ندارند.

کلیدواژه‌ها

آمایش؛ توسعة مسکونی؛ ژئومورفولوژی؛ منطق‌ فازی

مراجع

1. اسفندیاری، م.(1392). نقش عوامل ژئومورفولوژیک در توسعة فیزیکی شهر اراک. (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی‌ارشد جغرافیای طبیعی)، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2. پناهی حسین‌آبادی، ر. (1391). بررسی محدودیت‌های ژئومورفولوژیک توسعة فیزیکی شهر کرمانشاه. (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی‌ارشد جغرافیای طبیعی)، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

3. پورجعفر، م. ر.، منتظرالحجه، م.، و رنجبر، ا. (1391). ارزیابی توان اکولوژیکی به‌منظور تعیین عرصه‌های مناسب در محدودة شهر جدید سهند. مجلة جغرافیا و توسعه، 3(28)، 28-11.

4. تقیان، ع. ر.، و غلام‌حیدری، ح. (1392). پتانسیل و موانع ژئومورفولوژیکی توسعة فیزیکی شهر یاسوج با استفاده از مدل AHP. ژئومورفولوژی کاربردی ایران، 27(1)، 115-99.

5. جباری، ا. و روستایی، ش. (1387). ژئومورفولوژی مناطق شهری. انتشارات سمت.

6. رجایی، ع. ا. (1382). کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط. تهران: انتشارات قومس.

7. رضایی‌مقدم، م. ح.، و ثقفی، م. (1384). کاربرد تکنیک‌های جدید برای طبقه‌بندی و تحلیل مخاطرات ژئومورفولوژی در گسترش شهر تبریز. مدرس علوم انسانی، 18(9)، 32-18.

8. زمردیان، م. ج. (1383). کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‌ریزی شهری و روستایی. تهران: انتشارات سمت.

9. زیاری، ک. ‌ا. (1378). برنامه‌ریزی شهرهای جدید. تهران: انتشارات سمت.

10. شایان، س.، و پرهیزگار، ا. س. ش. (1388). تحلیل امکانات و محدودیت‌های ژئومورفولوژیک در انتخاب محورهای توسعة شهری شهر داراب. برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی) ،25(13)، 58-42.

11. صفاری، ا. (1387). قابلیت و محدودیت‌های ژئومورفولوژیکی کلان‌شهر تهران به‌منظور توسعه و ایمنی. (رسالة دکتری رشتة جغرافیای طبیعی ژئومورفولوژی)، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

12. عزیزی، ع.‌ ا. (1382). سنجش و توسعة روستایی و شناسایی روستاهای مرکزی به‌منظور ارائة الگوی سلسله‌مراتبی مناسب خدمات‌رسانی در روستاهای بخش فراهان نقرش. (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ‌ارشد کشاورزی)، دانشگاه تهران، تهران.

13. عیسی‌پور، ر.، و مجد رحیم‌آبادی، م. (1394). تحلیل عوامل مؤثر در توسعة فیزیکی شهر رحیم-آباد (شهرستان رودسر) طی دو دهة اخیر. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای،18(17)، 57-42.

14. مختاری، د.، و امامی‌کیا، و. (1393). پهنه‌بندی کاربری اراضی شهری شهرک ارم تبریز براساس شاخص‌های اساسی مخاطرات ژئومورفولوژیک، آمایش جغرافیایی فضا، 25(4)، 172-149.

15. مقیمی، ا. (1385). ژئومورفولوژی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

16. مقیمی، ا.، و صفاری، ا. (1389). ارزیابی ژئومورفولوژیکی توسعة شهری در قلمرو حوضه‌های زهکشی سطحی کلان‌شهر تهران. مجلة علوم جغرافیایی،34( 14)، 39-21.

17. ملکی، ا. (1388). ارزیابی موقعیت مکانی استقرار اماکن روستایی در شهرستان کرمانشاه. فصلنامة پژوهشی جغرافیای انسانی، 35(3)، 35-17.

18. Anabstani, G. (2011). Naghsh avamel tabiee dar payedari sokounatgahaye roostaeei (shahr Sabzevar) [The role of natural factors in stability of rural settlements (Case study: Sabzevar county)]. Geography and Environmental Planning, 40(4), 89-104.

19. Awasthi, A., Chauhan, S. S., & Goyal, S. K. (2011). A multi-criteria decision-making approach for location planning for urban distribution centers under uncertainty. Mathematical and Computer Modelling, 53, 98–109.

20. Ayala, I. (2002). Geomorphology, natural hazard, vulnerability and prevention of natural geomorphology: Natural disasters in developing countries. Geomorphology, 1(47), 107-124.

21. Baz, I., Geymen, A., & Nogay Er, S. (2010). Development and application of GIS-based analysis synthesis modeling techniques for urban planning of Istanbul metropolitan area. Journal Advances in Engineering Software, 40(2), 128-140.

22. Dadras, M., Shafri, H. Z. M., Ahmad, N., Pradhan, B., & Safarpour, S. (2014). A combined fuzzy MCDM approach for identifying the suitable lands for urban development: An example from Bandar Abbas. Journal of Urban and Environmental Engineering, 8(1), 11-27.

23. Foroutan, E., & Delavar, M. R. (2012, March). Urban growth modeling using fuzzy logic. Paper presented at the ASPRS 2012 Annual Conference on Fuzzy Systems . Sacramento, California.

24. Gresswell R.E, (2013). Spatoal and temporal patterns of debrise-flow deposition in the Oregon coast ange,U.S.A. Geomorphology, 2(57), 59-70.

25. Gutman, G., Janetos, A. C., Justice, C. O., Moran, E. F., Mustard, J. F., Rindfuss, R. R., …, & Cochrane, M. A. (Eds.). (2004). Land change science: Observing, monitoring and understanding trajectories of change on the earth’s surface. New York: Kluwer Academic Publishers.

26. Hashemi, N., & Rostami, M. (2015). The prioritization of urban regions towards developing green spaces (parks) through GIS (A case study of the 3rd division of the metropolis of Kermanshah-Iran). Journal of Applied Environmental and Biological Sciences, 5(1),186-195.

27. Juang, C., Lee, D., & Sheu, H. (1992). Mapping slope failure potential using fuzzy sets. Journal of Geotechnical Engineering, 118(3), 475-486.

28. Kanungo, D. P., Arora, M. K., Sarkar, S., & Gupta, R. P. (2006). A comparative study of conventional, ANN, black box, fuzzy and combined neural and fuzzy weighting procedures for landslide susceptibility zonation in darjeling Himalayas. Engineering Geology, 43(3), 65-73.

29. Klir, G. J. (1994). Multivalued logics versus modal logics: Alternative frameworks for uncertainty modelling. In P. P. Wang (Ed.), Advances in fuzzy theory and technology (pp. 3-47). Durham: Duke University.

30. Kosko, B. (1992, 8-12 March ). Fuzzy systems as universal approximators fuzzy systems. Paper presented at the International Conference on Fuzzy Systems, Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE), San Diego, CA.

31. Kuswandari, R. (2004). Assessment of different methods for measuring the sustainability of forest management. International institute for geo-information science and earth observation, Enscheda, Netherlands.

32. Leon‚ J., & March‚ A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile. Habitat International‚ 43, 250–262.

33. Panizza, M. (1997). Geomorphology, natural hazard in the vulnerability and prevention of natural disasters in developing countries. Geomorphology, 47, 107-124.

34. Rydin, Y. (2003). Conflict, consensus and rationality in environmental planning: An institutional discourse approach. Oxford University Press, Oxford.

35. Shenavr, B., & Hosseini, S. M. (2014). Comparison of multi-criteria evaluation (AHP and WLC approaches) for land capability assessment of urban development in GIS. International Journal of Geomatics and Geoscience, 4(3), 251-262.

36. Thapa, B. R., & Muryama, Y. (2009). Examining spatiotemporal urbanization patterns in Kathmandu Valley, Nepall: Remote sensing and spatial metrics approaches. Journal of Remote Sensing, 1, 534-556.

37. Tolga, E., Demircan, L., & Kahraman, C. (2005). Operating system selection using fuzzy replacement analysis and analytic hierarchy process. Journal Production Economics, 97(1), 122-134.

38. United Nations Office for Disaster Risk Reduction (UNISDR) (2010). Final report disaster risk reduction in Iran.

39. Zaddeh, L. A. (1965). Fuzzy sets. Information and Control, 8, 338–353.

40. Zaddeh, L. A. (1996). Fuzzy logic: Computing with words. Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE), 4(4) , 9-16.