توانمندی داستان‌ها در تحول شناختی کودکان گروه سنی «ب» و «ج» برپایه نظریه رفتاردرمانیِ عقلانی‌هیجانی (REBT)

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 10، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 14، آبان 1396، صفحه 161-188   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i2.61843

نویسندگان

بهار قادری^* ؛ مهری پریرخ؛ زهره سپهری شاملو؛ رحمت الله فتاحی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقدمه: ریشه بسیاری از مشکل‌های روحی، هیجانی و رفتاری بزرگسالان در دوران کودکی است. نظریه رفتار درمانی عقلانی‌هیجانی (REBT) و داستان‌هایی که عناصر این نظریه را داشته باشند، می‌توانند با شیوه کتاب‌درمانی به پیشگیری یا کاهش این مشکل‌ها در کودکان یا تحول شناختی آنها کمک کنند. هدف این پژوهش شناسایی میزان هم‌خوانی داستان‌‎های گروه‌های سنی «ب» و «ج» و منتشرشده توسط ناشران برجسته (یعنی افق، کانون، نظر، پیدایش و قدیانی) در بخش کودک با عناصر نظریه رفتاردرمانیِ عقلانی‌هیجانی است.

روش: این پژوهش از نظر هدف کاربردی است که با روش پیمایشی و فن تحلیل محتوای کیفی انجام شد. برای گردآوری اطلاعات از سیاهه اطلاعات کتاب‌شناختی داستان‌ها و سیاهه وارسی عناصر و ابعاد و ویژگی‌های نظریه REBT استفاده شد. از 141 داستان به‌دست‌آمده، 80 داستان که حداقل عناصر نظریه REBT، یعنی A، B و C را داشتند، برای بررسی در نظر گرفته شد.

یافته‌ها: از میان داستان‌های بررسی‌شده، حدود 38درصد آنها تا مرحله پیامدها (C) پیش رفته است، یعنی شخصیت داستان به‌واسطه باور عقلانی یا غیرعقلانی پیامد سالم و سودمند یا پیامد ناسالم و ناسودمندی را تجربه کرده است. در چنین داستان‌هایی کودک با دیدن پیامد یا خودش باید بتواند مرحله به‌چالش‌کشیدن باور غیرعقلانی(D) را آغاز کند یا کسانی‌که با کودک کار می‌کنند (مانند روان‌شناسان، کتابداران، والدین و...) در رسیدن به این مرحله به او کمک کنند. در نزدیک به 63درصد داستان‌ها، شخصیت آن پس از رخداد فعال‌ساز دوم (2A) است که به‌چالش‌کشیدن باور غیرعقلانی و باور عقلانی مؤثر (E) در او شکل گرفته است و در نهایت، پیامد سالم و سودمندی را تجربه می‌کند (2C). با خواندن این داستان‌ها کودکان از طریق همانندسازی با شخصیت داستان می‌توانند به باورهای غیرعقلانی خود پی‌ببرند.

بحث و نتیجه‌گیری: نتایج این پزوهش نشان داد که این داستان‌ها، با نشان‌ دادن باور غیرعقلانی و پیامد ناسودمند یا تغییر در باور، می‌توانند ابزار توانمندی برای کتاب‌درمانی و تحول شناختی در کودکان در نظر گرفته شوند. تولیدکنندگان داستان کودک و روان‌شناسان، کتابداران و والدین می‌توانند از پیشنهادهای کاربردی این پژوهش بهره گیرند.

کلیدواژه‌ها

نظریه رفتاردرمانی عقلانی‌هیجانی؛ نظریه REBT؛ نظریه آلبرت الیس؛ مدل ABCDE؛ کتاب‌درمانی؛ تحول شناختی؛ داستان‌های کودکان؛ تحلیل داستان؛ کتاب‌خوانی؛ خواندن؛ گروه سنی «ب» و «ج»

مراجع

ابوالقاسمی، شهنام (1386). روان شناسی رشد (با تأکید بر بهداشت روانی و راهکارهای تشخیصی درمان و تربیتی). تنکابن: دانشگاه آزاد السلامی تنکابن، معاونت پژوهشی.

امین‌دهقان، نسرین؛ پریرخ، مهری (1382). تحلیل محتوای کتاب‌های داستانی مناسب کودکان در گروه سنی ب با رویکرد کتاب درمانی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 4 (24)، 51–74.

بانکی، یاسمن؛ امیری، شعله؛ و اسعدی، سمانه (1388). اثربخشی کتاب‌درمانی گروهی بر میزان اضطراب جدایی و افسردگی در کودکان والدین طلاق‌گرفته، 16 (3713)، 1-8.

پریرخ، مهری؛ ناصری، زهرا (1390). بررسی میزان تأثیر برنامه‌های کتاب‌درمانی بر کاهش پرخاشگری کودکان. مطالعات ادبیات کودک، 1(2)، 33–60.

رازپوش، شهلا (1357). بررسی مفاهیم اجتماعی در کتابهای مناسب کودکان در ایران (آثار نویسندگان ایرانی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، تهران. بازیابی 18 تیر1394، از http://iranak.org/data/node/11487

رجب‌پور‌فرخانی، سمیه؛ جهانشاهی، فاطمه (1390). اثربخشی قصه‌درمانی در کاهش اختلال رفتاری دانش‌آموزان پسر مقطع ابتدایی. تفکر و کودک، 2(2)، 19–36.

سیف، سوسن؛ کدیور، پروین؛ کرمی نوری، رضا؛ و لطف‌آبادی، حسین (1385). روانشناسی رشد (1). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

صنعت‌نگار، سارا؛ حسن‌آبادی، حسین؛ و اصغری‌نکاح، محسن (1382). بررسی اثربخشی قصه‌درمانی گروهی بر ناامیدی و تنهایی کودکان دختر مقطع ابتدایی مقیم در مراکز شبه خانواده مشهد. در مجموعه مقالات سومین کنگره سراسری هنر درمانی در ایران (ج 3، ص 36-37). تهران: دانشگاه شهید بهشتی پژوهشکده خانواده مرکز مطالعات هنردرمانی.

قزل‌ایاغ، ثریا (1394). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن (مواد و خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان و نوجوانان). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

Akinola, A. N. (2014). Bibliotherapy as an alternative approach to children's emotional disorders. Creative Education. Retrieved January 1, 2016, from http://file.scirp.org/Html/8-6302048_48919.htm

Bernard, M. E., Ellis, A., & Terjesen, M. (2006). Rational-emotive behavioral approaches to childhood disorders: History, theory, practice and research. In A. Ellis & M. E. Bernard, Rational Emotive Behavioral Approaches to Childhood Disorders (pp. 3–84). Boston: Kluwer Academic Publishers. Retrieved June 19, 2016, from http://link.springer.com/10.1007/0-387-26375-6_1

Betzalel, N., & Shechtman, Z. (2010). Bibliotherapy Treatment for children with adjustment difficulties: a comparison of affective and cognitive bibliotherapy. Journal of Creativity in Mental Health, 5 (4), 426–439. doi: 10.1080/15401383.2010.527816

Chi, H. (2001). The change process research in REBT-oriented bibliotherapy with a child with emotional disturbance. Retrieved January 2, 2016, from http://nutnr.lib.nutn.edu.tw/handle/987654321/4833

Corsini, R., J., & Wedding, D. (2014). Current psychotherapies (10th ed.). The United States of America: Brooks/Cole Publishing Co. Retrieved June 21, 2016, from https://goo.gl/695zbe

David, D. (2014). The empirical status of rational emotive behavior therapy (REBT) theory & practice. Therapy, 3, 175–221.

Digiuseppe, R., & Bernard, M. E. (2006). REBT assessment and treatment with children. In A. Ellis & M. E. Bernard (Eds.), Rational Emotive Behavioral Approaches to Childhood Disorders (pp. 85-114). Boston: Kluwer Academic Publishers. Retrieved June 19, 2016 from http://link.springer.com/10.1007/0-387-26375-6_2

Dirks, K.-L. (2010). Bibliotherapy for the inclusive elementary classroom (Master’s thesis). Retrieved July 25, 2016 from http://commons.emich.edu/honors/237/

Dryden, W. (2010). What is rational emotive behaviour therapy (REBT)?: Outlining the approach by considering the four elements of its name. The Rational Emotive Behaviour Therapist, 13 (1), 22-32. Retrieved May 3, 2016, from https://goo.gl/2GSy6e

Dryden, W., & Branch, R. (2008). Fundamentals of rational emotive behaviour therapy: a training handbook. John Wiley & Sons. Retrieved July 8, 2015 from https://goo.gl/w6upYF

Dryden, W., & Neenan, M. (2004). The rational emotive behavioural approach to therapeutic change. London: SAGE.

Ellis, A. (1999). Rational emotive behavior therapy and cognitive behavior therapy for elderly people. Journal of Rational-Emotive and Cognitive-Behavior Therapy, 17 (1), 5–18. doi:10.1023/A:1023017013225

Ellis, A. (2002). Rational emotive behavior therapy. In Encyclopedia of Psychotherapy (Vol. 2, pp. 483–487). USA: Elsevier. Retrieved April 14, 2016, from http://goo.gl/mxjrD2

Ellis, A., & Dryden, W. (2007). The practice of rational emotive behavior therapy. Springer publishing company. Retrieved February 11, 2016, from http://goo.gl/Ff032v

Foss, E. (2009). Bibliotherapy: Helping children cope with emotional and developmental distress through books. Maryland: University of Maryland. Retrieved June 23, 2015, from http://goo.gl/KNYh6D

Iaquinta, A., & Hipsky, S. (2006). Practical bibliotherapy strategies for the inclusive elementary classroom. Early Childhood Education Journal, 34 (3), 209–213. doi: 10.1007/s10643-006-0128-5

Jackson, M. N. M. (2006). Bibliotherapy revisited: Issues in classroom management. developing teachers’ awareness and techniques to help children cope effectively with stressful situations. Retrieved May 6, 2016, from http://eric.ed.gov/?id=ED501535

Knaus, W. J. (1974). Rational emotive education: a manual for elementary school teachers. Retrieved April 16, 2016, from https://goo.gl/8j2Fos

Lewis, K. M., Amatya, K., Coffman, M. F., & Ollendick, T. H. (2015). Treating nighttime fears in young children with bibliotherapy: Evaluating anxiety symptoms and monitoring behavior change. Journal of Anxiety Disorders, 30, 103–112. doi: 10.1016/j.janxdis.2014.12.004

Malouff, J. M., Noble, W., Schutte, N. S., & Bhullar, N. (2010). The effectiveness of bibliotherapy in alleviating tinnitus-related distress. Journal of Psychosomatic Research, 68 (3), 245–251. doi: 10.1016/j.jpsychores.2009.07.023

Moldovan, R., Cobeanu, O., & David, D. (2013). Cognitive bibliotherapy for mild depressive symptomatology: Randomized clinical trial of efficacy and mechanisms of change. Clinical Psychology & Psychotherapy, 20 (6), 482–493. doi: 10.1016/j.jpsychores.2009.07.023

Paparoussi, M., Andreou, E., & Gkouni, V. (2011). Approaching children's fears though bibliotherapy: a classroom-based intervention. In J. Hagen & Alfred T. Kisubi, Best practices in human services: a global perspective (pp. 284–300). United States of America: Council for Standards in Human Service Education. Retrieved January 26, 2016, from http://www.cshse.org/pdfs/Hagen_8-4-2011.pdf

Pardeck, J. T., & Markward, M. J. (1995). Bibliotherapy: Using books to help children deal with problems. Early Child Development and Care, 106 (1), 75–90. doi: 10.1080/0300443951060108

Piercy, B. A. (1996). A content analysis and historical comparison of bibliotherapy research. Retrieved June 23, 2015, from http://eric.ed.gov/?id=ED413930

Randolph, J. J. (2005). Free-marginal multirater kappa (multirater κfree): An alternative to Fleiss’fixed- marginal multirater kappa. Presented at the Learning and Instruction Symposium, Joensuu, Finland: The Joensuu University. Retrieved December 7, 2016 from, http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED490661.pdf

Sullivan, A. K., & Strang, H. R. (2002). Bibliotherapy in the classroom using literature to promote the development of emotional intelligence. Childhood Education, 79 (2), 74–80. doi: 10.1080/00094056.2003.10522773

Tabar, P. (2016). Bibliotherapy: Promoting social and emotional development (Thesis). San Diego State University, United States of America. Retrieved June 24, 2016, from http://goo.gl/4B10o7