بررسی اثرات مخرب و راهکارهای محیط‌‏زیستی برداشت شن و ماسه از رودخانه نازلوچای ارومیه

آب و توسعه پایدار

مقاله 8، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 16، شهریور 1399، صفحه 63-72   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v7i2.84059

نویسندگان

سجاد چهره قانی^{* 1}؛ حجت حسین زاده قره‌قشلاق²؛ علیرضا عابدی¹

¹دانشگاه ارومیه

²دانشگاه صنعتی ارومیه

چکیده

برداشت بی‎رویه‎ شن و ماسه از بستر رودخانه‎ها مشکلات محیط‌‏زیستی فراوانی به همراه دارد. در این مقاله پیامدهای مخرب محیط‌‏زیستی برداشت بی‎رویه شن و ماسه از بستر رودخانه نازلوچای بررسی شده است. مطالعه کیفی و آنالیز فیزیکی و شیمیایی آب رودخانه نازلوچای در دو ایستگاه نمونه‌‏‏برداری، نشان‏‌دهنده تاثیر منفی فعالیت کارگاه‌‏های شن و ماسه است. به‌‏طوری‏که با افزایش میزان ذرات معلق از 20 به 98 میلی‏گرم در لیتر، میزان ذرات جامد معلق افزایش 5 برابری داشته و به تبع آن کدری آب در ایستگاه دوم 14 برابر شده است. کدری بیش از حد آب رودخانه نازلوچای و ته‌‏نشست لای و لجن در طبقات زیرین و همچنین ناپایداری بستر رودخانه در اثر برداشت شن و ماسه سبب شده است، جمعیت گیاهان آبزی نظیر جلبک‏‌ها و ماکروفیت‏‌ها به شدت کاهش یافته و حتی به مرز نابودی برسد. از دیگر پیامدهای محیط‏زیستی کاهش کیفیت تفریحی، ورزشی، توریستی چشم‏‌انداز رودخانه نازلوچای، فرسایش بستر و ساحل رودخانه و بسیاری از عوامل دیگر را می‌‏توان نام برد. در حال حاضر کارخانه ماسه‏‌شویی آب‏بند نازلوچای با 1800 تن خوراک روزانه و مصرف بیش از 1650 مترمکعب آب تازه، حدود 1500 تن شن و ماسه دانه‌‏بندی شده تولید می‏‌کند. پساب این کارخانه ماسه‏‌شویی با درصد جامد حدود 10-15 درصد در محل یکی از گودهای برداشت مصالح به‌‏عنوان سد باطله و رسوب‏گیر تخلیه می‏‌شود. در صورت استفاده این کارخانه از سیستم تیکنر برای آبگیری پساب و استفاده مجدد از آب برگشتی، درصد جامد پساب خروجی حدود 45 درصد و میزان آب مصرفی آن حدود 450 متر مکعب خواهد بود که به 27 درصد وضعیت مصرف فعلی کاهش می‏‌یابد. همچنین اگر سیستم باطله خمیری در این کارخانه به‏‌کار گرفته شود، مقدار مصرف آب تنها حدود 220 مترمکعب در روز خواهد بود که فقط 13 درصد مصرف کنونی است.

کلیدواژه‌ها

شن و ماسه؛ محیط زیست؛ نازلوچای؛ تیکنر؛ باطله خمیری

مراجع

برهانی داریان، ع. و فاتحی مرج، ا. 1387. کاربرد شبکه عصبی مصنوعی در پیش‏بینی جریان رودخانه با استفاده از شاخص‏های اقلیمی مطالعه موردی: حوضه آبریز نازلوچای، مجله دانشکده فنی دانشگاه تبریز، 35(3):25-36.
جباری، ا. و فرضی ه. 1388. تولید شن و ماسه و نتایج آن در تغییر الگوی حمل بار رسوب رودخانه رازآور، مجله تحقیقات جغرافیایی، 24(2): 145-160.
حسین‏زاده. م.، نیکو شیرود ع. و اسماعیلی ر. 1397. اثرات نامطلوب برداشت شن و ماسه بر سیستم رودخانه‌ای، مطالعه موردی: رودخانه شیرود تنکابن (استان مازندران)؛ پژوهش‏های دانش زمین، 9(34): 165-175.
حقیر چهره‏قانی، س.، حسین‌زاده، ح.، سمیعی فرد، ر. و علی‏پور ع. 1390. بررسی تولید باطله خمیری در کارخانه فرآوری طلای آق‏دره و اثرات زیست محیطی آن، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‏زیست، 13(3): 29-38.
چهره قانی، س.، کریمی آغسقالی ج. و حسین‌زاده، ح. 1396. اثرات معدن‏کاری طلا بر محیط‏زیست در معدن طلای آق‏دره تکاب. چهارمین کنفرانس بین‌المللی برنامه‏ریزی و مدیریت محیط‏زیست، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران.
صادقی، س.ح. و خالدی درویشان ع. 1385. بررسی نقش برداشت شن و ماسه بر افزایش توان حمل رسوب رودخانه، سمینار بین‏المللی مهندسی رودخانه.
مرکز آمار ایران. 1394. نتایج آمارگیری از اطلاعات محیط‏زیستی معادن درحال بهره‏برداری کشور. 1393. سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی کشور.
معروفی‏نیا، ا.، عصمت ساعتلو، س.، گل دوست رضایی، م.، و غفاری بالانجی، س. 1391. تغییر کاربری رودخانه نازلوچای بر اثر برداشت و استفاده بی‏رویه از مصالح شن و ماسه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه"، اولین همایش ملی حفاظت و برنامه‌ریزی محیط‏زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان.
معروفی نیا، ا.، عصمت ساعتلو س.، گل دوست رضایی م. و غفاری بالانجی، س، 1392. تغییر کاربری رودخانه نازلوچای بر اثر برداشت و استفاده بی‏رویه از مصالح شن و ماسه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه. کنفرانس ملی تکنیک‏های نوین محاسباتی و بهینه‏سازی در مهندسی عمران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سقز.
Cincilla W., Landriault D. and Verburg R. 1997. Application of paste technology to surface disposal of mineral wastes. Proceedings of the 4th International Conference on Tailings and Mine Waste. Fort Collins, Colorado, 13-16 January. Rotterdam: A. A. Balkema, pp. 343-356.
Cincilla W., Landriault D., Newman P. and Verburg R., 1998. Paste Disposal. Mining Environmental Management, 6(3):11-15.
Crowder J.J. 2003. Deposition, consolidation, and strength of a non-plastic tailings paste for surface disposal. Phd thesis. Department of Civil Engineering, University of Toronto, Toronto, Ont.
Gavriletea M.D. 2017. Environmental Impacts of Sand Exploitation. Analysis of Sand Market. Sustainability, 9(7): 1118.
Jia L., Luo Z., Yang Q., Ou S. and Lei Y. 2007. Impacts of the large amount of sand mining on riverbed morphology and tidal dynamics in lower reaches and delta of the Dongjiang River." Journal of Geographical Sciences, 17(2): 197-211.
Kondolf G.M., Smeltzer M.W. and Kimball L.C. 2002. Freshwater Gravel Mining and Dredging Issues: White Paper, Washington Department of Fish and Wildlife. Ecology, and Transportation, 122.
Sreebha S. and Padmalal D. 2011. Environmental impact assessment of sand mining from the small catchment rivers in the southwestern coast of India: a case study." Environmental management, 47(1): 130-140.