بازیابی نشانه‏ های «جریان سیّال ذهن» در چکامه ‏های ادونیس

زبان و ادبیات عربی

مقاله 10، دوره 11، شماره 1، فروردین 1398، صفحه 253-287   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v11i1.74275

نویسنده

بهار صدیقی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

انتشار رمان «در جستجوی زمان از دست رفته» توسط مارسل پروست، رمان «زیارت» از بانو دوروتی ریچاردسون، داستان «چهرة مرد هنرمند در جوانی» و به ‏ویژه رمان «اولیس» توسط جیمز جویس در سال‏های 1922-1913 به مثابة پیدایش نخستین نمونه ‏های جدّی «جریان سیّال ذهن» به شمار می‏رود. برخی شاخص ‏های بنیادین جریان سیّال ذهن در ادبیات عربی، دارای دیرینه‏ای دور است که به‌زعم نگارنده از متون کلاسیک مانند «حی بن یقظان» ابن‌سینا، «حی بن یقظان» ابن طفیل، «رسالة الغفران» ابوالعلاء معری-که به بیان طه ندا متأثر از ارداویرافنامه فارسی پدید آمده است و هم‏چنین در «توابع و زوابع» ابن شُهید اندلسی آغاز شده و تا امروز در متن‏های داستانی جبران خلیل جبران، چکامه ‏های سرایندگان مکتب تمّوز و در شعرهای داستانی ادونیس و به ‏ویژه در قصاید کلیّة او ادامه یافته است. این جستار بر بنیاد توصیف و تحلیلِ مبتنی بر نقد روان‌شناختی و در پی شناسایی و کشف نشانه‏ های روشن جریان سیّال ذهن در پیشرفته‏ ترین و پیچیده ‏ترین گونة شعری معاصر عربی یعنی «قصیدة کلیه» ادونیس می‏باشد. یافته‏ های حاصل از این پژوهش حکایت از آن دارد که ویژگی‏های بنیادین جریان سیّال ذهن مانند تک‌گویی درونی، حدیث نفس، فوران داده‏های ذهن، پیچیدگی و نمادپردازی تا سرحدّ ابهام، نوسازه‏های زبانی، باهم‏آیی زمان‏ها، و.... در «قصاید کلیّة» ادونیس در جایگاه نمونة ناب متون عرفانیِ سمبولیکِ سوررئال به روشنی قابل بازیابی است؛ همچنین ردّپای باورهای جیمز جویس، مارسل پروست و ویرجینیا وولف دربارة زمان و خاطرات در گفتارهای ادونیس، نظریه ‏پرداز قصیدة کلیه به وضوح دیده می‏شود.

کلیدواژه‌ها

ادونیس؛ قصیدة کلیّه؛ جریان سیّال ذهن؛ زمان؛ رؤیا؛ روایت

مراجع

1. ادونیس، علی احمد سعید اسبر. (1972). زمن الشعر. بیروت: دار العودة.

2. ـــــــــــــــــــــ. (1996). أغانی مهیار الدمشقی و قصائد أخری. دمشق: دار المدی للثقافة و النشر.

3. ـــــــــــــــــــــ. (1996). هذا هو اسمی و قصائد أخری. دمشق: دار المدی للثقافة و النشر.

4. ـــــــــــــــــــــ. (1996). مفرد بصیغة الجمع و قصائد أخری. دمشق: دار المدی للثقافة و النشر.

5. ـــــــــــــــــــــ. (1971). مقدّمة للشعر العربیّ. بیروت: دار العودة.

6. استیوارت، جی. آی. ام. (1381). جیمز جویس. برگردان منوچهر بدیعی، تهران: انتشارات نیلوفر.

7. باشلار، غاستون. (1986). حدس اللحظة، ترجمة رضا عزوز و عبدالعزیز زمزم، تونس، الدار التونسیّة للنشر.

8. بشور، ودیع. (2009). أدب الرؤی، المفهوم، البنیة، المثال. لاذقیة: دار نینوی للدراسات و النشر و التوزیع.

9. شوارتس، سنفورد. (1382). هانری برگسون. برگردان خشایار دیهیمی. تهران: نشر ماهی.

10. ایدل، له‏اون. (1367). قصة روان‌شناختی نو. برگردان ناهید سرمد، تهران: انتشارات شباویز.

11. براهنی، رضا. (1365). قصّه‏نوسی. تهران: نشر نو.

12. بیات، حسین. (1390). داستان‏نوسی جریان سیّال ذهن. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

13. الراجحی، عبده. (2007). محاضرات فی الأدب المقارن. بیروت: منشورات دار النهضة العربیة.

14. ساعی، أحمد بسّام. (1978). حرکة الشعر الحدیث فی سوریّة. دمشق: دار المأمون للتراث.

15. ضیمران، محمد. (1389). گذار از جهان اسطوره به فلسفه. تهران: انتشارات هرمس.

16. عیسی فتّاح العبدالله. (2016). مها: تأویل الأسطورة فی کتابات أفلاطون. بیروت: دارالفارابی.

17. می، درونت. (1381). پروست. برگردان فرزانه طاهری. تهران: طرح نو.

18. وولف، ویرجینیا. (1353). خانم دالووی، برگردان پرویز داریوش. تهران: بی‏نا.

19. تسلیمی، علی و مبارکی، سهیلا. (1393). «بررسی کانون روایت و رابطه آن با جریان سیال ذهن در رمان دل دادگی». 16-1. مجله متن‏پژوهی ادبی.

20. حرّی، ابوالفضل. (1390). «وجوه بازنمایی گفتمان روایی: جریان سیال ذهن و تک‏گویی درونی». صص 40-25. پژوهش ادبیات معاصر جهان.

21. طاهری، محمد و سپهری عسکر، معصومه. (1390). «بررسی شیوة به‏کارگیری جریان سیّال ذهن در رمان سنگ صبور، اثر صادق چوبک، مجلة بوستان ادب، دانشگاه شیراز.

22. مختاری، قاسم و زندنا، معصومه. (1394). «بررسی جریان سیال ذهن در رمان «اللص والکلاب» نجیب محفوظ». صص 139-122، فصلنامه لسان مبین.

23. Humphrey, Robert. (1959). stream of Consciousness in the moden Novel, University of California Press, Berkely and California.

24. Pope, Kenneth S & Singer. (1978). Jerome L, The stream of Consciousness: Scientific Investigations into the Flow of Human Experience, Plenum, New York.

25. Emile legouis&louis gazamian. (1954). history of english literature, london.