بررسی قضایای نقدی - ساختاری از دیدگاه ابن خلدون

زبان و ادبیات عربی

مقاله 12، دوره 11، شماره 1، فروردین 1398، صفحه 299-315   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v11i2.77885

نویسندگان

علیرضا حسینی^{* 1}؛ سبحان کاوسی¹؛ پوریا اسمعیلی²؛ ابوالقاسم باقری¹

¹دانشگاه کوثر

²دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین

چکیده

این نوشتار به بررسی قضایای نقدی – ساختاری از منظر ابن خلدون می‌پردازد. این نویسنده بزرگ صرف‌نظر از تاریخ‌نگاری، علم اجتماع و فلسفه در عرصه نقد ادبی هم دارای دیدگاه‌های ارزشمندی است. ازجمله این نظریات می‌توان به تعریف ایشان در مورد ادب و مفهوم نقد و جایگزینی واژه (ملکه) به‌جای (موهبت) که می‌توان از ابداعات وی برشمرد، اشاره نمود. هدف اصلی در این مقاله آن است که آراء و رویکردهای ادبی ابن خلدون به‌درستی بیان شده و نیز تلاش می‌شود تا با بهره‌گیری از روش پژوهش ادبی و تاریخی دیدگاه‌ها و شیوه وی و همچنین مطالعه بحث‌های مرتبط با نقد دوره اندلس توصیف و تحلیل شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، ابن خلدون که ازجمله طرفداران ترجیح لفظ بر معنا است، پیرامون تعریف ذوق و اسلوب به‌عنوان معیارهای نقد و سه اسلوب شعر و نثر و قرآن، نگرش ویژه‌ای دارد. او به تبیین ارتباط خاصی میان دین و شعر و کلام مصنوع پرداخته است. با اهتمام به مجموعه رویکردهای نقدی ابن خلدون و تجمیع دیدگاه‌های ایشان می‌توان به تلقی نسبتاً جامعی از شخصیت ادبی- نقدی او دست پیدا نمود.

کلیدواژه‌ها

ابن خلدون؛ ادب قدیم؛ نقد ادبی؛ آرایه ادبی؛ شعر و نثر

مراجع

1. ابراهیم، عبدالحلیم. (1408). المعجم الوسیط. چاپ سوم. بی جا: مکتب نشر الثقافة الاسلامیة.

2. ابن جعفر، قدامه. (بی تا). نقد الشعر. تحقیق: محمد عبدالمنعم الخفاجی. بیروت: دارالکتب العلمیة.

3. ابن خلدون. (بی تا). العبر ودیوان المبتدأ والخبر فی أیام العرب والعجم والبربر و من عاصرهم من ذوی السلطان الأکبر. اعتنى به أبو صهیب الکرمی. الریاض: بیت الأفکار الدولیة.

4. ابن خلدون، عبدالرحمن. (1359). مقدمه. ترجمه محمد پروین گنابادی. چاپ چهارم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. دیباچه مؤلف سرا.

5. ابن خلدون، عبدالرحمن. (1401). تاریخ ابن خلدون. ج 7. بیروت: دارالفکر.

6. ابن خلدون، عبدالرحمن. (1958). مقدمه. تحقیق علی عبدالواحد وافی. قاهرة: لجنة البیان العربی.

7. ابن خلدون، عبدالرحمن. (1967). مقدمه، بیروت: دارالکتاب اللبنانی للطباعة و النشر.

8. ابن قتیبه. (2003). الشعر و الشعراء. تحقیق و شرح أحمد محمد شاکر. ج 1. قاهرة: دارالحدیث.

9. جاحظ، عمرو بن بحر. (بی‌تا). البیان و التبیین. تحقیق: علی ابوملحم. ج 1و2. دار و مکتبة الهلال. بیروت.

10. جبور، عبدالنور. (1979). المعجم الادبی. بیروت: دارالعلم للملایین.

11. جرجانی، عبدالقاهر. (بی تا). دلائل الإعجاز. تحقیق محمود شاکر ابوفهر. مطبعة المدنی.

12. الجوزو، مصطفی. (1981). نظریات الشعر عند العرب. ج 1. چاپ اول. بیروت- لبنان: دارالطلیعة للطباعة و النشر.

13. الحصری، ساطع. (بی تا). دراسات عن مقدمة ابن خلدون. بیروت: دارالکتاب العربی.

14. رضازاده شفق، صادق. (1329). «ابن خلدون و فلسفه تاریخ». نشریۀ دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز. ش 7.

15. طرموز، عکاب. (2002). الإتجاهات الأسلوبیة المعاصرة فی دراسة النص القرآنی. أطروحة دکتوراه کلیة التربیة/ جامعة الأنبار.

16. عباس، احسان. (1981-1983). تاریخ النقد الادبی عند العرب. الطبعة الثالثة و الرابعة. بیروت: لبنان: دارالثقافة.

17. عبدالمطلب، محمد. (1984). البلاغة و الأسلوبیة. الهیئة المصریة العامة للکتّاب.

18. العماری، علی. (1382). الذوق الأدبی کما یراه ابن خلدون. نشریه علوم انسانی. الأزهر. السنة السادسة و الثلاثون. الجزء 2.

19. العنزی، رفید بندر. (2011-2012). ابن خلدون ناقداً. جامعة الشرق الأوسط.

20. المرزبانی، ابوعبدالله محمد بن عمران. (بی‌تا). الموشح فی ماخذ العلماء علی الشعراء. تحقیق علی البجاوی. قاهره. مصر: دارالنهضة.

21. نصری، آلبرت. (1363). برداشت و گزیده‌ای از مقدمه ابن خلدون. ترجمه محمد علی شیخ. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

22. وافی، عبدالواحد. (1975). الأعلام (عبدالرحمن بن خلدون). مصر: الهیئة العامة المصریة للکتاب