بررسی بی‌هنجاری‌های میانگین دمای کمینه و بیشینه ایران در دوره گرم سال به‌منظور شناسایی دوره گرم و سرد

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 10، دوره 7، شماره 3 - شماره پیاپی 27، مهر 1397، صفحه 161-187   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.73549

نویسندگان

حسین علی روحبخش سیگارودی¹؛ مصطفی کرمپور^{* 1}؛ هوشنگ قا‍ئمی²؛ محمد مرادی²؛ مجید آزادی³

¹دانشگاه لرستان

²پژوهشکده هواشناسی و علوم جو

³پژوهشکده هواشناسی و علوم جو

چکیده

دما از مهم‌ترین فرا سنج‌های جوی است که ارزیابی­ تغییرات آن در مناطق مختلف، می­تواند در آشکارسازی رخدادهای فرین اقلیمی و مدیریت ریسک بسیار مؤثر باشد. بنابراین هدف از این مقاله بررسی و تعیین بی‌هنجاری‌های دما در دوره گرم سال (اپریل-سپتامبر) در دو دوره 30 ساله 1980-1951، 2010-1981 و دو دوره ده‌ساله 1960-1951،2010-2001 و دوره 60 ساله 2010-1951 است. داده‌های روزانه 26 ایستگاه همدیدی با پایه آماری مشترک (2010-1951) از سازمان هواشناسی تهیه و پس از بررسی کیفی، آماره‌های موردنیاز برای بهار و تابستان در بازه‌های زمانی فوق تهیه شد. با استفاده از نرم‌افزار GIS نقشه‌های میانگین دمای کمینه و بیشینه، الگوی ضریب تغییرات و برآورد احتمال 20% حد بالا و پایین آن‌ها تهیه و تفسیر شد. تأثیرگذاری الگوی فضایی_زمانی میانگین دمای بیشینه 30 ساله و 10 ساله دوم بر الگوی متناظر آن در بازه 60 ساله بیشتر بوده است؛ بنابراین در فرا سنج موردنظر و ضریب تغییرات مربوط به آن در دوره 30 ساله و 10 ساله دوم، نسبت به دوره‌های 30 ساله و 10 ساله اول، تغییر نسبی ایجادشده است. میانگین دمای بیشینه و کمینه اغلب ایستگاه‌ها در بازه (2010-1981) و (2010-2001) افزایش داشته است. نیمه غربی بیشترین کاهش میانگین دمای کمینه و بیشینه را تجربه کرده است که با نتایج تفاضل میانگین دمای کمینه و بیشینه دوره (1960-1951 و 2010-2001) تطابق دارد. افزایش میانگین دمای کمینه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت سریع‌تر است که سبب کاهش دامنه تغییرات شبانه‌روزی دما می‌شود. احتمال 20% بالا (پایین) میانگین دمای بیشینه (کمینه)، نشانه تواتر و گسترش دوره گرم و سرد بیشتر در بازه (2010-1981) است. آزمون من-کندال نشان می‌دهد که میانگین دمای کمینه 21 ایستگاه در بهار و 22 ایستگاه در تابستان دارای روند معنی‌دار بوده است. به‌غیراز انزلی در تابستان، بقیه در هر دو فصل بهار و تابستان، روند افزایشی داشتند که می‌تواند به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از طریق گسترش فصل رشد آفات و عوامل بیماری‌زا، وقوع خشک‌سالی‌های بهار و تابستان و فرسایش خاک حیات انسان و سایر جانداران را تهدید کند.
 
 
 
 

کلیدواژه‌ها

الگوهای فضایی-زمانی؛ دوره گرم؛ دوره خنک؛ مدیریت ریسک؛ اختلاف شبانه روزی دما

مراجع

احمدی، فرشاد؛ رادمنش، فریدون؛ 1393. بررسی روند تغییرات متوسط دمای ماهانه و سالانه نیمه شمالی کشور در نیم‌قرن اخیر، نشریه آب‌وخاک (علوم و صنایع کشاورزی). شماره 4(28). 855-865.

حلبیان، امیرحسین؛ پورشهبازی، جواد؛ سلطانیان، محمود؛ 1396. ارزیابی تغییر دمای بیشینه و کمینه فصلی ایران. مجله آمایش جغرافیایی فضا. شماره 23. 1-10.

دارند محمد، 1394، ارزیابی و شناخت تغییر اقلیم در ایران‌زمین طی دهه‌های اخیر، نشریه علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. ش 30. 1-14.

رحیم زاده، فاطمه؛ عسکری، احمد؛ 1383. نگرشی بر تفاوت نرخ افزایشی دمای کمینه و بیشینه و کاهش دامنه شبانه‌روزی دما در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 73. 153-171.

صادقی، سلیمان؛ حسین زاده، سید رضا؛ دوستان، رضا؛ آهنگر زاده، زهرا؛ 1391. تحلیل همدیدی امواج سرمایی در شمال شرق ایران. جغرافیا و مخاطرات طبیعی. شماره 3. صص 107-123

علیزاده چوبری، امید؛ نجفی، محمد سعید؛ 1396. روند تغییرات دمای هوا و بارش در مناطق مختلف ایران. مجله فیزیک زمین و فضا. 43(3). 569-584.

قاسمی‌فر، الهام؛ ناصرپور، سمیه؛ 1395. تحلیل سینوپتیکی امواج گرما و سرما در سواحل جنوبی دریای خزر. فصلنامه علمی – پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر). شماره 103. 137-146

لطفی، محمد؛ علیجانی، بهلول؛ ضیاییان فیروزآبادی، پرویز؛ 1393. واکاوی تأثیر شهر بر تغییرات سالانه دما در شمال شرق ایران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. شماره 35(14)، 196-175.

ورشاویان، وحید؛ خلیلی، علی؛ قهرمان، نوذر؛ سهراب، حجام؛1390. بررسی روند تغییرات مقادیر فرین دمای کمینه، حداکثر و میانگین روزانه چند نمونه اقلیمی ایران. مجله فیزیک زمین و فضا. شماره 1(37)، 179-169

Altın, T.B., Barak, B., Altın. B.N., 2012. Change in Precipitation and Temperature Amounts over Three Decades in Central Anat. Earth & Environmental Sciences, vol2, 107-125.

Bsara, J.B., Basara, H.G., Illoston, B.G., Crawford, K.C.,2010.The Impact Of The Urban Heat Island during an intense Heat Wave in Oklahoma City.Advances in Meteorology, Volume 2010., 1-10.

Gurevich, G., Hadad, Y., Ofir. A., Ohayon, B., 2011. Statistical analysis of temperature changes in Israel: an application of change point detection and estimation techniques. Global nest journal, vol 13, 215-228.

Lewis, S.C., King, A.D., 2017. Evolution of mean variance and extremes in 21st century temperatures, VOL15, 1-10.

Lin, P., He, Z., Du, J., Chen, L., Zhu, X., Li, J., 2017. Recent changes in daily climate extremes in an arid mountain region, a case study in northwestern China’s Qilian Mountains. Scientific Reportsvolume vol 7, 1-15.

Makokha, G.L., Shisanya, C.A., 2010. Trends in Mean Annual Minimum and Maximum near Surface Temperature in Nairobi City, Kenya. Advances in Meteorology, vol 2010,1-6.

Mugume, I, Shuanghe, SH., Tao Sulin, T., Mujuni, G., 2016. Analysis of Temperature Variability over Desert and Urban Areas of Northern China. Journal of Climatology & Weather Forecasting 2-9.

Peng, D., Wang, X., Zhao, C., Wu, C., Jiang, F., Chen. P, 2014, Characterizing Air Temperature Changes in the Tarim Basin over 1960–2012.Plose one, vol 9(11), 1-11.

Peterson. TC., Heim, Jr.R.,2013. Monitoring and understanding changes in heat waves, cold waves, floods and droughts in the United States. American Meteorological Society, 821-834.

Qu, M., Wan, M., Hao, X., 2014. Analysis of diurnal air temperature range change in the continental United States. Weather and Climate Extremes, vol 4, 86-95.

Stock, J.M., Taylor, N.A.S., Tipton, M.J., Greenleaf, J.E., 2004. Human Physiological Responses to Cold Exposure Aviat Space Environ Med. vol 75,444.457

WMO, No. 111.NCP8.