شناسایی نشانگرهای روابط در پیشینه‌های فراداده‌ای فهرست کتابخانه ملی ایران مبتنی بر استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.ای.)

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 18، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 14، آبان 1396، صفحه 338-365   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v7i2.59473

نویسندگان

اکرم فتحیان¹؛ اعظم صنعت جو^{* 1}؛ سید مهدی طاهری²؛ محسن کاهانی¹

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

مقدمه: هدف پژوهش حاضر، شناسایی نشانگرهای روابط در پیشینه‌های فراداده‌ای فهرست کتابخانه ملی ایران براساس استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.ای.) است.

روش‌: برای اجرای پژوهش، از روش تحلیل محتوا استفاده شد. جامعه پژوهش، پیشینه‌های فراداده‌ای مربوط به کتاب‌های موجود در فهرست کتابخانه ملی ایران برای چهار خانواده کتابشناختی قرآن، نهج‌البلاغه، شاهنامه و مثنوی (در مجموع، 28213 پیشینه) هستند که از نظام جامع کتابخانه ملی ایران (رسا) استخراج شدند. روش گردآوری داده‌ها، شامل مشاهده ساختارمند و روش اسنادی است. ابزار گردآوری داده‌ها، یک سیاهه وارسی، و ابزار نمایش داده‌های تحلیل شده، یک ماتریس است.

یافته ها: از میان 544 نشانگر در پیوست‌های آی، جِی، و اِم در استاندارد آر.دی.ای. (شامل 150 نشانگر پیوست آی، 346 نشانگر پیوست جِی و 48 نشانگر پیوست اِم)، به‌طور کلی، 62 نشانگر از مجموعه نشانگرهای پیوست آی، 175 نشانگر از مجموعه نشانگرهای پیوست جِی، و 48 نشانگر ارائه شده در پیوست اِم (در مجموع، 285 نشانگر) در پیشینه‌های فراداده‌ای مورد مطالعه، شناسایی شدند. همچنین از میان انواع روابط ارائه شده در پیوست آی، برای نشانگرهای مربوط به ناشران و توزیع‌کنندگان (در سطح بازنمون عینی)، و در پیوست جِی برای روابط بازنمون عینی همراهی، هیچ نشانگری در پیشینه‌های مورد بررسی ارائه نشده است. سایر انواع روابط در پیشینه‌ها شناسایی گردید.

بحث و نتیجه گیری: در پیوست آی، بخش نشانگرهای روابط برای ناشران و توزیع‌کنندگان، شامل نشانگرهایی است که مربوط به اشیای محتوایی غیرکتابی (فیلم، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، و مانند آن) هستند و در محدوده جامعه پژوهش حاضر که پیشینه‌های مربوط به کتاب‌ها است، قرار نمی‌گیرند. بنابراین می‌توان این‌گونه استنباط نمود که جامعه پژوهش حاضر، انواع روابط ارائه شده مربوط به کتاب‌ها را در پیوست آی پوشش داده است. همچنین نتایج، بیانگر پوشش کامل نشانگرهای روابط ارائه شده در پیوست اِم (روابط موضوعی) است. اما در مورد پیوست جِی، جامعه پژوهش حاضر، پوشش کاملی از روابط ارائه شده در این پیوست را (در سطح «روابط بازنمون عینی همراهی»)، ارائه ننموده است. در نهایت، در این پژوهش به برخی از محدودیت‌ها و اشکالات موجود در پیشینه‌های فراداده‌ای فهرست کتابخانه ملی ایران اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

فهرست کتابخانه ملی ایران؛ نشانگرهای روابط؛ استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.ای.)

مراجع

پازوکی، فاطمه. (1391). امکان‌سنجی به‌کارگیری قواعد توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.ای.) در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مشهد، مشهد.

رخشانی، مریم. (1391). بررسی وضعیت توصیف منابع اینترنتی در آر.دی.ای. و مقایسه آن با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بیرجند، بیرجند.

طاهری، مهدی. (1389). بررسی تحلیلی کارکردپذیری استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (RDA) برای توصیف و سازماندهی مواد آرشیوی. فصلنامه گنجینه اسناد، 20 (4)، 80- 94.

طاهری، مهدی، و نوشین‌فرد، فاطمه. (1390). بررسی تحلیلی کاربردپذیری استاندارد آر.دی.ای. در محیط اطلاعاتی جدید: ضرورت بازتعریف روابط و کارکردهای جدید. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 1(2)، 99-118.

فتاحی، رحمت‌الله. (1375). روابط کتابشناختی در فهرست‌نویسی توصیفی. فصلنامه کتاب، 7 (2)، 32-44.

فتحیان، اکرم؛ صنعت‌جو، اعظم؛ طاهری، سید مهدی؛ کاهانی، محسن (زیر چاپ). شناسایی روابط کتابشناختی در فهرست کتابخانه ملی ایران مبتنی بر الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.): گام نخست در بازنمون شبکه دانش انتشارات ایرانی- اسلامی.

فردحسینی، مهسا. (1390). تبیین روابط کتابشناختی حاکم بر پیشینه‌های فهرست‌نویسی مبتنی بر مارک ایران با استفاده از الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، تهران.

مرادی، خدیجه. (1389). بررسی عناصر توصیفی به کار رفته در پیشینه‌های کتابشناختی کتابخانه‌های دیجیتالی ایران و ارائه الگوی پیشنهادی برای به‌کارگیری این قواعد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور مشهد، مشهد.

Bai, H., Qiao, X, & Liang, B. (2011). Semantic bibliography based on ontology and linked data. In International Conference on Dublin Core and Metadata Applications DC-2011, September 21- 23, The Hague.

Bizer, C., Heath, T., & Berners-Lee, T. (2009). Linked Data – The Story So Far. International Journal on Semantic Web and Information Systems (IJSWIS), 5 (3), 1-22.

Brank, J., Grobelnic, M., & Mladenic, D. (2005). A survey of Ontology evaluation techniques. In Proceedings of the Conference on Data Mining and Data Warehouses (SiKDD 2005), October 17. Ljubljana, Slovenia.

Jin, Q., & Sandberg, J. A. (2014). Implementing RDA at the University of Illinois at Urbana-Champaign Library. Technical Services Quarterly, 31(3), 217-236.

Kumar, V. (2010). Linked Data. A best practice for better knowledge transaction. Knowledge Transactions. Documentation Research and Training Centre, ISI.

Madison, O., John Byrum, J., Jouguelet, S., McGarry, D., Williamson, N., & Witt, M. (2009). Functional requirements for bibliographic records final report. International Federation of Library Associations and Institutions, The Hague, Netherlands, Tech. Rep.

Malmsten, M. (2008). Making a Library Catalogue Part of the Semantic Web. In DCMI '08 Proceedings of the 2008 International Conference on Dublin Core and Metadata Applications, DC-2008--Berlin Proceedings (December 2008), 146-152.

Morris, S. R., & Wiggins, B. (2016). Implementing RDA at the Library of Congress. JLIS. it, 7(2), 199-228.

Riffe, D., Lacy, S., & Fico, F. G. (2005). Analyzing Media Messages: Using Quantitative Content Analysis in Research. Mahwah, NJ: Lawrence Earlbaum Associates, Inc.

Riva, P., & Oliver, C. (2012). Evaluation of RDA as an Implementation of FRBR and FRAD. Cataloging & classification quarterly, 50(5-7), 564-586.

Taniguchi, S. (2012). Viewing RDA from FRBR and FRAD: does RDA represent a different conceptual model?. Cataloging & classification quarterly, 50(8), 929-943.

Tillett, B. (1987). bibliographic relationship: Toward a conceptual structure of bibliographic information used in cataloging. Ph.D.dissertation. University of California, Los Ang.

Tillett, B. (2001). Bibliographic relationships. In Relationships in the Organization of Knowledge (pp. 19-35). Springer Netherlands.