نگرش تاریخی به تشریع جهاد ابتدایی در پرتو تحلیل مواجهه حضرت سلیمان (ع) با ملکه سبا

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 50، شماره 4 - شماره پیاپی 115، اسفند 1397، صفحه 117-133   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v50i4.64694

نویسنده

حمید نادری قهفرخی^*

استادیار گروه معارف دانشگاه شهر کرد

چکیده

یکی از مباحث مطرح شده در فقه اسلامی «جهاد ابتدائی» است. این جهاد دارای چهار مولفه «جنگیدن با اذن امام معصوم»، «علیه کفار»، «ابتداءاً بدون هیچ حرکت ایذائی از جانب کفار نسبت به مسلمانان»، «برای دعوت آنان به اسلام» است. محققان در تحلیل این جهاد دو رویکرد متفاوت دارند. فقهای زیادی آن را در سطح ضروری دین و از مسلمات فقه می‌دانند. اما از نظر برخی متفکران، اثبات این جهاد علاوه بر نداشتن مقتضی، مبتلا به موانع عقلی و نقلی است. بررسی دو رویکرد نشان می‌دهد هیچ‌کدام از آن‌ها در مباحث خود نفیاً یا اثباتاً اشاره‌ای به داستان حضرت سلیمان (ع) و ملکه سبأ نداشته‌اند. این در حالی است که به‌نظر می‌رسد این داستان قابلیت زیادی را برای زدودن موانع و ابهامات تئوریک این‌گونه جهاد، دست کم در نگاه تاریخی در خود دارد.
بررسی مولفه‌های جهاد ابتدایی نشان می‌دهد این داستان می‌تواند سندی برای نفی استبعاد و استظهار اصل مشروعیت این جهاد به منظور رفع موانع دعوت به اسلام باشد؛ زیرا چهار مولفه این جهاد در آن وجود دارد و موانع عقلی و نقلی مورد ادعا هم با توجه به عملکرد حضرت سلیمان (ع) قابل رفع هستند.

کلیدواژه‌ها

جواز جهاد ابتدایی؛ حضرت سلیمان(ع)؛ ملکه ی سبأ؛ سوره ی نمل؛ قرآن

مراجع

قرآن کریم.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، 1426 ق.

 

آل‌کاشف الغطاء، محمد حسین، المثل العلیا فی الاسلام لا فی بحمدون، نجف اشرف، الحیدریة، 1954 م.

 

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415 ق.

 

ابن بابویه، محمدبن علی، عیون أخبار الرضا، بی‌جا، انتشارات جهان، 1378 ق.

 

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1406 ق.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414 ق.

 

ابوالصلاح حلبی، تقی الدین بن نجم، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین علی (ع)، بی‌تا.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1416 ق.

 

ایازی، محمدعلی، آزادی در قرآن، تهران، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، 1380.

 

حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

 

خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، 1410 ق.

 

دروزه، محمد عزت، الدستور القرآنی فی شئون الحیاة، دمشق، بی‌نا، 1956 م.

 

راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، دمشق ـ بیروت، دارالعلم، الدار الشامیة، 1412 ق.

 

رضایی اصفهانی، محمدعلی، «رابطه قرآن و آزادی و چالش‌های آن»، دو فصل‌نامه قرآن و علم، شماره 4، سال سوم، بهار و تابستان 1388 ش، صص 95-116.

 

سابق، سید، فقه السنة، قاهره، الفتح للاعلام العربی، 1410 ق.

 

شافعی، محمد بن ادریس، کتاب الام، بیروت، دارالفکر، 1403 ق.

 

شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، تحقیق و ترجمه محمد دشتی، قم، الهادی، 1379.

 

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1379.

 

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1425ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

 

صادقی‌ تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، 1365.

 

صالحی نجف‌آبادی، نعمت‌الله، جهاد در اسلام، تهران، نشر نی، 1382.

 

طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1380.

 

طبرسی، أحمد بن علی، الإحتجاج، تعلیقات وملاحظات: محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی، 1403 ق.

 

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372.

 

طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، قم، انتشارات قدس محمدی، بی‌تا.

 

عضدالدین ایجی، عبدالرحمان بن احمد، شرح المواقف، الشریف الرضی، افست قم، 1325 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء،‌ قم،‌ مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث،‌ 1419 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، قواعد الاحکام، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، قم، 1413 ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف ، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، تعلیقه: جعفر سبحانی، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1382.

 

فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420 ق.

 

فخلعی، محمدتقی، «تأملی در جهاد ابتدایی دعوت»، دو فصل‌نامه مطالعات اسلامی، شماره 77، پاییز 1386 ش، صص 117-155.

 

فنایی، ابوالقاسم، اخلاق دین پژوهی، تهران، نشر نگاه معاصر، 1389.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

 

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشرکتاب، 1360.

 

مصطفوی، حسن، تفسیر روشن، تهران، مرکز نشر کتاب، 1380.

 

مطهری، مرتضی، بردگی در اسلام، تهران، صدرا، 1377.

 

مطهری، مرتضی، جهاد، تهران، صدرا، 1389.

 

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1381.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1380.

 

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالمکتب الاسلامیه، 1374.

 

مکارم شیرازی، ناصر، انوارالاصول، مقرر: احمد قدسی، قم، مدرسه الامام علی ابن ابیطالب (ع)، 1424 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دارالقرآن‌الکریم (دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامی)، 1373.