30 سال پژوهش های زراعی در ایران: 1- بررسی سیر تحول، خلاء ها و تعیین اولویت ها

بوم شناسی کشاورزی

مقاله 3، دوره 5، شماره 4 - شماره پیاپی 18، دی 1392، صفحه 383-394   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jag.v5i4.32993

نویسندگان

مهدی نصیری محلاتی؛ علیرضا کوچکی؛ رضا قربانی؛ سرور خرم دل^*

گروه زراعت و اصلاح و نباتات، دانشـکده کشـاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.

چکیده

علی رغم توجه ویژه ای که طی چند ساله اخیر به توسعه پژوهش و تولید علم در کشور شده است، ولی تا کنون مطالعه جامعی که براساس شواهد علمی روند تولید علم در تحقیقات زراعی را بررسی کرده و اولویت های پژوهشی آینده را به منظور ارتقاء کیفی این تحقیقات تعیین کند، انجام نشده و یا (در صورت انجام) انتشار نیافته است. به منظور بررسی ساختار، خلاء ها و اولویت پژوهشی، مطالعه ای روی 2361 مقاله علمی-پژوهشی مرتبط با علوم زراعی که طی 30 سال گذشته (88-1358) در مجلات داخل کشور منتشر شده است، به اجرا در آمد. مقالات از نظر نوع گیاه، مدت و مقیاس مکانی اجرا، موضوع و نوع تحقیق، طبقه بندی و نتایج به صورت آماری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تعداد مقالات منتشر شده در کشور پس از یک دوره رکود طولانی 10 ساله با الگویی سیگموئیدی به طور چشمگیری افزایش یافته و در پایان دوره به حدود 240 مقاله در سال رسید. غلات و گیاهان صنعتی بیشترین گیاهان تحت بررسی در این مقالات بوده و گیاهان علوفه ای، گیاهان دارویی و حبوبات به ترتیب در رتبه های بعدی قرار گرفتند. آزمایش های یکساله در مورد تمام محصولات بیشترین فراوانی را داشته و بطور متوسط 83 درص از کل مقالات مربوط به آزمایش های یکساله و کمتر از 10 درصد مربوط به آزمایش های چندساله بودند. به علاوه 58 درصد از کل مقالات حاصل آزمایش های ایستگاهی بوده و 30 درصد نیز در محیط های کنترل شده اجرا شدند، در نتیجه سهم پژوهش های بلند مدت و در مقیاس کلان ملی/منطقه ای بسیار اندک می باشد. روش های مختلف مدیریت زراعی 35 درصد از کل مقالات را به خود اختصاص دادند، درحالی که سهم موضوع هایی نظیر پایداری بوم نظام ها، هوا و اقلیم شناسی کشاورزی و مدل سازی کمتر از 5 درصد بود و سایر موضوعات پژوهشی فراوانی بین 5 تا 10 درصد را از کل مقالات داشتند و این خلاء های پژوهشی در مورد تمام محصولات زراعی وضعیت مشابهی داشت. در مجموع 64 درصد از کل مقالات بررسی شده از نوع کاربردی بودند؛ در حالی که سهم مقالات راهبردی و بنیادی به ترتیب 10 و 1 درصد بود. به-طورکلی، بر اساس یافته های این تحقیق نتیجه گیری شد که علیرغم رشد کمّی تعداد مقالات منتشر شده در کشور، نظام حاکم بر این پژوهش ها از الگوی مطلوبی برخوردار نبوده و اولویت هایی نظیر تأثیر تغییر اقلیم جهانی بر تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی کشور، پایداری بوم نظام ها با تأکید بر مدیریت منابع، حفظ و ارتقاء تنوع زیستی کشاورزی که ماهیتاً در قالب آزمایش های بلند مدت بوده و در مقیاس مکانی وسیع مطالعه می شوند، از نظر دور مانده است.

کلیدواژه‌ها

اولویت های پژوهشی؛ مقیاس پژوهش؛ موضوع پژوهش؛ نظام ملّی تحقیقات کشاورزی

مراجع

1. Environmental Sustainability Index (ESI). 2005 environmental sustainability index: Benchmarking national environmental stewardship. Yale Center for Environmental Low and Policy. Yale University.

2. Alison, J.M., Chan-Kang, C., Marra, M.C., Pardey, P.G., and Wyatt, T.J. 2001. A meta-analysis on rate of return for agricultural R&D. IFPRI Research Report 113, Washington DC.

3. Alison, J.M., Norton, G.W., and Pardey, P.G. 1998. Science under scarcity: Principles and practices for agricultural research evaluation and priority setting. CAB International, Wallingford, UK.

4. Biggs, S.D. 2000. A multiple source of innovation model of agricultural research and technology promotion. World Development 28: 1481-1499.

5. Dagg, M. 1999. Kinds of Research and the Size of Research Groups. ISNAR Discussion paper, ISNAR, The Hague.

6. Davis, G.S., Oram, J.S., and Ryan, J.G. 1999. Assessment of Agricultural Research Priorities: An International Perspective. Australian Centre for International Agricultural Research, Canberra, Australia.

7. De Wit, C.T. 2002. Philosophy and terminology. In: P.A., Leffelaar (Ed.). On Systems Analysis and Simulation of Ecological Processes. 2nd Edition. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands p. 3-9.

8. Eyzaguirre, P. 2001. Developing appropriate strategies and organization for agricultural research in small countries. In: Dvorak, K.A. Social science research for agricultural technology development. CAB International, Wallingford, UK. pp: 192-219.

9. Fresco, L.O. 1999. Agro-ecological knowledge at different scales. In: J. Bouma, A. Kuyvenhoven, B.M.A., Bouman, J.C. Luyten and H.G. Zandstra (Eds.). Eco-regional Approaches for Sustainable Land Use and Food Production. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands. 133-141.

10. Fresco, L.O. 2001. From protecting crops to protecting agricultural production systems. In: G.C. Maan and J.C. Zadoks, Policy Making, a Must for Benefit of All. Ministry of Agriculture, Natural Resources and Fisheries, The Hague, The Netherlands p. 3-8.

11. Greenland, D.G., Bowen, G., Eswarna, H., Rhoades, R., and Valentin, C. 2000. Soil Water and Nutrient Management Reaseraches– A New Agenda. IBRSAM, Position paper.

12. Khosh, G.S. 1999. Green revolution: preparing for the 21st century. Genome 42: 646-655.

13. Koocheki, A., Nassiri, M., Gliesman, S.R., and Zarea, A. 2008. Agrobiodiversity of field crops: A case study for Iran. Journal of Sustainable Agriculture 32(1): 95-122.

14. Koocheki, A., Nassiri, M., Kamali, G.A., and Shahandeh, H. 2006. Potential impacts of climate change on agroclimatic indicators in Iran. Arid Land Research and Management 20: 245-259.

15. Lale, U., Pretty, J., Terry, E., and Trigo, E. 2010. Transformimg agricultural research for development. Global Conference on Agricultural Research for Development, Montpellier, France, March 2010.

16. Mannion, A.M. 2005. Agriculture and Environmental Change: Temporal and Spatial Dimensions. John Wiley and Sons, England.

17. Osareh, F., and Marefat, R. 2005. Iranian researchers to participate in the production of global science in MEDLINE (interdisciplinary field between Science and Medicine). Rahyaft Journal (35): 39-44. (In Persian)

18. Pardey, P.G., Roseboom, J., and Fan, S. 1999. Trends in Financing Asian and Australian Agricultural research. In: Tabor, S.R., Jansen, W., and Bruneau, B. (eds.) Financing Agricultural Research: A Source Book. ISNAR, The Hague.

19. Pretty, J., Sutherland, W.J., Ashby, J., Auburn, J., Baulcombe, D., Bell., M., Bentley, J., Bickersteth, S., Brown, K., Burke, J., Campbell, H., Chen, K., Crowley, E., Crute, I., Dobbelaere, D., Jones, G.E., Monzote, F.F., Godfray, C.J., Griffon, M., Gyipmantisiri, P., Hddad, L., Halavatau, S., Herren, H., Holderness., M., Izac, A.M., Jones, M., Koohafkan, P., Lal, R., Lang, T., McNeely, J., Mueller, A., Nishett, N., Noble, A., Pingall, P., Pinto, Y., Robbinge, R., Ravinderanath, N.H., Rala, A., Rolling, N., Sage, C., Settle, W., Sha, J.W., Shiming, L., Simons, T., Smith, P., Sterzepeck, K., Swine, H., Terry, E., Tonich, T.P., Toulmin, C., Trigo, E., Twonlow, S., Vis, J,K., Wilson, J., and Pligrim, S. 2010. The top 100 questions of importance to the future of global agriculture. International Hournal of Agricultural Sustainability 8(4): 220-238.

20. Sabouri, A.A. 2008. Iran Science production in 2008. Journal of Rahyaft 43: 21-33. (In Persian)

21. Sabouri, A.A. 2011. Iran Science production in 2010. Science Cultivation Journal 1(1): 6-10. (In Persian)

22. Sabouri, A.A. 2012. Iran Science production in 2011. Science Cultivation Journal 1(1): 16-23. (In Persian)

23. TAC/CGIAR. 2008. Sustainable agricultural production: Implications for international agricultural research. FAO Research and Technology Paper, TAC/CGIAR, Rome.

24. Valverde, C. 2004. Agricultural research networking: Development and evaluation. ISNAR staff note, ISNAR, The Hague.

25. World Bank, 2005. Agriculture for development. World Bank, Washington DC.