ارزیابی جایگاه مغولان و ایرانیان در شهنشاه‌نامة احمد تبریزی (بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی و بررسی فنون زبانی و بلاغی)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 2، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 180، خرداد 1392، صفحه 57-84   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v46i1.13096

نویسندگان

مهشید گوهری کاخکی^{* 1}؛ جواد عباسی²؛ محمد جواد مهدوی³

¹ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

²گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

³فردوسی مشهد

چکیده

منظومة حماسی – تاریخی شهنشاه‌ نامه، یکی از تاریخ‌های عمومی مغولان است. احمد تبریزی منظومة خود را در اواخر عصر حکومتی ایلخانان دوران مغول بر ایران سروده و به همین علت معمولاً از نقد آشکار چنگیزخانیان و مغولان سر باز زده و حتی در ظاهر، تصویری مثبت از آن‌ها ارائه داده‌است؛ اما او در لایه‌ها ی درونی تاریخ‌سروده‌هایش، دلبستگی خود به ایران و ایرانیان را بروز داده ‌است و کوشیده تا به شکلی پنهان و با به کارگیری هدفمند ابزارهای زبانی و بلاغی، تصویری نقادانه از چنگیزخانیان و مغولان به‌ دست دهد و در مقابل، ایرانیان و برخی شخصیت‌های نمادین آن‌ها از جمله سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه را با چهره ای مثبت و ستوده نشان دهد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی و بررسی فنون مختلف زبانی و بلاغی از جمله چگونگی انتخاب واژگان، تشبیهات و استعاره ها، استناد به گفتمان های مسلط و مقبول مانند تشبیه به شخصیت های شاهنامة فردوسی، ارتباط دادن با مذهب، مدح و نکوهش از زبان دیگران و توصیف مبالغه آمیز و معنادار نبردها در دو جبهة مغولان و ایرانیان، مفاهیم و منظورهای نهفته در لایه های پنهان ابیات شهنشاه‌نامه و تعلق خاطر تبریزی به سرزمین و هویت ایرانی نشان داده شده است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان انتقادی، شهنشاه نامه؛ احمد تبریزی؛ شاهنامة فردوسی؛ مغولان؛ ایرانیان