چالش‌های پیش‌روی توسعۀ صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی در شهرستان شبستر

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 9، دوره 16، شماره 1 - شماره پیاپی 30، شهریور 1397، صفحه 223-255   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v16i1.66516

نویسندگان

عیسی بهاری¹؛ سیّد هدایت اله نوری^{* 1}؛ احمد تقدیسی¹؛ حسین کریم‌زاده²

¹دانشگاه اصفهان

²دانشگاه تبریز

چکیده

اهداف: بخش کشاورزی در ایران طی دهه‌های گذشته همواره با چالش‌های جدی مواجه بوده است. ایجاد و توسعة صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی می‌تواند راهکاری مناسب برای جلوگیری از ضایعات و افزایش ارزش­افزودة محصولات کشاورزی باشد. در این راستا شناسایی چالش‌های پیش‌روی این صنعت می‌تواند به تسهیل و توسعة آن کمک کند. شهرستان شبستر در استان آذربایجان‌شرقی، یکی از قطب‌های کشاورزی ایران است که در چند سال اخیر با چالش‌هایی در حوزة صنایع تبدیلی و تکمیلی مواجه شده است. هدف این مقاله شناسایی و تبیین چالش‌های پیش‌روی توسعة صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی در شهرستان شبستر است.
روش: تحقیق از نوع کیفی است و از روش گراندد تئوری به­عنوان راهنمای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و ارائة مدل استفاده شده است. جمع‌آوری داده‌ها از طریق مشاهدات میدانی و مصاحبه‌های عمیق با 43 نفر از کارشناسان و خبرگان نظری (اساتید دانشگاه) و تجربی (سازمان جهاد کشاورزی، سازمان صنعت، معدن و تجارت و شرکت شهرک‌های صنعتی استان آذربایجان‌شرقی)، مدیران واحدهای تولیدی و کارآفرینان و کشاورزان نمونة شهرستان شبستر به صورت هدفمند و با روش گلولة برفی در قالب گروه‌های متمرکز کانونی انجام گرفت. داده‌های گردآوری­شده در قالب 88 مفهوم، 7 مقولة عمده و یک مقولة هسته‌ای کدگذاری و تحلیل شدند.
یافته‌ها/ نتایج: نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد، صنایع تبدیلی و تکمیلی شهرستان شبستر با مشکلات متعدد از جمله مشکلات مرتبط با قوانین و مقررات، زیرساخت‌ها و فناوری، نهادی-اداری، اقتصادی- مالی، آموزش و نیروی انسانی، مدیریتی و کارآفرینی و همچنین وضعیت بازار همراه است. در نهایت نظریة زمینه‌ای حاصل از پژوهش بر اساس ماهیت مقوله‌های محوری و روابط نهفته بین آن­ها در قالب مدل پارادایمی شکل گرفت. همچنین، پیشنهادهایی در جهت رفع موانع و مشکلات این صنایع با تأکید بر شرایط شهرستان ارائه شده است که می‌تواند مورد توجه برنامه‌ریزان و مسئولان قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

صنایع تکمیلی و تبدیلی؛ تئوری بنیانی؛ بازاریابی؛ توسعه کشاورزی؛ شهرستان شبستر

مراجع

1. اباذری، ع. و حسینی‌یکانی، س. ع. (1393). اولویت‌بندی مکانی استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی (مطالعة موردی: استان مازندران). مجلة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 45 (1)، 182-175.

2. احمدیان، م.، قنبری، ی.، اصلانی‌سنگده، ب. و عزیزی، ح. (1392). شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر توسعه‌نیافتگی صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی (مطالعة موردی: شهرستان مرودشت). مجلة پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 4، 152-125.

3. اصغری‌لفجانی، ص.، بدخش، ی. و فرهادی، و. (1391). بررسی مشکلات و چالش‌های توسعة صنایع روستایی (مطالعة موردی: روستاهای بخش لنده، شهرستان کهگیلویه). مجموعه مقالات همایش ملی توسعة روستایی، شهریور ماه 1391، (صص. 599-592)، رشت: انتشارات دانشگاه گیلان.

4. افراخته، ح.، آرمند، م. و اطهری، ز. (1395). واکاوی چالش‌های فرآوری صنعت سفال شهر لالجین با به کارگیری تئوری بنیانی. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 14 (1)، (26)، 114-89.

5. ایزدی، ن. و حیاتی، د. (1392). کاهش ضایعات، رویکرد آیندة ترویج کشاورزی. فصل‌نامة نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، 39، 30-25.

6. بز‌رگمهر، ع.، نعمتی، ا. ربانی‌نسب، ح.، یاوری، ا.، قرآنی، م. و، حیدری، م. (1392). راهبردهای توسعة صنایع تبدیلی و تکمیلی باغی استان خراسان شمالی با استفاده از رویکرد تحلیل عوامل استراتژیک (SWOT). نشریة اقتصاد و توسعة کشاورزی، 27 (2)، 113-103.

7. پاپ‌زن، ع.، ح. و شیری، ن. (1391). بررسی موانع و مشکلات توسعة کشاورزی ارگانیک. فصل-نامة اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 1(1)، 126-113.

8. حاتمی‌فرد، س. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر به بهره‌برداری نرسیدن صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان زنجان. مجلة تحقیقات اقتصاد و توسعة کشاورزی ایران، 42-2، (3)، 421-413.

9. رادفر، ر. و تیموری، م. ج. (1389). بررسی تجارب کشورهای منتخب در صنایع کشاورزی و درس‌هایی برای ایران. تهران: انتشارات مؤسسة پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعة روستایی.

10. رحمانی، م. (1385). بررسی نقش صنایع تبدیلی در کاهش ضایعات و توسعة صادرات محصولات کشاورزی باغی. مجلة روند، 49، 230-201.

11. سازمان برنامه و بودجة استان آذربایجان‌شرقی. (1396). چکیده نتایج جمعیتی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1395 استان آذربایجان ‌شرقی. سازمان برنامه و بودجة استان آذربایجان‌شرقی، معاونت آمار و اطلاعات- گروه حساب‌های منطقه‌ای.

12. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان آذربایجان‌شرقی. (1395). سند تدبیر توسعة استان آذربایجان‌شرقی (برنامة عملیاتی اقتصاد مقاومتی). جلد سوم. اسناد شهرستانی. تبریز: انتشارات اختر.

13. فلاحتی، ع. (1389). عارضه‌یابی صنایع کوچک تبدیلی استان کرمانشاه. طرح پژوهشی شرکت شهرک‌های صنعتی استان کرمانشاه. کرمانشاه: انتشارات شهرک‌های صنعتی استان کرمانشاه.

14. کلانتری، خ. و لوایی‌آدریانی، ر. (1395). شناسایی و تبیین چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های تعاونی تولید روستایی در ایران با استفاده از رویکرد نظریة بنیانی. مجلة تعاون و کشاورزی، 5 (17)، 51-33.

15. کلانتری، خ.، رهنما، ع.، موحدمحمدی، ح. (1389). عوامل پیش‌برنده و بازدارندة ایجاد و توسعة صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان خراسان شمالی. فصل‌نامة اقتصاد کشاورزی و توسعه، 18 (70)، 37-19.

16. مرادی، خ.، آگهی، ح.، زرافشانی، ک. و پاپ‌زن، ع. ح. (1394). تحلیل کیفی چالش‌های فرآوری صنایع تبدیلی انواع میوه در استان کرمانشاه (کاربرد نرم‌افزار NVivo). مجلة پژوهش‌های روستایی، 6 (3)، 514-483.

17. Batov, G. (2006). Development of rural industrial enterprise (The example of Kabardino-Balkaria). Problems of Economic Transition, 48(10), 63-69.

18. Brown, S.C., Stevens, R.A., Troiano, P.F., & Schneider, M.K. (2002). Exploring complex phenomena: Grounded theory in student affairs research. Journal of College Student Development, 43(2), 1-11.

19. Fatah, L. (2007). The potentials of agro-industry for growth promotion and equality improvement in Indonesia. Asian Journal of Agriculture and Development, 4(1), 57-74.

20. Kachru, R.P. (2011). Agro-processing industries in India-growth, status and prospects, Director general (Process engineering). India Council of Agricultural Research: New Delhi.

21. Mehta, G.S. (2012). Agro-processing industry in Uttar Pradesh. New Delhi: Planning Commission Government of India.

22. Muehlfeld, K., Weitzel, U., & Witteloostuijn, A. (2011). Mergers and acquisitions in the global food processing industry in 1986-2006. Food Policy, 4, 466-479.

23. Onu, M.E., & Ekine, D.I. (2009). Critical challenges to small-scale rural business firms: A case study of poultry farm enterprise in Ido LGA, Oyo State. Asia-Pacific Journal of Rural Development, 19(2), 143-166.

24. Sundar, K., & Srinivasan, T. (2009). Rural industrialization: Challenges and proposition. Journal of Social Science, 20(1), 23-29.

25. Williams, C. (2007). Research methods. Journal of Business and Economic Research, 5(3), 65-71.