معنا شناسی سبّ النبی (ص) و نحوه تحقق آن با نگاه به قانون مجازات اسلامی 92

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 116، اردیبهشت 1398، صفحه 59-76   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v50i4.52196

نویسندگان

عبدالله بهمن پوری¹؛ حسین حقانی خواه^{* 2}؛ ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی³

¹استادیار دانشگاه یاسوج

²دانش آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یاسوج

³دانشیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

چکیده

جرم سبّ النبی به عنوان یکی از مهم‌ترین جرائم علیه مذهب در متون فقهی مطرح است تا جایی که مجازات آن قتل است و اجرای مجازات می‌تواند توسط هر مسلمان شنونده سبّ اجرا شود. قانون مجازات اسلامی سال 92 در ماده 262 و 263 و ماده 513 تعزیرات به بیان این جرم پرداخته است، با این حال، پرسش‎ها و ابهاماتی در مورد جرم مذکور وجود دارد، از جمله اینکه عنصر مادی جرم مذکور که از جرائم لفظی است چگونه و با چه الفاظی محقق می‌شود. دیگر اینکه آیا صرفاً «لفظ»، موضوع جرم است یا اینکه فعل، کاریکاتور، نقاشی، کلیپ، فکاهه، پویانمایی و رمان نیز می‌تواند محقق جرم مذکور باشد؟ پژوهش پیش رو با تکیه بر ادله فقهی و آرای فقها و استدلال‌ها و براهین عقلی در پی معناشناسی سبّ النبی و ارائه ملاک تحقق عنصر مادی در جرم مذکور است.
 

کلیدواژه‌ها

سبّ النبی؛ قذف؛ توهین؛ ایذاء؛ عنصر مادی سبّ النبی

مراجع

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ اول، بی‌تا.

 

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1404 ق.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

 

اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415 ق.

 

ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406ق.

 

بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، قم، دفتر معظم‌له، چاپ دوم، 1426 ق.

 

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410 ق.

 

حسینی مراغی، عبدالفتاح بن‌علی، العناوین الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1417ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم - ایران، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، بی‌تا.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران،1377، دوم

 

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، لبنان - سوریه، دار العلم - الدار الشامیة، چاپ اول، 1412 ق.

 

روحانی، صادق، فقه الصادق علیه السلام، قم، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1412ق.

 

زراعت، عباس، «بررسی فقهی و حقوقی جرم سبّ النبی»، مطالعات اسلامی، پاییز 1381، شماره 57، ص 75-104.

 

سبحانی جعفر، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم - ایران، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1424 ق.

 

سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، چاپ چهارم، 1413 ق.

 

سیفی مازندرانی، علی‌اکبر، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1425 ق.

 

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، چاپ اول، 1419 ق.

 

صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، 1414 ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404 ق.

 

طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، 1416 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

 

طیب، عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، 1378.

 

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم، دفتر انتشارات اسلامی،چاپ اول، 1419 ق.

 

عراقی، ضیاء الدین، شرح تبصرة المتعلمین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1414 ق.

 

علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1415 ق.

 

فتحی، حجت الله، شرح مبسوط قانون مجازات اسلامی، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، چاپ اول، 1393.

 

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، منشورات دار الرضی، چاپ اول، بی‌تا.

 

قاضی عیاض، عیاض بن موسی، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، بیروت ، دار الفکر، 1423ق.

 

قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ ششم، 1412 ق.

 

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، شرح الشیخ جعفر علی قواعد العلاّمة ابن المطهر، مؤسسه کاشف الغطاء - الذخائر، 1420 ق.

 

کشّی، محمد بن عمر، رجال الکشی، مع تعلیقات المیرداماد، دو جلد، قم، چاپ اول، بی‌تا.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

گلپایگانی، محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم، دار القرآن الکریم، چاپ اول، 1412ق.

 

لاری، عبد الحسین، التعلیقة علی المکاسب، قم ، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1418 ق.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404 ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ دوم، 1414 ق.

 

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1414 ق.

 

مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، مرکز الکتاب للترجمة و النشر، چاپ اول، 1402 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهة - کتاب التجارة، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، چاپ اول، 1426 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر ، دائرة المعارف فقه مقارن، در یک جلد، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب علیه السلام، چاپ اول، 1427 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین علیه السلام، چاپ سوم، 1411ق.

 

منتظری، حسین‌علی، رساله استفتاءات، قم، چاپ اول، بی‌تا.

 

منسوب به امام رضا، علی بن موسی، الفقه - فقه الرضا، مشهد، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1406ق.

 

موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله، چاپ دوم، 1427 ق.

 

نووی، یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب، دار الفکر، نرم افزار شامله.

 

هاشمی شاهرودی، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، 1426 ق.