تحلیل رابطه ما بین سرمایه‌های معیشتی و تاب آوری مناطق روستایی در مقابل خشکسالی (مورد مطالعه: روستاهای شهرستان اردبیل)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 9، دوره 7، شماره 4 - شماره پیاپی 28، بهمن 1397، صفحه 147-164   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.71754

نویسندگان

بهرام ایمانی^* ؛ علی محمدی مشکول

دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

کاهش آسیب­ پذیری روستائیان از طریق افزایش سطح تاب­ آوری و ارتقای انعطاف­ پذیری در برابر پیامدهای طبیعی ازجمله خشکسالی می­تواند یکی از ویژگی­ های مدیریت، برنامه ­ریزی و توسعه باشد که از طریق شناسایی عوامل تأثیرگذار بر تقویت تاب­­آوری امکان­پذیر است؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی ارتباط بین سرمایه معیشتی و تاب­ آوری در مقابل خشکسالی انجام گردیده است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و بر اساس ماهیت توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری 36 روستای دارای دهیاری بخش مرکزی شهرستان اردبیل با 8151 خانوار است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 367 نفر برآورد گردید و به‌تناسب تعداد جمعیت هر روستا بین آن‌ ها تقسیم گردید. جهت گردآوری داده ­های مورد نیاز از دو روش کتابخانه­ ای و میدانی استفاده گردید. به‌منظور تحلیل موضوع و تنظیم پرسشنامه چهارچوبی از پنج شاخص سرمایه معیشتی در قالب 46 گویه و پنج شاخص تاب­ آوری در قالب 30 گویه انتخاب و تدوین شد. روایی صوری پرسشنامه به‌وسیله پانل متخصصان و کارشناسان مورد تأیید قرار گرفت. میزان پایایی کل نیز به‌وسیله آلفای کرونباخ 89/0 برآورد گردید. نتایج حاصل از یافته­ های پژوهش نشان می­دهد بین سرمایه معیشتی و تاب­ آوری در مقابل خشکسالی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. همچنین سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی بیشترین تأثیر را در تاب­آوری در مقابل خشکسالی دارند.

کلیدواژه‌ها

سرمایه‌های معیشتی؛ تاب آوری؛ مخاطرات طبیعی؛ خشکسالی؛ شهرستان اردبیل

مراجع

اصغری لفمجانی، صادق؛ ایزدی، علی؛1396. واکاوی نقش محصولات استراتژیک در معیشت پایدار روستایی، مطالعه موردی: تولید زعفران در دهستان رشتخوار. زراعت و فناوری زعفران، جلد5، شماره 3، 293-273.

اصغری لفمجانی، صادق؛ پورجعفرآبادی، مهدیه؛ پورابراهیمی، فاطمه؛1395. نقش محصولات استراتژیک در معیشت خانوارهای روستایی، مطالعه موردی: کشت پسته در شهرستان سیرجان. تحقیقات جغرافیایی، سال31، شماره2، 61-50.

برقی، حمید؛ هاشمی، صدیقه؛ جعفری، نسرین؛1396. سنجش تاب‌آوری محیطی رستاهای در معرض خطر زلزله، مورد مطالعه: دهستان معجزات شهرستان زنجان. پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال شش، شماره یک، 97-81.

پیرمرادیان، نادر؛ شمس‌نیا، سید امیر؛ بوستانی، فردین؛1387. ارزیابی دوره بازگشت خشکسالی با استفاده از شاخص استاندارد شده بارش در استان فارس. دانش نوین کشاورزی، سال 4. شماره 13، 21-7

حیدری ساربان، وکیل؛ مجنونی توتاخانه، علی؛ 1395. نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی پیرامون دریاچه ارومیه در برابر خشکسالی. تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال3، شماره4، 70-49.

رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزگار، اکبر؛ شایان، سیاوش؛ 1390. تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور. برنامه ریزی و آمایش فضا، دوره15، شماره 4، 41-19.

رکن الدین افتخاری، عبدالرضا؛ موسوی، سیدمحمد؛ پورطاهری، مهدی؛ فرج زاده، منوچهر؛ 1393. تحلیل نقش تنوع معیشتی در تاب‌آوری خانوارهای روستایی در شرایط خشکسالی، مطالعه موردی: مناطق در معرض خشکسالی استان اصفهان. پژوهش‌های روستایی، دوره 5، شماره 3. 662-639.

سالنامه آماری؛1395. استان اردبیل، مرکز آمار ایران.

سبحانی، بهروز؛ غفاری گیلانده، عطا؛ گل دوست، اکبر؛1394. پایش خشکسالی در استان اردبیل با استفاده از شاخص فازی SEPI توسعه یافته بر اساس منطق فازی. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال 15، شماره 36، 72-51.

سجاسی قیداری، حمداله؛ صادقلو، طاهره، شکوری‌فرد، اسماعیل؛ 1395. سنجش سطح دارایی‌های معیشتی در مناطق روستایی با رویکرد معیشت پایدار، مطالعه موردی، روستاهای شهرستان تایباد. پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال5، شماره1216-197.

سلمانی، محمد؛ رضوانی، محمدرضا؛ پورطاهری، مهدی؛ ویسی، فرزاد؛1390. نقش مهاجرت فصلی نیروی کار در معیشت خانوارهای روستایی، مطالعه موردی: شهرستان سروآباد- استان کردستان. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره77، 127-111.

صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمداله؛ 1393. اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر افزایش تاب‌آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر خشکسالی، مطالعه موردی، کشاورزان روستاهای شهرستان ایجرود. جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال 10، شماره2، 153-129.

صالحی، اسماعیل؛ آقابابایی، محمدتقی؛ سرمدی، هاجر؛ فرزادبهتاش، محمدرضا؛1390. بررسی میزان تاب‌آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت. محیط‌شناسی، سال 37، شماره 59، 112-99.

صحنه، بهمن؛ 1390. بازگشت مهاجران به روستاها و نقش آن در معیشت پایداری روستایی، مطالعه موردی: شهرستان آق قلا، استان گلستان. پایان‌نامه دکترا، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

صلاحی، برومند؛1388. بررسی خشکسالی‌های استان اردبیل با استفاده از شاخص‌های آماری و سینوپتیکی. همایش بحران آب و ضرورت احیای حقابه استان اردبیل، کد مقاله: ARRW01_009.

غلامی، مصیب؛ علی‌بیگی، امیرحسین؛ 1393. شناسایی روش‌های بومی مدیریت خشکسالی، مطالعه موردی: شهرستان سرپل ذهاب. پژوهش‌های روستایی، دوره5، شماره3، 638-611.

فنی، زهره؛ معصومی، لیلا؛ 1395. بررسی و سنجش راهبردهای تاب‌آوری در سبک زندگی، مطالعه موردی: محله شکوفه شمالی منطقه 19 تهران. جغرافیا و مطالعات محیطی، سال5، شماره20، 95-83.

قدیری معصوم، مجتبی؛ رضوانی، محمدرضا؛ جمعه‌پور، محمود؛ باغبانی، حمیدرضا؛ 1394. سطح‌بندی سرمایه معیشتی در روستاهای گردشگری کوهستانی، مطالعه موردی: دهستان بالا طالقان در شهرستان طالقان. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال4، شماره2، 18-1.

کاظمی ثانی عطالله، نسرین؛ 1394. ارزیابی اثربخشی استراتژی‌های مقابله در برابر خشکسالی. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره5، شماره2، 118-109.

کلانتری، خلیل؛1394. مدل‌های کمی در برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شهری و روستایی، چاپ سوم، انتشارات فرهنگ صبا.

نیکمرد نمین، سارا؛ برک‌پور، ناصر؛ عبدالهی، مجید؛ 1393. کاهش خطرات زلزله با تأکید بر عوامل اجتماعی رویکرد تاب‌آوری، نمونه موردی، منطقه 22 تهران. مدیریت شهری، شماره 37، 34-19.

Amaratunga. D & Haigh R., 2011. Post-Disaster Reconstruction of The Built Environment - Building for Resilience, Wiley-Blackwell, U.K.

Caldwell, K., Boyd.,2009. Coping and Resilience in Farming Families Affected by Drought, Rural and Remote Health 9: 1088, Available at: science.naturalnews.com, (September 2012).

Carpenter, S. R., 2001. From metaphor to measurement: resilience of what to what”? Ecosystems, No. 4, 765– 781.

Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., 2008. A place-based model for understanding community resilience to natural disasters. Global Environmental Change, 18(4), 598-606.

De has.,2007. Remittances, Migration and Social Development, a Conceptual Review of the Literature, Social Policy and Development Programme, No. 37, 2-8.

Eliis, F.,2003. Rural Livelihood and Diversity in Developing Countries, Oxford University Press, Oxford, UK.

Gaillard, J. C.,2007. Resilience of traditional societies in facing natural hazards. Disaster Prevention and Management, 16(4), 522-44

Hazelton, V., Harrison, J. & Kennan, W.,2007. New Technologies in the Formation of Personal and Public Relations in Duhe, New Media and Public 24- Relations. Peter Lang Publishing Inc. New York, U.S.A, Available at: http:// books. google. com/ books? id= n6hy FnSRk EwC&pg.

Maguire, b.& hagen.,2007. disasters and communities: understanding social resilience, the austrlian journal of emergency management, vol22, 16-20.

Manyena, S. B. (2009). The concept of resilience revisited”, Disasters 30 (4) 433–450.

Molen, M.K., 2011. Drought and Ecosystem Carbon Cycling, Agricaltural and Forest Meteorology, 151(7), 765- 773.

Nelson Valerie, Lamboll Richard 2 and Arendse Adele., 2008. Climate Change Adaptation, Adaptive Capacity and Development, Discussion Paper, DSADFID Policy Forum.

Pulwarty, R & Verdin, J.,2013. Crafting early warning information systems: the case of drought J. Birkmann (Ed.), Measuring Vulnerability to Natural Hazards: Towards Disaster Resilient Societies (second ed.), United Nations University Press, 124–147.

Shen, F.,2009. Tourism and Sustainable Livelihoods Approach. Application within the Chinese context, Ph.D. thesis, Lincoln University.

Singh, P. K& Hiremath, B.N.,2010. Sustainable livelihood security index in a developing country: A tool for development planning. Ecological Indicators, No.10, 442–451.

Tang, Q.; Bennett, S.J.; Yong, X. & Yang, L., 2013. Agricultural practices and sustainable livelihoods: Rural transformation within the Loess Plateau, China, Applied Geography, vol. 41, 15-2.

Udayakumara, E.P.N. and Shrestha, R.P.,2011. Assessing livelihood for improvement: Samanalawewa reservoir environs, Sri Lanka, International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 18(4), 366-376.

Vento, J.Ph., Reddy, V.R. & Umapathy, D., 2010, Coping with Drought in Irrigated South India: Farmers’ adjustments in NagarjunaSagar, Agricultural Water Management, Elsevier, 1434-1442.