مقابله با تخریب‌های زیست محیطی ناشی از پراکنده رویی شهری با استفاده از رویکرد نوین کد هوشمند (مطالعۀ موردی شهر قزوین و محیط پیراشهری)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 2، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 31، اسفند 1397، صفحه 27-49   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v16i2.59108

نویسندگان

فرخ مشیری؛ آسیه نیک بین^*

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

 اهداف: افزایش جمعیت از یک ‌سو و بروز الگوهای توسعه‌ای ناپایداری چون پراکنده‌رویی شهری از دیگر سوی سبب‌ساز پیدایش معضلات مختلفی به‌ویژه تخریب‌های زیست‌محیطی شده ‌است. یکی از نمونه­های پراکنده­رو کشورمان، شهر قزوین است که با گسترش پراکندة خود موجب تخریب زیست‌محیطی عناصر ارزشمندی چون باغات هزار سالة قزوین با قابلیت ثبت جهانی و همچنین زمین‌های کشاورزی مرغوب اطراف شهر شده است. پژوهش حاضر در پی مقابله با پدیده پراکنده‌رویی و تخریب‌های زیست‌محیطی ناشی از آن است.
روش: کد هوشمند به ­عنوان رویکردی نوین جهت مقابله با پراکنده‌رویی مطرح شده است. پژوهش حاضر بر مبنای دستورالعمل کد هوشمند مدلی ارائه می‌دهد و  بر اساس آن به کدبندی شهر قزوین و محیط پیراشهری آن می‌پردازد. این نقشه کدبندی مانع تخریب‌های زیست‌محیطی شده و راهکارهایی را در این زمینه ارائه می‌دهد.
یافته‌ها: مدل پیشنهادی این پژوهش دارای سه سطح منطقه‌ای، محلی و بلوک است. از آنجا که راهکارهای سطح منطقه‌ای بر حفاظت زیست‌محیطی متمرکز است به برنامه‌ریزی در این سطح اکتفا می‌کنیم. طبق مدل پیشنهادی حوزۀ مرکزی مجموعه شهری قزوین را به­ عنوان محدودۀهمگن برنامه‌ریزی انتخاب می‌کنیم. با استفاده از مدل هلدرن مشخص می‌شود 56% از رشد شهر مربوط به رشد افقی و اسپرال قزوین است. در نهایت شش سطح بر مبنای ویژگی­های محیط زیستی و قابلیت­های توسعه­ای در محدودۀ مورد نظر مشخص می‌شود.
نتیجه‌گیری: راهکاری که کد هوشمند برای جلوگیری از تخریب باغات ارزشمند قزوین ارائه می‌دهد انتقال حق توسعه است، بر مبنای نقشۀ منطقه‌ای روستای چوبیندر در جنوب قزوین گزینۀ مناسبی بدین منظور است.

کلیدواژه‌ها

پراکنده رویی شهری؛ تخریب زیست محیطی؛ کد هوشمند

مراجع

1. ابراهیم زاده، ع. و رفیعی، ق. (1388). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی فضایی شهر مرودشت با استفاده از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن و ارائه الگوی گسترش مطلوب آتی آن. پژوهش-های جغرافیای انسانی. 69 ، 11-9.

2. بیات، م؛ ستاری، ز؛ محمدیان مصمم، ح. و جورنبیان، م. ر. (1395). از پراکنده‌رویی تا رشد هوشمند: تحلیلی بر الگوی گسترش فضایی سکونت‌گاه‌های روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای آخوند محله و سلیمان آباد، ناحیۀ تنکابن). مجلة پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، (3)13، 65-49.

3. پژوهان, م. (1395). بررسی تطبیقی دیدگاه‌های محتوایی طرح جامع شهر تهران با سیاست ها و اصول رشد هوشمند شهری. مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، (6)346 ، 47-20.

4. پوراحمد، ا؛ حسام، م؛ آشور، ح. و محمدپور، ص. (1389). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی- فضایی شهر گرگان با استفاده ازمدلهای آنتروپی شانون و هلدرن. مجلة پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 3 (1)، 18-1.

5. دانشگاه بین‌المللی امام خمینی .(1384). راهبرد توسعة شهری قزوین، شهرداری قزوین.

6. رفیعیان، م؛ براتی، ن؛ آرام، م. (1389). سنجش ظرفیت توسعة فضاهای بدون استفاده در مرکز شهر قزوین با تأکید بر رویکرد توسعة میان افزا. نامة معماری و شهرسازی، 5 (3)، 61-45.

7. سعیدی فر، س؛ مفیدی شمیرانی، م. (1395). معرفی اسناد هدایت طراحی شهری الگوی رشد هوشمند و کاربست آن در ایران. باغ نظر ، 1 (13)، 116-101.

8. شهسواریان، م. (1390). بررسی علل و عوامل موثر بر پراکنده‌رویی در حوزة شهری کرج و ارائة مدل مناسب جهت کنترل آن. پایان نامة منتشرنشدة کارشناسی‌ارشد علوم اجتماعی. دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

9. کرمی، س؛ فخرایی، ع؛ امیدقانع, ر. ا. (1395). ارزیابی دوره‌های برنامه‌ریزی توسعه و عمران شهر مشهد با استفاده از مؤلفه‌های رشد هوشمند. جغرافیا و توسعه، 4 (45) ، 66-41.

10. محمدی دوست، س؛ خانیزاده، م؛ زیلابی، ش. (1395). امکان‌سنجی بکارگیری اصول نوشهرگرایی در بازآفرینی پایدار محلات ناکارآمد و مسأله‌دار شهری با تأکید بر رشد هوشمند (مورد پژوهی: بخش مرکزی شهراهواز)، فصل‌نامة برنامه‌ریزی منطقه‌ای، (6)24، 230-215.

11. مرکز ملی آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن.

12. مهندسین مشاور شهر و برنامه. (1394). طرح توسعه و عمران قزوین و حوزة نفوذ (طرح جامع). ادارة کل راه و شهرسازی قزوین.

13. مهندسین مشاور نقش جهان پارس. (1392). طرح مجموعة شهری قزوین. ادارة کل راه و شهرسازی قزوین.

14. نیک نیا، م ؛ عباسی، ا. (1392). توسعة میان‌افزا استراتژی به حداکثر رساندن استفاده از زمین در جهت اجرای توسعة پایدار. اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار, همدان ، انجمن ارزیابان محیط زیست هگمتانه.

15. Alexander, J. P., Barrella, E., Bartak, J., Masset, A., & Starr, T. (2007). Smart code in Walton County. Georgia: Georgia Planning Association Report.

16. Concepcion, D. E., Obrist, K. M., Moretti, M., & Altermatt, F. )2016(. Impacts of urban sprawl on species richness of plants, butterflies, gastropods and birds. Urban Ecosystems, 19(1), 225.

17. Ewing, R., Hamidi, S., Gracec, J. B., & Weid, D. Y. )2016(. Does urban sprawl hold down upward mobility? Landscape and Urban Planning, 148(4), 80-88.

18. Giffith, J. C.) 2016(. Metropolitan-wide governance and an innovation district: Smart growth reforms to increase economic competitiveness . Warswa, 63(4), 15-48.

19. Pinnell, P. (2012). Smart Code Version 9.2. Center for Urban Rural Interface: The Town Paper Publisher. A booklet on planning,2(1), 15-22.

20. Rosni, A. N., & Noor, M. N., (2016). A review of literature on urban sprawl: Assessment of factors and causes. Journal of Architcture, Planning and Construction Management, 6(1), 12-35.

21. Sabri, A. K. (2016). Towards a localized form-based code for Abu Dhabi (Unpublished master's thesis). United Arab Emirates university, UAE.

22. Sakowikcz, C. J. (2004). Urban sprawl: Florida’s and Maryland’appoaches. Land Use, 19(2), 386.

23. Schnabela, A. M., Zhanga, Y., & Serdar, A. (2017). Using parametric modelling in form-based code design for highdense cities. Procedia Engineering, 180(1), 1379-1387.

24. Talen, E., & Duany, A. (2001). Making the good easy: The smart code alternative. Fordham Urban Law Journal, 29(4), 1449-1555.

25. Yang, F. (2009). If 'smart' is 'sustainable'? An analysis of smart growth policies and its successful practices (Unpublished Master's thesis). Iowa State University, USA.

26. Yung, J. (2014). Here is how Cincinnatis form based codes are designed to redevelopment. Cincinnati Buisiness Courier, 21(1), 24-27.