واکاوی تاریخی قاعده تنجیز با رویکرد به آراء محقق یزدی در نقد دیدگاه مشهور

فقه و اصول

مقاله 7، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 116، اردیبهشت 1398، صفحه 135-157   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i1.45706

نویسندگان

سید علی جبار گلباغی ماسوله^{* 1}؛ عباسعلی سلطانی²؛ محمد تقی فخلعی²

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

به گواهی ادبیات فقه شیعه، قاعده لزوم تنجیز عقود و ایقاعات، یکی از قواعد عمومی فقه معاملات به شمار می‌آید که مورد نقد فقیهان شیعه در دو سده اخیر قرار گرفته است. اینکه قاعده لزوم تنجیز، دارای چه پیشینه تاریخی است؛ چگونه در گذر زمان شکل می‌یابد و به قاعده‌ای عمومی بدل می‌گردد؛ کدام دانشیان فقه شیعه، در این روند، سهم دارند؛ زمینه‌ها و روند نقادی این قاعده چگونه است و با توجه به جایگاه ویژه صاحب عروه، در حوزه نقادی و ارائه آراء ویژه فقهی، وی، در نقد دیدگاه مشهور و رواج دیدگاهی نو، چه نقشی دارد؛ عمده مطالبی هستند که مقاله حاضر با نگاهی تاریخی، در قالب پژوهشی شخص محور، به تبیین آن‌ها اهتمام می‌ورزد، تا از این رهگذر، به بخشی از تاریخ فقه شیعه در حوزه قواعد عمومی فقه معاملات، آگاهی یابد. از این رو، نوشتار حاضر، سخن را با موضوع‌شناسی قاعده تنجیز در ادبیات فقه شیعه و از منظر محقق یزدی آغاز می‌کند و در پی پیشینه‌شناسی این قاعده در فقه شیعه، با بیان دیدگاه صاحب عروه، مبانی و نقد وی بر دیدگاه مشهور، آن را به انجام می‌رساند.

کلیدواژه‌ها

قواعد عمومی قراردادها؛ قاعده ی تنجیز؛ لزوم تنجیز؛ تنجیز؛ تعلیق عقود و ایقاعات؛ بطلان تعلیق؛ تعلیق

مراجع

آل عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیة، چاپ اول، بی‌تا.

ابن ادریس، محمدبن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410ق.

ابن سعید، یحیی بن احمد، الجامع للشرایع، قم، مؤسسة سید الشهداء، چاپ اول، 1405 ق.

اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد أمین، کتاب المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1415 ق.

ایروانی، علی، حاشیة کتاب المکاسب، قم، ذوی القربی، چاپ سوم، 1431 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1405 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.

حکیم، محسن، مستمسک العروة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، 1430 ق.

حکیم، محسن ، نهج الفقاهة، قم، انتشارات 22 بهمن، چاپ اول، بی‌تا.

خمینی، روح الله، البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1421 ق.

خمینی، مصطفی، البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1418 ق.

خویی، ابوالقاسم، مبانی العروة، قم، مدرسه دار العلم، چاپ اول، 1409 ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، قم، انتشارات داوری، چاپ اول، 1377.

روحانی، صادق، منهاج الفقاهة، قم، انوار الهدی، چاپ پنجم، 1429 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1417 ق.

شهید اول، محمد بن مکی ، القواعد و الفوائد، قم، کتاب فروشی مفید، چاپ اول، بی‌تا.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، قم، داوری، چاپ اول، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، تمهید القواعد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی ، مسالک الأفهام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

شهیدی تبریزی، میرفتاح، هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، قم، سماء قلم، چاپ اول، 1430 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

صادقی تهرانی، محمد، تبصرة الفقهاء، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ اول، 1412 ق.

صیمری، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار الهادی، چاپ اول، 1420 ق.

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1418 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 1387 ق.

طوسی، محمد بن حسن ، النهایة، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1400 ق.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

عراقی، ضیاءالدین، حاشیة المکاسب، قم، انتشارات غفور، چاپ اول، 1421 ق.

عراقی، ضیاءالدین ، شرح تبصرة المتعلمین، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1414 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1410 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تبصرة المتعلمین، تهران، مؤسسه چاپ و نشر، چاپ اول، 1411 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تحریر الأحکام، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1420 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تذکرة الفقهاء (چاپ سنگی)، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1388 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1414 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تلخیص المرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1421 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، نهایة الأحکام، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1419 ق.

عمیدی اعرجی، عبدالمطلب بن محمد، کنز الفوائد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، چاپ اول، 1404 ق.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله ، نضد القواعد الفقهیة، قم، کتاب‌خانه مرعشی نجفی، چاپ اول، 1403 ق.

فخر المحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، 1387 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرایع، قم، کتاب‌خانه مرعشی نجفی، چاپ اول، بی‌تا.

قزوینی، علی بن اسماعیل، ینابیع الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1424 ق.

قمی، ابو القاسم، جامع الشتات، قم، مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1413 ق.

کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، أنوار الفقاهة‌ـ البیع، نجف، مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ اول، 1422 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1407 ق.

مامقانی، محمد حسن بن عبدالله، غایة الآمال، قم، مجمع الذخائر الإسلامیة، چاپ اول، 1316 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الإسلام، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1423ق.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، دوم، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1414 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة‌ـ‌کتاب البیع، قم، مدرسه امام علی (ع)، چاپ اول، 1425 ق.

نایینی، محمد حسین، المکاسب و البیع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

نایینی، محمد حسین ، منیة الطالب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1413 ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل، قم، کنگره نراقیین، چاپ اول، 1422 ق.

یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة کتاب المکاسب، قم، طلیعه نور، چاپ دوم، 1429 ق.

یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم ، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.