نقش زیر حوضه‌های مشرف به شهر در وقوع سیلاب شهری در شهر ایذه (خوزستان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 29، فروردین 1398، صفحه 25-42   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.78855

نویسندگان

مریم رشیدی؛ محمد مهدی حسین زاده^*

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

فعالیت بشر به شکل‌های گوناگون احتمال وقوع سیل را افزایش داده است، در کشور ایران، تنوع آب و هوایی و شرایط خاص جغرافیایی، زمینه پیدایش و شکل‌گیری انواع مخاطرات طبیعی را فراهم ساخته است. قرار گرفتن شهرها و روستاهای ایران در مناطق کوهپایه‌ای، از میان رفتن پوشش گیاهی، رعایت نکردن حریم امنیتی رودخانه‌هایی که غالباً از میان و یا کنار شهرها می‌گذرند، ساخت‌وسازهای بی‌رویه در مسیر رودخانه‌ها، زیر کشت بردن اراضی کنار رودخانه‌ها و سایر عوامل مشابه، از دلیل اصلی وقوع جریان‌های سیلابی است. شهر ایذه هرساله شاهد سیلاب‌های عظیم شهری است که خسارت‌های زیادی به شهر وارد شده است. در راستای بررسی این سیلاب‌ها، حوضه‌های مشرف به شهر مورد بررسی قرار گرفته است شماره منحنی (CN) از روی مشخصات خاک، نوع بهره‌وری از زمین و شرایط رطوبت قبلی خاک در محیط نرم‌افزار GIS تهیه گردید و شدت و مدت بارش‌های منطقه با استفاده از مدل قهرمان در دوره بازگشت‌های مختلف محاسبه و سپس با استفاده از نرم‌افزار SCS دبی اوج در هر دوره بازگشت محاسبه گردید. نتایج تحقیق نشان داد که با توجه به دبی اوج با شدت‌های 30، 60 و 120 دقیقه و با دوره بازگشت‌های 2، 5، 10، 20، 50 و 100 ساله، حوضه تپه شهدا بیشترین میزان حجم رواناب را به سمت شهر گسیل کرده و بیشترین نقش را در وقوع سیلاب شهری ایذه داشته است و پس‌ازآن حوضه الهک نقش بسزایی در وقع سیلاب و آبگرفتگی معابر شهر ایذه داشته است. همچنین سیلاب‌های ایجاد شده توسط حوضه شیخان بیشترین آسیب را به زمین‌های کشاورزی وارد می‌سازد. از عوامل مهم تأثیرگذار بر ایجاد این سیلاب‌ها تغییر بستر طبیعی رودخانه به کانال‌های مصنوعی بدون در نظر گرفتن ظرفیت دبی و عدم افزایش ظرفیت کانال‌ها از بالادست به سمت ورود به شهر است. در مسیرهای مختلف جریان‌های متعددی به کانال اضافه می‌شود و حجم دبی را چند برابر می‌کند درصورتی‌که حجم کانال ثابت باقی مانده است.

کلیدواژه‌ها

سیلاب شهری؛ بارش-رواناب؛ شهر ایذه؛ شماره منحنی؛ مدل scs flood

مراجع

حسین زاده، محمد مهدی؛ نوروزی، رعنا؛ 1396. برآورد ارتفاع رواناب با استفاده از روش شماره منحنی و ابزار Arc CN-Runoff مطالعه موردی: حوضه آبخیز کشار. تهران. فصلنامه علمی و پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیای ایران. سال پانزدهم. شماره 53. صص 151-165.

شرکت مهندسین مشاور قطر آب سازه؛ 1388. مطالعات بازنگری آبراه شهرستان ایذه. وزارت جهاد و کشاورزی. اداره کل منابع طبیعی استان خوزستان. مدیریت آبخیزداری. صص 1-28.

قهرمان، بیژن؛ آبخضر، حمیدرضا؛ 1391. اصلاح روابط شدت – مدت – فراوانی بارندگی در ایران. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. سال هشتم. شماره 2. صص 13-1.

گزارش اقتصادی اجتماعی فرمانداری ایذه؛ 1388.30ص.

لشکری، حسن؛ رشیدی، علی؛ رضایی، علی؛ 1392. پهنه بندی سیلاب رودخانه زرین رود با استفاده از مدل هیدرولیکی HEC-RAS در محیط GIS. فصلنامه پژوهش‌های دانش زمین. سال سوم. شماره 13. صص 68-51.

ملکی نژاد، حسین؛ کوثری، محمدرضا؛ 1387. تجزیه و تحلیل حساسیت و بررسی نسبی اهمیت عوامل مؤثر بر دبی اوج در روش شماره منحنی. علوم و مهندسی آبخیز داری ایران. سال دوم. شماره 5. صص 31-40.

مهدوی، محمد؛ 1390. هیدرولوژی کاربردی. جلد دوم. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ هفتم. صص 435.

نوحه گر. احمد؛ قشقایی زاده، نسیم؛ حلی ساز، ارشک؛ 1391. تعیین مناطق مولد سیل و الویت بندی سیل خیزی زیرحوضه ها (مطالعه موردی: حوضه آبخیز جاماش استان هرمزگان). فصلنامه پژوهش‌های دانش زمین. سال سوم. شماره 9. صص 25-14.

نیک بخت شهبازی، علیرضا؛ خلیلی، داور؛ 1388. محاسبۀ شماره منحنی CN به روش بهینه سازی استوکاستیک. هشتمین کنگرۀ بین المللی مهندسی عمران. دانشگاه شیراز.

Bertilsson, L., Wiklund, K., de Moura Tebaldi, I., Rezende, O.M., Verol, A.P., Miguez, M.G., 2018. Urban flood resilience – a multi-criteria index to integrate flood resilience into urban planning, Journal of Hydrology, DOI: 10.1016/j.jhydrol.2018.06.052

Colditz, R. and Hodson, P.F., 2003. Flood delineation in a large complex alluvial valley, Lower panuco basin, Mexico. Journal of Hydrology,280, 229-236.

Huabing Huang a, Xi Chen b, Zhanqiang Zhu a, Yuhuan Xie a, Lin Liu b,cXianwei Wang a, Xina Wang a, Kai Liu a., 2018. The changing pattern of urban flooding in Guangzhou, China. Science of the, Total Environment, 622–623,394–401.

Konstantinos, X.S., and John, D.V., 2013. Identification of the SCS-CN parameter spatial Distribution using Rainfall-Runoff Data in Heterogeneous watersheds, 27,1737-1749.

Mignot, E., Li, X., Dewals, B., 2019. Experimental modelling of urban flooding: a review,Journal of Hydrology,568, 334-342

Pilip G. Oguntundea, Jan Friesen A, Nick van de Giesen, Hubert.H.G. Savenije., 2006. Hydroclimatology of the Volta River Basin in WestAfrica: Trends and variability from 1901 to 2002, Journal physics and chemistry of the Earth,31,1180-1188

Stephan, R., 2002. Hydrologic investigation by the U.S Geological survey following the 1996 and 1997 floods in the Upper Yellostone River, Montana American Recourses Association. Annual Montana Section Meeting. Section one,1-18.