تحلیل الگوی استقرار نظام فضا و توزیع فعالیت های صنعتی در منطقۀ کلان شهری تهران

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 8، دوره 16، شماره 2 - شماره پیاپی 31، اسفند 1397، صفحه 179-212   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v16i2.60676

نویسندگان

هاشم داداش پور^* ؛ صابر زاهدپور

دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

 اهداف: هدف این پژوهش بررسی نحوۀ توزیع و تمرکز فعالیت‌های بیست و هشت گانۀ صنعتی منطقۀ کلان‌شهری تهران بوده که در ارتباط با الگوهای فضایی نظری متفاوت، تحلیل می ­شود.
روش: روش­شناسی پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش کار کمی-تحلیلی است. برای رسیدن به این مهم از روش‌های مختلف کمی اقتصادی همچون شاخص جینی، هرفیندال و شاخص فضایی موران استفاده شده است که در نهایت با الگوهای فضایی تحلیل می‌شوند. داده‌های مورد نیاز این مدل‌ها شامل تعداد اشتغال و همچنین مساحت نواحی مورد بررسی می ­باشد.
یافته­ ها/نتایج: نتایج نشان می‌دهد که الگوی فضایی-فعالیتی منطقه کلان‌شهری تهران از الگوی تک‌مرکزی پیروی کرده در صورتی که توزیع فعالیت‌ها در زیربخش‌های صنعت به صورت الگوی اتفاقی بیشتر مشاهده می‌شود. این الگوهای اتفاقی و یا بدون الگو بودن توزیع زیربخش­های صنعتی از سراسیمه بودن برنامه‌ها و سیاست‌ها در زمینۀ مکان یابی فعالیت‌های صنعتی حکایت دارد.
نتیجه­ گیری: می­توان اقدامات مختلفی جهت بهبود کانون­های فعالیتی در منطقه، برای تقویت الگوی چندمرکزی و شبکه‌ای صورت داد که لازمة آن شناسایی زیرمراکز دارای قابلیت و ظرفیت فعالیت‌های صنعتی در بخش صنعت است.  ز این رو، توصیه می­ شود نگرش خوشه­ای به شکل­ گیری فعالیت­های صنعتی برای استفاده از مزیت­های مکانی منطقۀ کلان شهری تهران از یک طرف و تقویت چندمرکزگرایی از طرف دیگر در دستور کار مقامات و
برنامه ­ریزان منطقه قرار بگیرد.

کلیدواژه‌ها

ساختار فضایی؛ فعالیت‌های صنعتی؛ توزیع و تمرکز؛ منطقه کلان‌شهری تهران

مراجع

1. برنامة آمایش استان تهران. ( 1388). سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تهران، استانداری تهران، ایران.

2. داداش پور، ه. (1390). تحلیلی بر عوامل تعیین‌کنندة مزیت‌های مکانی در مناطق کلان شهری: شواهد تجربی از چهار بخش صنعتی در منطقة کلان شهری تهران. فصل‌نامة علمی- پژوهشی آمایش محیط، 4(14)، 116-91.

3. داداش پور، ه؛ تدین س. (1394). شناسایی پهنه‌های همگن جریانی بر اساس جابجایی‌های فضایی و الگوهای سفر در منطقة کلان شهری تهران. فصل‌نامة مطالعات شهری، 4 (14)، 76-61.

4. داداش پور، ه؛ تدین، س. (1394). تحلیل نقش الگوهای سفر در ساختاریابی فضایی مناطق کلان شهری: مورد مطالعاتی منطقة کلان شهری تهران. فصل‌نامة آمایش جغرافیایی فضا، 5 (18)، 86-64.

5. داداش پور، ه؛ جهانزاد، ن. (1394). شبیه‌سازی تغییرات آتی کاربری زمین بر اساس الگوی بهینة اکولوژیک در مجموعة شهری مشهد. فصل‌نامة پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 3 (3)، 359-343.

6. داداش پور، ه؛ علی دادی، م. (1397). تحلیل ریخت‌شناسانة ساختار فضایی جمعیت در منطقة کلان شهری تهران. فصل‌نامة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 50 (1)، 125-109.

7. داداش پور، ه؛ فتح جلالی، ا. (1392). تحلیلی بر الگوهای تخصصی شدن منطقه‌ای و تمرکز فضایی صنایع در ایران. فصل‌نامة علمی-پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 18، 11-1.

8. داداش پور، ه؛ ولاشی، م. (1396). تحلیل ساختار فضایی جمعیت در شهر-منطقة مرکزی مازندران در دورةزمانی 1390-1365. فصل‌نامة پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، 5 (2)، 222-199.

9. داداش‌پور، ه؛ میری لواسانی، ا. (1394). تحلیل الگوی فضایی پراکنده‌رویی در منطقة کلان‌شهری تهران. فصل‌نامةعلمی-پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 16، 146-123.

10. زبردست، ا؛ حـاجی پـور، خ. (1388). تبیـین فرایند شـکل‌گیـری، تکـوین و دگرگـونی منـاطق کـلان شهری. پژوهش‌های جغرافیای انسـانی، 41 (69)، 121-.105.

11. زبردست، ا؛ شهابی شهمیری، م. (1397). سنجش چندمرکزیتی مجموعه‌های شهری کشور، نمونة موردی: مجموعه شهری آمل-بابل-قائمشهر-ساری. مطالعات شهری، 2 (8)، 58-47.

12. سرشماری کارگاه‌های صنعتی بالای یک نفر استان تهران و البرز. (1393). وزارت صنعت و معدن.

13. لالهپور، م؛ سرور، ه؛ سرور، ر. (1390). مدیریت و برنامه‌ریزی فضایی مناطق کلان‌شهری در عصر جهانی شدن اقتصاد با تأکید بر منطقة کلان‌شهری تهران. فصل‌نامة جغرافیایی آمایش محیط، 13، 79-68.

14. مرکز آمار ایران. (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. تهران، ایران.

15. Anas, A., Richard A., & Kenneth, A. S. (1998). Urban spatial structure. Journal of Economic Literature, 36(3), 1426-1464.

16. Angel, S., & Alejandro, M. B. (2015). The spatial structure of American cities: The great majority of workplaces are no longer in CBDs, employment sub-centers, or live-work communities. Cities, 51, 21-35.

17. Anselin, L., (1995). Local indicators of spatial association—LISA, Geographical analysis, 27 (2), 93-115

18. Arbia, D. (2007). Spatial distribution of economic activities in local labor market areas: The case of Italy. Journal of Political Economy, 105)5(, 899-927.

19. Asikhia, M., & Nkeki, M. (2013). Polycentric employment growth and the commuting behavior in Benin metropolitan region, Nigeria. Journal of Geography and Geology, 5(2), 1-17.

20. Arribas-Bel, D., Ramos, A., & Sanz-Gracia, F. (2015). The size distribution of employment centers within the US metropolitan areas. Environment and Planning B: Planning and Design, 42(1), 23-39.

21. Bigotte, J. F., Antunes, A. P., Krass, D., & Berman, O. (2014). The relationship between population dynamics and urban hierarchy evidence from Portugal. International Regional Science Review, 37(2), 149-171.

22. Baumont, C., Ertur, C., & Le Gallo, J. (2004). Spatial analysis of employment and population density: The case of the agglomeration of Dijon. Journal of Political Economy, 36)2(, 146-176.

23. Bertaud, A. (2003). Tehran spatial structure: Constraints and opportunities for future development. Tehran: Ministry of Housing and Urban Development.

24. Brezzi, M., & Veneri, P. (2014). Assessing polycentric urban systems in the OECD: Country, regional and metropolitan perspectives. European Planning Studies, 23(6), 1-21.

25. Brueckner, J. K. (2011). Lectures on urban economics. .....: MIT Press Books.

26. Burger, M., & Evert M. (2012). Form follows function? Linking morphological and functional polycentricity. Urban Studies, 49)5(, 1127-1149.

27. Burger, M. (2009). Spatial structure and productivity in U.S. Metropolitan Areas. Environment and Planning, 24)6(, 231-246.

28. Camagni, R. P., & Carlo, S. (1993). Network urban structures in northern Italy: Elements for a theoretical framework. Urban Studies, 30(6), 1053-1064.

29. Cervero, R., & Kockelman, K. (1997). Travel demand and the 3Ds: Density, diversity, and design. Transportation Research Part D: Transport and Environment, 2(3), 199-219.

30. Dadashpoor, H., Nateghi, M. (2017). Simulating spatial patterns of urban growth using GIS-based Sleuth model: A case study of Eastern corridor of Tehran metropolitan region, Iran. Environment, Development, and Sustainability, 19(2), 527-547.

31. Dadashpoor, H., Jalili, H., (2019). Exploring the dynamics of spatial Structure in metropolitan regions: The case of Mashhad metropolitan region, Iran. International Journal of Architecture and Urban Planning, 29 (1), 99-111.

32. Dear, M., & Flusty, S. (1998). Postmodern urbanism. Annals of the Association of American Geographers, 88(1), 50-72.

33. Gamez, D. (2012).Spatial distribution of employment in Hermosillo. Urban Studies Journal, 49)16(, 3663-3678.

34. Giuliano, R. (2012). Network accessibility and employment centers. Urban Studies,49(1(, 77-95.

35. Garcia-Lopez, M. A. . (2012). Urban spatial structure, suburbanization and transportation in Barcelona. Journal of Urban Economics, 72(2), 176-190.

36. Garcia-L., Miquel-À., & Ivan M.. (2010). Employment decentralisation: Polycentricity or scatteration? The case of Barcelona. Urban Studies, 47(14), 3035-3056.

37. Garcia-L., & Miquel, À. (2010). Population suburbanization in Barcelona, 1991–2005: Is its spatial structure changing? Journal of Housing Economics, 19(2), 119-132.

38. Garcia-Lopez, M. À., Holl, A., & Viladecans-Marsal, E. (2015). Suburbanization and highways in Spain when the Romans and the Bourbons still shape its cities. Journal of Urban Economics, 85, 52-67.

39. Giuliano, G., Redfearn, C., Agarwal, A., & Sylvia H. (2012). Network accessibility and employment centers. Urban Studies, 49(1), 77-95.

40. Glaeser, E.L., & Kahn, M. E. (2004). Sprawl and urban growth. In J. V. Henderson & J. F. Thisse (Eds.), Handbook of Urban and Regional Economics (p. 2481-2527). The Netherlands: North-Holland.

41. Gonzalez, E., & Soledad, N. (2016). Regional polycentricity: An indicator framework for assessing cohesion impacts of railway infrastructures. European Planning Studies, 24(5), 950-973.

42. Growe, A. (2012). Emerging polycentric city-regions in Germany. Regionalization of Economic Activities in Metropolitan Regions, Erdkunde, 66(4), 295-311.

43. Guillain, R., Julie L. G., & Celine B. O. (2006). Changes in spatial and sectoral patterns of employment in Ile-de-France, 1978-97. Urban Studies, 43(11), 2075-2098.

44. Hall, P. (2010). The polycentric metropolis: A western European perspective on mega-city regions. In Governance and Planning of Mega-City Regions (pp. 45-66). London, England: Routledge.

45. Hou, H., Liu, Y., Liu, Y., Wei, X., He, Q., & He, Q. (2015). Using inter-town network analysis in city system planning: A case study of Hubei Province in China. Habitat International, 49, 454-465.

46. Junliang, D., Kaiyong, W., & Xiaolu, G. (2010). Spatial structure and land use control in the extended metropolitan region of Zhejiang River Delta, China. Chines Geographical Science, 20(4), 298-308.

47. Kim, J., Chang-Hwan, Y., & Jin-Hwi, K. (2014). Spatial change in urban employment distribution in Seoul metropolitan city: Clustering, dispersion and general dispersion. International Journal of Urban Sciences, 18)3(, 355-372.

48. Klapka, P., Bohumil, F., Marian H., & Josef K. (2010). Spatial organization: Development, structure, and approximation of geographical systems. Moravian Geographical Reports. 18(3), 53-66.

49. Krunić, M. (2012). Spatial-functional organization of settlements in Vojvodina. Spatial International Review, 28)6(, 23-29.

50. Lambregts, K. (2001). Clustering of economic activities in polycentric urban regions: The case of the Randstad. Journal of Urban and Regional Planning, 15)5(, 725-730.

51. McMillen, D., & William L. (2003). Evolving subcenters: Employment and population densities in Chicago, 1970–2020. Journal of Housing Economics, 12)1(, 60-81.

52. Meijers, E. J., & Burger, M. J. (2010). Spatial structure and productivity in US metropolitan areas. Environment and Planning A, 42(6), 1383-1402.

53. O’Sullivan, A. (2010). Urban Economics. In: Hutchison, R. (ed.) Encyclopedia of Urban Studies. Los Angeles: SAGE Publications Ltd.

54. Otterstrom, S. M. (2003). Population concentration in the United States city‐systems from 1790 to 2000: historical trends and current phases. Tijdschrift Voor Economische en Sociale Geografie, 94(4), 477-495.

55. Parr, J. (2004). The polycentric urban region: A closer inspection. Regional Studies, 38(3), 231-240.

56. Polèse, M. Fernando R., & Shearmur, R. (2007). Observing regularities in location patterns analysis of the spatial distribution of economic activity in Spain. European Urban, and Regional Studies, 14(2), 157-180.

57. Redfearn, M. (2007). The topography of metropolitan employment: Identifying centers of employment in a polycentric urban area. Journal of Urban Economics, 61)3(, 519-541.

58. Alves, L. R., & Costa, E. S. M. da. (2013). The spatial distribution of economic activities in southern Brazil in the first decade of the XXI century: new dynamics, old geographies in a globalized paradigm. Geosul, 28 (56), 111-130. DOI: 10.5007/29920

59. Salahi Moghadam, A. (2013). A Multidimensional and Dynamic Analysis of Urban Spatial Structure A Case-study of the Sydney Metropolitan Area (1981 – 2006). Unpublished Doctoral Dissertation, Faculty of Built Environment, UNSW Sydney.

60. Salvati, L., & Carlucci, M. (2016). Patterns of sprawl: The socioeconomic and territorial profile of dispersed urban areas in Italy. Regional Studies, 50(8), 1346-1359.

61. Shearmur, R., Coffey, W., Dube, C., & Barbonne, R. (2007). Intrametropolitan employment structure: Polycentricity, scatteration, dispersal, and chaos in Toronto, Montreal, and Vancouver, 1996-2001. Urban Studies, 44(9), 1713-1738.

62. Sofianou, P. (2016). Cultural heritage as a tool of polycentricity, synergy, and territorial cohesion: A Case study from Northern Greece. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 223, 687-692.

63. Sun, T., Zhenhai, H., Lanlan, W., & Gouping, L. (2012). Suburbanization and sub centering of the population in Beijing metropolitan area: A nonparametric analysis. Chinese Geographical Science, 22(4), 472-482.

64. Takahashi, T. (2014). Location competition in an Alonso–Mills–Muth city. Regional Science and Urban Economics, 48, 82-93.

65. Van Oort, F., Burger, M., & Raspe, O. (2010). On the economic foundation of the urban network paradigm: Spatial integration, functional integration and economic complementarities within the Dutch Randstad. Urban Studies, 47(4), 725-748.

66. Vasanen, A. (2012) Functional polycentricity: examining metropolitan spatial structure through the connectivity of urban sub-centers. Urban Studies, 49(16), 3627-3644.

67. Veneri, P. (2013). The identification of sub-centers in two Italian metropolitan areas: A functional approach. Cities, 31, 177-185.

68. Zhao, M., Wu, K., Liu, X., & Ben, D. (2015). A novel method for approximating intercity networks: An empirical comparison for validating the city networks in two Chinese city-regions. Journal of Geographical Sciences, 25(3), 337-354.