انقلاب نسبت و اعتبارسنجی آن در رفع تعارض ادلّه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 117، شهریور 1398، صفحه 109-127   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i2.60902

نویسندگان

سیده سعیده لطیفی¹؛ ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی^{* 2}؛ فاطمه قدرتی³؛ عبدالله بهمن پوری³

¹دانش آموخته دکتری الهیات دانشگاه یاسوج

²دانشیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

³استادیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

چکیده

یکی از مباحث مهم باب تعارض در علم اصول انقلاب نسبت است و آن زمانی است که در میان بیش از دو دلیل، تعارض مستقر پدید آید. پس از تخصیص یا تقیید دو دلیل، نسبت یکی از آن دو با دلیل سوم ملاحظه می‌شود که به وسیله آن دلیل سوم، نسبت آن‌ها از تعارض مستقر به تعارض غیر مستقر، تبدیل می‌گردد. در این پژوهش سعی شده از رهگذر تحلیل حجّیّت انقلاب نسبت، آن دسته از تعارض ادلّه که تعارض بین بیش از دو دلیل است و منجر به اجرای انقلاب نسبت می‌گردد، مورد بررسی واقع شود. به‌علاوه با توجّه به صُوَر مختلف انقلاب نسبت (مطابق آرای فقهای متأخّر و معاصر)، ادلّه مخالفان و موافقان انقلاب نسبت و هم‌چنین نمونه‌هایی از موارد اجرای انقلاب نسبت در احادیث، تحلیل و در نهایت، نشان داده می‌شود که انقلاب نسبت در مواردی حجّیّت دارد و در مواردی فاقد حجّیّت است.

کلیدواژه‌ها

انقلاب نسبت؛ حجّیّت؛ تعارض ادلّه

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

ابن بابویه، محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413 ق.

اراکی، محمد علی، اصول الفقه، قم، موسسه در راه حق، 1375.

اصفهانی، محمد حسین، نهایه الدرایه، بیروت، موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، 1361 ق.

امامی خوانساری، محمد، تسدید القواعد فی حاشیه الفرائد، تهران، نشر القوانینی، 1400 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، الرسائل (فرائد الاصول)، قم، انتشارات علامه، 136۹.

ایروانی، باقر، الحلقه الثالثه فی اسلوبها الثانی، سعید بن جبیر، قم، 1382.

آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایه الاصول، قم، موسسه آل البیت (ع)، 1409 ق.

آشتیانی، محمد حسن، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، بیروت، موسسه التاریخ العربی 131۹ ق.

آقا بزرگ طهرانی، محمد حسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ ق.

آملی، محمد تقی، منتهی الوصول الی غوامض کفایه الاصول، تهران، چاپخانه فردوسی، 1390 ق.

آملی، هاشم، مجمع الافکار و مطرح الانظار، قم، المطبعه العلمیه، 1395 ق.

بحر العلوم، محمد، بلغه الفقیه، تهران، منشورات مکتبة الصادق، 1403 ق.

بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعه، تهران، فرهنگ سبز، 1429 ق.

تبریزی، موسی، اوثق ‌الوسائل فی شرح الرسائل، قم، انتشارات نجفی، 1369.

جزایری، محمد جعفر، منتهی الدرایه فی توضیح الکفایه، قم، نشر الفقاهه، 1427 ق.

حایری یزدی، عبد الکریم، درر الفوائد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.

حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

حسینی، محمد باقر، تعارض ادله (تعارض در مواد قانونی، ادله اثبات دعوی و مفاد قرارداد)، آیین احمد، قم، ۱۳۸۸.

حکیم، محمد سعید، المحکم فی اصول الفقه، قم، موسسه المنار، 1414 ق.

خمینی، روح الله، انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1373.

خویی، ابو القاسم، مصباح الاصول، قم، داوری، 1412 ق.

ذهنی تهرانی، محمد جواد، تحریر الفصول فی شرح کفایه الاصول، قم، موسسه الامام المنتظر (عج)، 1391 ق.

راغبی، محمد علی، «شیوه‌های تعارض زدائی از ادلّه استنباط با تاکید بر دیدگاه آیت الله سید عبد الاعلی سبزواری»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش 1، 138۲، ۷۵-۹۴.

رشاد، محمد، اصول فقه، تهران، اقبال، 1367 ق.

روحانی، محمد صادق، منتقی الاصول، تحریر عبد الصاحب حکیم، قم، نشر الهادی، ۱۴۱۳ ق.

سانو، قطب مصطفی، مصطلحات اصول الفقه، بیروت، دار الفکر المعاصر، ۲۰۰۰ م.

سبحانی، جعفر، الموجز فی اصول الفقه، قم، موسسه الامام الصادق (ع)، ۱۳۷۶ ق.

سبحانی، جعفر، الوسیط فی اصول الفقه، قم، موسسه الامام الصادق (ع)، 1390 ق.

صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، قم، مجمع علمی شهید صدر، 1405 ق.

صدر، محمد باقر، دروس فی علم الاصول، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1418 ق.

صفی پور، عبد الرحیم، منتهی الارب فی لغه العرب، بی‌جا، کتابخانه سنایی، بی‌تا.

صنقور البحرینی، محمد، المعجم الاصولی، قم، انتشارات نقش، 1426 ق.

طباطبایی قمی، تقی، آراؤنا فی اصول الفقه، قم، انتشارات مفید، 1371.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1390ق.

طوسی، محمد بن حسن ، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.

عراقی، ضیاء الدین، نهایه الافکار، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۰۵ ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، الوافی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین (ع)، 1406 ق.

کرمی، محمد، طریق الوصول الی کفایه الاصول، قم، المطبعه العلمیه، ۱۳۸۶ ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1407 ق.

محقق حلّى، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، محقق: عبد الحسین محمد علی بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

محقق داماد، مصطفی، مباحثی از اصول فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، ۱۳۸۲.

مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول، قم، دار الهادی للمطبوعات، 1413 ق.

مشکینی، علی ، کفایه الاصول (با حواشی مشکینی)، قم، لقمان، ۱۴۱۳ ق.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1۴03 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، قم، نسل جوان، 1416 ق.

منسوب به امام رضا (ع)،‌ الفقه- فقه الرضا، مشهد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1406 ق.

موسوی قزوینی، علی، الاجتهاد و التقلید (التعلیقة علی معالم الأصول)، محقق: سید علی علوی قزوینی، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1427 ق.

نایینی، محمد حسین، اجود التقریرات، قم، موسسه مطبوعاتی دینی، 1369.

نایینی، محمد حسین، فوائد الاصول، قم، جامعه المدرسین، 1376 ق.

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1417 ق.

هاشمی خانعباسعلی، علی، «تعارض ادلّه و قواعد رفع آن»، نشریه فقه و تاریخ تمدن ملل اسلامی، ش 25، 1389، ۶۷-۱۰۴.

هاشمی، محمود، تعارض الادلّه الشرعیه (تقریرات درس آیة اللّه صدر)، بیروت، دارالکتاب اللبنانی، 1975 م.