ارزیابی و پهنه‌بندی آلودگی هوا با استفاده از روش های AHP و ANP (مطالعه موردی: شهر تبریز)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 9، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 29، فروردین 1398، صفحه 153-169   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.75734

نویسندگان

بهروز سبحانی^* ؛ الهام شکرزاده فرد؛ الناز پیروزی

دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

امروزه انسان بعد از گذراندن مراحل مختلف توسعه، متوجه بحران­های عظیم زیست‌محیطی در پیرامون خود می­شود که یکی از آن، آلودگی هوای شهرها است که منشأ اصلی آن فعالیت­های انسانی و در کنار آن عوامل محیطی است؛ بنابراین هدف تحقیق حاضر، ارزیابی و پهنه‌بندی پتانسیل تراکم آلاینده­های هوا در شهر تبریز با استفاده از روش­های 1ANP و 2AHP است. در این تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه­ای و میدانی، عوامل مؤثر در افزایش آلودگی در شهر تبریز شناسایی شد و سپس لایه­های اطلاعاتی شامل بارش، ارتفاع، فاصله از فضای سبز، فاصله از مراکز صنعتی، فاصله از مراکز تجاری، فاصله از راه­های ارتباطی، ازدحام جمعیت، کاربری اراضی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. هم­چنین ارزش­گذاری و استانداردسازی در محیط ادریسی با استفاده از مجموعه­های فازی انجام شد، درنهایت با توجه به عوامل مؤثر در آلایندگی هوای شهر تبریز و انجام مراحل مدل­ANP و AHP، با استفاده از نرم‌افزارهای Expert choies و Super Decision به تعیین اهمیت معیارها پرداخته شد و نقشه نهایی پهنه­بندی آلودگی هوا تهیه شد. با توجه به نقشه نهایی مدل ANP مناطق با آلودگی بسیار زیاد شامل مناطق شمالی و شمال­غربی است و نتایج مدل AHP نشان می­دهد، مناطق با خطر بسیار زیاد شامل کل مناطق مرکزی و مناطق شمالی­غربی است. نتایج حاصل از این مطالعه، حاکی از پتانسیل بالای آلایندگی در منطقه موردمطالعه است؛ ازاین‌رو مناطق با احتمال خطر بسیار زیاد و زیاد، مناطقی هستند که باید تدابیر خاص و اقدامات مناسبی برای کاهش آلودگی آن به‌صورت جدی صورت بگیرد.

کلیدواژه‌ها

آلودگی هوا؛ پهنه بندی؛ شهرتبریز؛ AHP؛ ANP

مراجع

بیگدلی، آتوسا؛ 1380. تأثیر اقلیم و آلودگی هوای تهران و بیماری سکته قلبی (دوره 5 ساله 1990-1994). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. سال شانزدهم. شماره3. صفحه140-126.

درّی، بهروز؛ حمزه‌ای، احسان؛ 1389. تعیین استراتژی پاسخ به ریسک در مدیریت ریسک به وسیلۀ تکنیک (ANP) مطالعۀ موردی: پروژۀ توسعۀ میدان نفتی آزادگان شمالی. دورۀ2. شمارۀ 4. صص 92-75.

زنگی آبادی، علی؛ رخشانی نسب، حمیدرضا؛ 1388. تحلیل آماری – فضایی نماگرهای توسعه فضای سبز شهری (مطالعه موردی: مناطق شهری اصفهان). مجله محیط شناسی. سال سی و پنجم. شماره 49. صص 105-116.

زینالی، بتول؛ شکرزاده فرد، الهام؛ پیروزی، الناز؛ 1397. ارزیابی و پهنه‌بندی آلودگی هوا با استفاده از مدل ویکور. مجله مخاطرات محیط طبیعی. دوره 7. شماره 15. بهار 1397. صفحه 88-67.

شرعی پور، زهرا؛ بیدختی، عباسعلی؛ 1384. بررسی آلودگی هوای شهر تهران و ارتباط آن با پارامترهای هواشناسی. اولین همایش آلودگی هوا و اثرات آن بر سلامت. 25-1.

شکویی، حسین؛ 1385. محیط‌زیست، شهری. انتشارات موسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی. تبریز. 45 صفحه.

فرجی سبک بار، حسنعلی؛ سلمانی، محمد؛ فریدونی، فاطمه؛ کریم‌زاده، حسین؛ رحیمی، حسن؛ 1389. مکان‌یابی محل دفن بهداشتی زبالۀ روستایی با استفاده از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) مطالعۀ موردی: نواحی روستایی شهرستان قوچان. فصل‌نامۀ مدرس علوم انسانی. دورۀ 14. شمارۀ 1. صص 149-127.

فطرس، محمدحسن؛ فتحی، ابوذر؛ بی تا. شهرنشینی و آلودگی هوا در ایران. دانشگاه ابوعلی سینا همدان.

کاظمی، خلیل الله؛ شاکری، مجتبی؛ رستگار، موسی؛ صیادی، سینا؛ 1393. آلودگی هوا و چالش‌های مدیریت شهری درکلا‌ن‌شهرها (کلانشهر مشهد). ششمین کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری با تاکید بر مؤلفه‌های شهراسلامی.

گزارش استانداری استان آذربایجان‌شرقی؛ 1390. تعداد خانوار استان آذربایجان‌شرقی به تفکیک شهرستان‌ها.

مهدی زاده، جواد؛ 1391. تحلیل مخاطرات اقلیمی در شهر تبریز با استفاده از منطق فازی و مدلANP . پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ جغرافیا. دانشگاه محقق اردبیلی. اردبیل. 152 صفحه.

نورزاده، فرهاد؛ 1386. آلودگی و منابع آلاینده هوا در سطح شهر تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه زنجان.

نیازی، حسن؛ محمدزاده، رحمت؛ 1389. بررسی عوارض زیست‌محیطی و انسانی ترافیک درون شهری تبریز. نشریه علمی- پژوهشی جغرافیا و برنامه ریزی (دانشگاه تبریز). صص191- 219.

Alam, S., Fatima, A., 2007. Sustainable Development in Pakistan in the Context of Energy Consumption Demand and Environmental Degradation, Journal of Asian Economics, 18, pp.825- 837.

Breheny, M., 2001. Densities and Sustainable Cities: the UK Experience. In: Echenique, M., Saint, A. Cities for the New Millennium. Spon Press, London, pp.39-51.

Davari,H., Bolboliyan, L., 2014. Increased pollution from cars in Tabriz and increased use most of the energy, the National Conference of Architecture, Engineering and Physical Development.

Tor H, o., Markey, j., Kathy, T., Lsaac N, L., 2015. Assessing traffic and industrial contributions to ambient nitrogen dioxide and volatile organic compounds in a low pollution urban environment, Science of The Total Environment, Volume 529, pp.149–157.

Wijerane, I.K., Bijker, W., 2006. Mapping Dispersion of Urban Air Pollution with Remote Sensing, ISPRS Technical Commission II Symposium, Vienna, 12-14 July, PP125-130.

Williams, T., Crawford, E., 2006. smog and Population Health: Science and Technology Division, 28 march.