تحلیل آماری بی هنجاری های دمای حداقل و حداکثر ایران در دوره سرد سال به منظور درک اثر تغییر اقلیم بر مناطق مختلف ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 10، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 29، فروردین 1398، صفحه 171-197   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v0i0.73539

نویسندگان

الهام یاراحمدی¹؛ مصطفی کرمپور^{* 1}؛ هوشنگ قائمی²؛ محمد مرادی²؛ بهروز نصیری¹

¹دانشگاه لرستان

²پژوهشکده هواشناسی و علوم جو

چکیده

بررسی بی­هنجاری­های دما برای شناخت تغییر اقلیم و خطرات ناشی از آن ضروری است. در این پژوهش به‌منظور شناخت بهتر خصوصیات و تغییرات دمای حداقل و حداکثر پس از بررسی کیفی داده­های 60 ساله (1951-2010) 26 ایستگاه، آماره‌های میانگین، ضریب تغییرات و احتمال 20% حد بالا و پائین دمای حداکثر و حداقل داده‌ها برای تشخیص دوره­های سرد و گرم فراگیر محاسبه شد. از آزمون من­کندال برای تشخیص روند سری­های استفاده شد. کمترین میانگین دمای حداقل پاییز (اکتبر، نوامبر، دسامبر) و زمستان (ژانویه، فوریه، مارس) در نیمه غربی و بیشترین آن در نیمه جنوبی رخ داده است. کمترین ضریب تغییرات دمای حداقل پاییز در سواحل شمالی و جنوبی، در زمستان سواحل شمالی و جنوبی و قسمت‌های شرق مشاهده­ می­شود. همچنین کمترین دمای حداکثر در پاییز در شمال غرب و غرب و در زمستان در شمال و شمال غرب رخ داده است. بیشترین دمای حداکثر در دو دوره در نیمه جنوبی ثبت شده است که با کمترین ضریب تغییرات هماهنگ است. میانگین دمای حداکثر و حداقل 30 ساله دوم نسبت به 30 ساله اول و 10 ساله آخر نسبت به 10 ساله اول در اکثر ایستگاه­ها افزایش یافته است. بیشترین وقوع فراگیر امواج سرمایی در فصل پاییز و زمستان در دهه 70 و 80 و بیشترین امواج گرمایی در دهه 60 و 2000 رخ داده است. طبق نتایج آزمون من کندال در دمای حداقل طی پاییز و زمستان به ترتیب 8 و 4 ایستگاه روند کاهشی و مابقی روندی افزایشی داشته‌اند. دمای حداکثر پاییز، در 3 ایستگاه روند کاهشی داشته و در زمستان همه مناطق با روند افزایشی مواجه بوده­اند. در هر دو دوره حداقل‌ها بیشتر از حداکثرها افزایش یافته و دامنه اختلاف دمای شبانه­روزی کاهش یافته است که در بسیاری از موارد می‌تواند اثرات اقتصادی- اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی نامطلوبی به همراه داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

دمای حداقل؛ دمای حداکثر؛ ضریب تغییرات؛ من کندال؛ دامنه اختلاف دمای شبانه روزی

مراجع

اسمعیل نژاد،م؛ خسروی، م؛ علیجانی، ب؛ مسعودیان، ا. شناسایی امواج گرمایی ایران. مجله جغرافیا و توسعه. شماره 33. صص39-54.

امیدوار، ک؛ خسروی، ی؛ 1389. بررسی تغییر برخی عناصر اقلیمی در سواحل شمالی خلیج فارس با استفاده از آزمون کندال. مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. شماره 2(38). صص 33-46.

خوش اخلاق، ف؛ غریبی، ا؛ شفیعی، ز؛1390. نگرشی بر تغییرات حداقل‌های مطلق دما در پهنه ایران زمین. مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. شماره 2(42). صص 199-216.

رحیم‌زاده، ف؛ عسکری، ا؛ 1383. نگرشی بر تفاوت نرخ افزایشی دمای حداقل و حداکثر و کاهش دامنه شبانه‌روزی دما در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 73. صص 153-171.

رئیسی نافچی، ع؛ سلطانی محمدی، ا؛ 1395. بررسی تغییرات زمانی بارندگی و میانگین، حداقل و حداکثر دما (مطالعه موردی: ایستگاه شهرکرد). مجله علمی- ترویجی نیوار. شماره 94-95. صص 69-80.

سبزی‌پرور، ع.ا؛ میر‌گلوی بیات، ر؛ قیامی، ف؛ 1390. ﺍﺭﺯﻳﺎﺑﻲ ﺭﻭﻧﺪ ﺍﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺩﻣﺎﻱ ﺷﺒﺎﻧﻪﺭﻭﺯﻱ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﻲ اقلیم‌های ﺧﺸﻚ ﻛﺸﻮﺭ ﻃﻲ ﭘﻨﺞ ﺩﻫﺔ ﮔﺬﺷﺘﻪ. مجله پژوهش فیزیک ایران. شماره 1(11). صص 27-37.

شمس، س؛ موسوی بایگی، م؛ 1395. بررسی نقطه شکست و روند تغییرات دامنه شبانه‌روزی دمای هوای شهر مشهد. نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی). شماره 30(2). صص 1673-1685.

قاسمی‌فر، ا؛ ناصرپور، س؛ 1395. تحلیل سینوپتیکی امواج گرما و سرما در سواحل جنوبی دریای خزر. فصلنامه اطلاعات جغرافیایی. شماره. صص 135-146.

قویدل رحیمی، ی؛ فرج‌زاده، م؛ مطلبی‌زاد، س؛ 1395. تحلیل آماری و سینوپتیک امواج سرمایی منطقه شمال‌غرب ایران. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. شماره40. صص 29-46.

ورشاویان، و؛ خلیلی، ع؛ قهرمان، ن؛ حجام، س؛ 1390. بررسی روند تغییرات مقادیر حدی دمای حداقل، حداکثر و میانگین روزانه در چند نمونة اقلیمی ایران. مجله فیزیک زمین و فضا. شماره1(37). صص 169-179.

Alexander, LV., Zhang, X., Peterson, TC., Caesar, J., Gleason, B., Klein, AMG., Haylock, M., Collins, D., Trewin, B., Rahimzadeh, F., 2006. Global observed changes in daily climate extremes of temperature and precipitation. Journal of Geophysical Research, pp. 1-22

Barnett, A.G., Hajat, S., Gasparrini, A., & Rocklov, J. (2014). Cold and heat waves in the United States. Environmental Research, 112, 218–224.

Ceccherini, G., Russo, S., Ameztoy, I., Patricia Romero, C., Carmona-Moreno, C., 2016. Magnitude and frequency of heat and cold waves in recent decades: the case of South America. Nat. Hazards Earth Syst, 16, 821–831.

Hamid, AT., Sharif, M., Arche, D., 2014. Analysis of Temperature Trends in Satluj River Basin. India. 5. 2-9.

Houghton, J T.Y., Ding, D J., Griggs, M., Noguer, P J., Linden, X., Dai, K., Maskell, C.A., 2001, Climate Change 2001: The Scientific Basis, Cambridge Univ. Press, NewYork.Vol. 111, pp. 1-22.

IPCC. 2013. Climate change 2013, 2016, the physical science basis. In Contribution of Working Group I to the Fifth Assessment Report of theIntergovernmentalPanelonClimateChange.

Raisanen, J., Hansson, U., Ullerstig, A., Doscher, R., Graham, LP., Jones, C., Meier, HEM., Samuelsson, P., Willen, U.,2004, European climate in the late twenty-first century: Regional simulations with two driving global models and two forcing scenarios. Climate Dynamics 22.

Ramond, A., 2014. Trends of Maximum and Minimum Temperatures in Northern South America,Journal of climate, Vo1. 2. 2104-2112.

Roy, S.S., Balling, C., 2005. Analysis of trends in maximum and minimum temperature, diurnal temperature range, and cloud cover over India, Geophysical Reserchs, 32. 1-4.

Tshala, M.F., 2011, Analysis of Temperature Trends over Limpopo Province. South Africa. Journal of Geography and Geology. 3(1), pp. 13-21.