رفتار اطلاعاتی کلامی کودکان دوره پیش‌دبستانی در چند مرکز پیش‌دبستانی در شهر تهران

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 17، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 15، شهریور 1397، صفحه 357-378   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/riis.v0i0.67115

نویسندگان

فاطمه سالکی ملکی؛ عصمت مومنی^*

دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

مقدمه: کودکان برای استفاده از اطلاعات نیازمند کمک هستند و پرسشگری نقطه شروع رفتار اطلاعاتی در آنان و یا رفتار اطلاعاتی کلامی است. در حالی‌که بیشتر پژوهش‌های این حوزه رفتار جامعه با سواد خواندن را مورد بررسی قرار داده‌اند، هدف پژوهش حاضر آشنایی با منابع اطلاعاتی و تغییر رفتار اطلاعاتی کلامی کودکان دوره پیش‌دبستانی تهران است.

روش‌شناسی: به‌منظور مشاهده تغییر رفتار اطلاعاتی کلامی کودکان این مقاله به روش شبه تجربی با گروه آزمون و گواه و پیش و پس‌آزمون انجام شد. جامعه پژوهش کودکان مراکز پیش‌دبستانی تهران و روش نمونه‌گیری هدفمند بود. نظر به یکسان‌سازی شرایط پژوهش دو مرکز که از لحاظ کتب تدریس شده و شرایط محیطی در شرایط همسانی قرار داشتند انتخاب شدند. در هر کلاس پیش‌دبستانی 10 کودک حضور داشتند. بدین ترتیب 20 نفر به‌عنوان نمونه پژوهش از دو مرکز پیش‌دبستانی انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده پرسشنامه نیمه ساختاریافته Havigerová (2011) از نظر والدین بود. مشاهده معلم از انجام تکلیف پژوهشی دانش آموزان ابزار دوم بود.

یافته‌ها: نتایج جداول نشان داد بر اساس نظر والدین و با توجه به پرسش‌های پژوهش و مدل استفاده شده در پژوهش ابعاد رفتار اطلاعاتی کلامی یعنی وضعیت توجه غیرفعال یا دفعات توجه به منابع اطلاعاتی در زندگی روزمره، وضعیت جستجوی غیرفعال و یا تمایل به کسب اطلاعات از منابع اطلاعاتی و همچنین وضعیت جستجوی فعال و یا به بیان دیگر استفاده از منابع اطلاعاتی برای انجام تکلیف پژوهشی در گروه آزمایش تغییر کرد و همچنین وضعیت پردازش و استفاده از اطلاعات در انجام تکلیف پژوهشی در گروه آزمایش بر اساس نتایج ارائه تکلیف توسط کودکان تغییر کرد. در حالی‌که در وضعیت گروه گواه تغییری ایجاد نشد.

نتیجه‌گیری: با توجه به تغییر ابعاد مختلف رفتار اطلاعاتی کلامی گروه آزمایش، پس از مداخله می‌توان نتیجه گرفت این مداخله رفتار اطلاعاتی کلامی آنان را تغییر داده است و نتایج استفاده آنان از منابع اطلاعاتی و ارائه تکلیف پژوهشی نشان از بهبود وضعیت در کودکان دوره پیش‌دبستانی دارد. به جهت محدودیت امکانات، جستجوی مداوم اطلاعات در این پژوهش بررسی نشد. آشنایی با منابع اطلاعاتی و تقویت رفتار اطلاعاتی کلامی کودکان می‌تواند جهت بخش رفتار اطلاعاتی در بزرگسالی باشد؛ بنابراین به‌عنوان پیشنهاد افزودن واحدهای درسی سواد رسانه‌ای و تفکر انتقادی و آشنایی با منابع اطلاعاتی در آموزش‌های پیش‌دبستانی می‌تواند به پیشرفت رفتار اطلاعاتی کلامی کودکان و تربیت دانش‌آموزانی پژوهشگر کمک کند. برای تعمیم و بسط بیشتر نتایج بایستی پژوهش با نمونه‌های بزرگ‌تر تکرار شود.

کلیدواژه‌ها

رفتار اطلاعاتی؛ رفتار اطلاعات کلامی؛ کودکان پیش‌دبستانی؛ منابع اطلاعاتی؛ سواد اطلاعاتی

مراجع

احمدی، کبری و مکتبی فرد، لیلا و مومنی، عصمت (1393). رفتارهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان در تعامل با کتاب چاپی و دیجیتالی. تعامل انسان و اطلاعات. 4، 319-328.

اسپرنگر، ماریلی (1393). آموزش مبتنی بر مغز در عصر دیجیتال. مترجمین سالار فرامرزی، ندا زعیم، مرجان خنیا. اصفهان: دانشگاه اصفهان، 3-5.

امانی، فیروز و تفرجی، رقیه (1393). سنجش سطح سواد اطلاعاتی و مهارت استفاده از اطلاعات تحت وب در بین دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل 91-92. توسعه آموزش در علوم پزشکی. (14) 7، 1-10.

بیگدلی، زاهد و شاهینی، شبنم و شاه کرمی، نرگس و چالیک، زهرا (1394). فرایند اطلاع‌یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید چمران و نحوه استفاده آنان از منابع الکترونیکی، چاپی و انسانی. تعامل انسان و اطلاعات، 2(2)، 42-53.

جلالی، رستم (1391). نمونه‌برداری در تحقیقات کیفی. تحقیقات کیفی در علوم بهداشتی، 1 (4)، 310-320.

جمالی مهموئی، حمیدرضا (1392). نگاشت نقشه علمی نظریه‌های رفتار اطلاعاتی انسان. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 28 (4). 971-987.

رنگ‌آمیزی طوسی، صفیه (۱۳۹۲). تحلیل توانمندی وب‌سایت‌ها در پرورش مهارت‌های سواد اطلاعاتی کودکان. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی، مشهد.

سالکی ملکی، فاطمه؛ مؤمنی، عصمت، گلینی مقدم، گلنسا (1395). بررسی کاربردپذیری مدل بت برای مطالعه رفتار جستجوی اطلاعات کودکان دوره پیش‌دبستانی در مراکز پیش‌دبستانی شهر تهران. فصلنامه تعامل انسان و اطلاعات، 3 (4)، 74-89

سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه (1395). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری (چاپ 27). تهران: آگه.

سوختانلو، مجتبی؛ موحد، حمید؛ رضوانفر، احمد (1389). بررسی نقش منابع انسانی و ویژگی‌های روانشناسی بر رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان ترویج و آموزش کشاورزی ایران. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 2 (13)، 242-266.

سیف، علی‌اکبر (1394). تغییر رفتار و رفتار درمانی: نظریه‌ها و روش‌ها (ویرایش 6). تهران: دوران.

کیس، دونالد اوئن (2002-2007). جستجوی اطلاعات: بررسی تحقیقات درباره اطلاع‌یابی، نیاز اطلاعاتی و رفتار اطلاعاتی. ترجمه زاهد بیگدلی و همکاران (1393). اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز.

مهرآبادی، سمیه (۱۳۹۲). میزان هم‌خوانی رفتار اطلاع‌یابی کودکان و نوجوان در محیط رابط وب‌سایت‌های فارسی‌زبان کودکان و نوجوانان با مدل رفتار اطلاع‌یابی در محیط وب. (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا، تهران.

نوکاریزی، محسن؛ داورپناه، محمد رضا (1385). تحلیل الگوهای رفتار اطلاع یابی. فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی (9) 2، 119-152.

یمین فیروز، موسی؛ نوشین فرد، فاطمه؛ صیامیان، حسن (1391). مفاهیم و ویژگی‌های الگوی اطلاع‌یابی ویلسون: مروری بر متون. مدیریت اطلاعات سلامت، 9 (4)، 567-579.

Agarwal, N. K. (2014). Use of touch devices by toddlers or preschoolers: observations and findings from a single-case study. In New Directions in Children’s and Adolescents’ Information Behavior Research (pp. 3-37). Emerald Group Publishing Limited.

Agosto, D. E., & Hughes-Hassell, S. (2005). People, places, and questions: An investigation of the everyday life information-seeking behaviors of urban young adults. Library & information science research, 27(2), 141-163.

Beheshti, J. & Large, J. A. (2013). The information behavior of a new generation: Children and teens in the 21st century. Rowman & Littlefield.

Bilal, D. (2000). Children's use of the Yahooligans! Web search engine: I. Cognitive, physical, and affective behaviors on fact‐based search tasks. Journal of the American Society for information Science, 51(7), 646-665.

Bilal, D., & Kirby, J. (2002). Differences and similarities in information seeking: children and adults as Web users. Information processing & Management, 38(5), 649-670. Retrieved from Science Direct.

Bowler, L., Large, A., & Rejskind, G. (2001). Primary school students, information literacy, and the Web. Education for Information, 19(3), 201-223. Retrieved from EBSCO host.

Burešova, I., & Havigerova, J. M. (2015). Information Behavior of Gifted Children in the Pre-literate Stage–Qualitative Study. American Journal of Educational Research, 3(2), 159-165.

Burešova, I., Havigerova, J. M., & Šimikova, M. (2012). Information Behaviour of Gifted Children–The Qualitative Study. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 69, 242-246.

Byrnes, J. P., & Bernacki, M. L. (2013). Cognitive development and information behavior. The information behavior of a new generation: children and teens in the 21st century, 23-43.

Catalano, A. (2013). Patterns of graduate students' information seeking behavior: A meta-synthesis of the literature. Journal of Documentation, 69(2), 243-274.

Chen, L. C., & Chen, Y. P. (2013). Development of Information Literacy Assessment and Students erformance: A Case Study on a Second-Grade Information Literacy Curriculum. Journal of Educational Media & Library Sciences, 51(1).

Cole. C. (2013). Concepts, propositions, models and theories in information behavior research. The information behavior of a new generation: children and teens in the 21st century, 3-23.

Cooper, L. Z. (2002). A case study of information‐seeking behavior in 7‐year‐old children in a semistructured situation. Journal of the Association for Information Science and Technology, 53(11), 904-922.

Cooper, L. Z. (2004). The socialization of information behavior: A case study of cognitive categories for library information. The Library Quarterly, 74(3), 299-336.

Eastin, M. S., Yang, M. S., & Nathanson, A. I. (2006). Children of the net: An empirical exploration into the evaluation of Internet content. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 50(2), 211-230.

Fatkova, G. (2013). Limity antropologie dětstvi. Připad „dětstvi“ v socialně vyloučene lokalitě. Lide města/Urban people, 15(1), 27-48.

Havigerova, J. M. (2011). Information behavior of gifted children in the pre-literate stage. Nepublikovaný rukopis.

Havigerova, J. M., & Haviger, J. (2013). Where preschool children acquire information about a topic that they enjoy: giftedness-based study. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 112, 219-224.

Large, A., Nesset, V., Beheshti, J., & Bowler, L. (2004). Design criteria for children's web portals: A comparison of two studies. Canadian Journal of Information and Library Science. 28(4), 45-72.

Large, A. Nesset, V. Beheshti, J. & Bowler, L. (2006). “Bonded design”: A novel approach to intergenerational information technology design. Library & Information Science Research, 28(1), 64-82.

Madden, A. D., Ford, N. J., Miller, D., & Levy, P. (2006). Children's use of the internet for information-seeking: What strategies do they use, and what factors affect their performance?. Journal of Documentation, 62(6), 744-761. Retrieved from Emerald.

Mansor, Y. (2002). Research in childrenś information seeking Behavior. International Association of School Librarianship, 99-110.

Nesset, V. (2015). Using empirical data to refine a model for information literacy instruction for elementary school students. Information Research: An International Electronic Journal, 20(1), n1.

Şahhüseyinoğlu, D (2010). Children as researchers: a report from 6 year old Turkish students ‘science’ classroom. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(2), 5152-5156.

Shenton, A. K., & Dixon, P. (2003). Youngsters’ use of other people as an information-seeking method. Journal of Librarianship and Information Science, 35(4), 219-233.

Shenton, A. K., & Dixon, P. (2005). Information needs: Learning more about what kids want, need, and expect from research. Children and Libraries, 3(2), 20-28. Retrieved from EBSCO host

Skutil, M., Krupova, J., & Svarovska, A. (2012). Sources of Information in the Life of Pupils in the 1st Grade of Primary School. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 69, 2237-2242.

Spink, A, & Cole, C. (2006). "Human information behavior: Integrating diverse approaches and information use." Journal of the Association for Information Science and Technology, 57.1, 25-35.

Wilson. T. D. (1999). "Models in information behaviour research". Journal of Documentation, 3, 249-270.