انعکاس داستان آفرینش آدم / انسان در برخی از متون ادب عرفانی فارسی (تا قرن نهم)

جستارهای نوین ادبی

مقاله 8، دوره 46، شماره 2 - شماره پیاپی 181، شهریور 1392، صفحه 169-193   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v46i2.27624

نویسندگان

محمد جواد مهدوی^* ؛ محمد جاوید صباغیان؛ جواد میزبان

فردوسی مشهد

چکیده

داستان آفرینش آدم/انسان یکی از مهم‏ترین موضوعاتى است که بخش‏هاى زیادى از آثار دینى و غیر دینى را به خود اختصاص داده است. در این آثار، به مطالبى از این نوع، فراوان برمى‏خوریم که آدم/انسان چگونه آفریده شد، چرا آفریده شد، چرا بر روى زمین جاى گرفت و در میان دیگر موجودات، چه جایگاهى دارد. هریک از اسطوره‏هاى کهن، آثار آیینى و دینى و آثار ادبى و عرفانى کوشیده‏اند به گونه‏اى به این پرسش‏ها پاسخ دهند. در آثار ادب عرفانى فارسى این نگرش حاکم است که نخستین آفریدۀ انسانى، آدم است و آفرینش او نیز به صورت مستقیم از خاک انجام مى‏گیرد. در این آثار، دربارۀ چگونگى گردآورى این خاک و سپس آماده کردن آن براى فراهم آوردن گِل قالبِ آدم، فراوان سخن گفته اند‏ و هر یک برداشت خاص خود را ارائه کرده‌اند که در این نوشتار بدان ها اشاره شده و هریک مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسی نهایی آشکار می‌شود که آثار ادب عرفانی فارسی، ضمن آن که در این زمینه از قرآن تأثیر پذیرفته‌اند، بیش از آن - احتمالاً از طریق روایات اسرائیلی که وارد احادیث و متون تفسیری اسلامی شده اند – تحت تأثیر روایت یهودی آفرینش بوده اند.

کلیدواژه‌ها

آفرینش آدم؛ قرآن؛ عهد عتیق؛ متون ادب عرفانی فارسی