بررسی موقعیت سیره در میان ادله اقوال در معاملات صبی

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 51، شماره 3 - شماره پیاپی 118، آذر 1398، صفحه 9-28   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i4.55570

نویسندگان

بی بی راضیه آرام^* ؛ محمد تقی فخلعی؛ محمدحسن حائری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سیره به معنی طریقه و روش جاری و مستمر، چهره‌ای از عرف است که در متون اصولی معاصر بیش از گذشته موقعیتی در میان ادله استنباط احکام شرعی یافته و به‌رغم همه تلاش‌هایی که از سوی اصولیان برای تحدید ابعاد موضوعی و شرایط حجیت سیره صورت پذیرفته، در کارکردهای فقهی همچنان مشکلاتی بر سر راه بکارگیری دقیق و منضبطانه آن وجود دارد و نوعی پراکندگی و گسستگی آرا در این زمینه مشهود است. این مقاله به سبک مطالعه موردی به بررسی موقعیت سیره عقلا و متشرعه در میان ادله اقوال معاملات صبی پرداخته و پس از گذر سریع بر مفهوم شناسی سیره و صبی و مرور بر سایر ادله اقوال معاملات صبی، در پی ارائه گزارشی از دیدگاه‌های تنی چند از فقیهان در خصوص جایگاه سیره در صحیح یا باطل انگاری معاملات این‌چنینی برآمده است. حاصل این پژوهش این است که در بکارگیری دلیل سیره، طیفی از آرا پدید آمده و تضاد و منافرت میان آن‌ها حاکی از گسست چشمگیر میان صاحبان اندیشه فقهی است و ضرورت انضباط بخشی به افکار فقهی – اصولی را در این مورد بیش از پیش نمایان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: بیع صبی؛ صغیر ممیز؛ صغیر غیر ممیز؛ سیره عقل؛ سیره متدینان

مراجع

قرآن کریم

آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، تهران، بی‌تا.

آشتیانی، میرزا محمدحسن بن جعفر، القواعد الفقهیة (بحر الفوائد فی شرح الفرائد)، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، 1403 ق.

ابن زهره، حمزه بن علی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه الامام الصادق، 1417 ق.

ابن فارس، احمد ابن فارس، معجم مقائیس اللغة، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، 1404‍ ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه، 1405 ق.

اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.

اصفهانی، محمدحسین، حاشیة کتاب المکاسب (للأصفهانی، ط - الحدیثة)، قم، أنوار الهدی، 1418 ق.

امامی خوانساری، محمد، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، بی‌نا، بی‌تا.

امامی، حسن، حقوق مدنی، کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، 1357.

انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، چاپ عبدالله نورانی، قم، ۱۳۶۵.

انصاری، مرتضی بن محمدامین ، کتاب المکاسب (ط- الحدیثة)، کنگره جهانی شیخ اعظم انصاری، قم، 1415 ق.

ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406 ق.

باریکلو، علیرضا، اشخاص و حمایت‌های حقوقی آنان، انتشارات مجد، 1387.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.‌

تستری، اسدالله کاظمی، مقابس الأنوار و نفائس الأسرار، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، بی‌تا.

جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، قم- ایران، 1426 ق.

جناتی شاهرودی، محمدابراهیم، منابع اجتهاد (از دیدگاه مذاهب اسلامی)، کیوان، تهران،1370.

حسینی مراغی، میر عبد الفتاح بن علی، العناوین الفقهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

حکیم، محسن، نهج الفقاهه، قم، دارالفقه، 1379 ق.

حکیم، محمدتقی، الاصول العامة فی الفقه المقارن، بیروت، موسسه آل البیت، 1979 م.

حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، حسین بن عبدالله العمری- مطهر بن علی الاریانی- یوسف محمد عبدالله، بیروت- لبنان، دار الفکر المعاصر، ‌1420 ق.

خمینی، روح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415 ق.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، مؤسسه انصاریان، 1417 ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، لبنان، بیروت، دارالعلم، الدار الشامیه، 1412 ق.

سعدی، ابو جیب، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق- سوریه، دار الفکر، 1408‍ ق.

شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، محمدتقی مروارید- علی‌اصغر مروارید، بیروت- لبنان، دار التراث- الدار الإسلامیة،1410 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (حاشیه کلانتر)، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1410 ق.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی،‌ مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.

صدر، محمدباقر، المعالم الجدیدة للاصول (طبع قدیم)، تهران، کتاب‌فروشی النجاح، 1395 ق.

صدر، محمدباقر، بحوث فی علم الاصول، مقرر: محمود هاشمی شاهرودی، بی‌جا، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، ۱۴۱۷ ق.

صدر، محمدباقر ، دروس فی علم الاصول: حلقات ثلاثة، بیروت، ۱۹۷۸ م.

صفایی، حسین و قاسم‌زاده مرتضی، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، انتشارات سمت، 1382.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، تهران، بی‌تا.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1421 ق.

طباطبایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، 1418 ق.

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، ایران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1416 ق.

عاملی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط- الحدیثة)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.‌

عاملی، یاسین عیسی، الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة، بیروت، دار البلاغة للطباعة و النشر و التوزیع، ‌1413 ق.‌

علامه حلی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1410 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم، 1418 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة (ط- الحدیثة)، قم، مؤسسه امام صادق،‌ 1420 ق.‌

علامه حلی، حسن بن یوسف ، تذکرة الفقهاء (ط- الحدیثة)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، 1414 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ،‌ مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف ، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم، مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام، 1419 ق.‌

فاضل الابی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

فخلعی، محمدتقی، مقاله «پژوهشی در چیستی سیره عقلا و نسبت آن با حکم عقل»، مجله علمی ـ پژوهشی «مطالعات اسلامی: فقه و اصول»، سال چهل و دوم، شماره پیاپی: 1/84، بهار و تابستان 1389

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، منشورات الهجره، 1410 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، مفاتیح الشرایع، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، بی‌تا.

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیرفی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دارالهجره، 1414 ق.

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء (ط - الحدیثة)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1422 ق.‌

مطهری، مرتضی، سیری در سیره نبوی، تهران، صدرا، 1366.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه (طبع انتشارات اسلامی)، قم، موسسه النشر الاسلامی ،1430 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.‌

مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهة- کتاب النکاح، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه‌السلام، قم، 1425 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهة، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه‌السلام، 1425 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، تهذیب الاصول، مقرّر: جعفر سبحانی تبریزی، تهران، اسماعلیان، 1382.

نایینی، محمدحسین، المکاسب و البیع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

نایینی، محمدحسین ، فوائد الاصول، تقریر: محمدعلی کاظمی خراسانی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۰۷ ق.

نایینی، محمدحسین ، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تهران، المکتبة المحمدیة، 1373 ق.

نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، عباس قوچانی- علی آخوندی، بیروت- لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404 ق.

هاشمی شاهرودی، محمود، اضواء و آراء، تعلیقات حول بحوث فی علم الاصول، قم، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی، 1431 ق.