بررسی فقهی سرقت نفقه توسط زوجه

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 51، شماره 3 - شماره پیاپی 118، آذر 1398، صفحه 29-48   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i3.47570

نویسندگان

علی اکبر ایزدی فرد¹؛ سید مجتبی حسین نژاد^{* 2}

¹دانشگاه مازندران

²موسسه آموزش عالی پارسا- بابلسر

چکیده

از جمله استثنائات مطرح شده در حد سرقت، سرقت زوجه از اموال زوج است. با جستجو در عبارات فقها دانسته می‌شود که آن‌ها در حدود و گستره این مسئله با یکدیگر اختلاف‌نظر دارند. گروهی به طور مطلق معتقدند که سرقت زوجه از اموال زوج در ازای نفقه جائز بوده و نمی‌تواند حد قطع را به دنبال داشته باشد. دسته‌ای دیگر بر این باورند که سرقت زوجه تنها در صورت حاجت و اضطرار به نفقه جایز است و اطلاق این کلام مقتضی آن است که در سرقت زوجه از زوج حتی اگر زوج از دادن نفقه خودداری نکند و این سرقت نیز در ازای نفقه و یا به اندازه آن نباشد متتها در حال نیازمندی زوجه به نفقه باشد، حد قطع بر وی جاری نمی‌شود. عده ای نیز معتقدند که چنانچه زوج از دادن نفقه خودداری کند و زوجه به مقدار نفقه از اموال وی سرقت نماید یا اگر زاید بر آن سرقت نماید آن مقدار زائد به حد نصاب قطع نرسد، در این صورت چنین سرقتی حد قطع به دنبال ندارد. پس از نقد و بررسی دلائل هر یک از این سه گروه، در نهایت با تحلیل روایت مشهور نبوی، این نتیجه حاصل است که حکم به انتفای حد نسبت به برداشتن زوجه از اموال زوج در ازای نفقه خود در صورتی که زوج از پرداخت آن خودداری کند، با توجه به وجود دین و صدق تقاص، مطابق با قاعده است و نیازمند استناد به روایت هند نیست. ولی حکم به انتفای حد از زوجه نسبت به برداشتن نفقه فرزند توسط زوجه از اموال زوج در صورتی که زوج از پرداخت آن خودداری کند، با توجه به وجود نداشتن دین و نبود موضوع تقاص، مطابق با قاعده نیست، لذا تنها مستند مسئله در این فرض روایت هند است.

کلیدواژه‌ها

سرقت زوجه؛ حرز؛ نفقه؛ تقاص؛ دین

مراجع

قرآن کریم.

ابن إدریس، محمد بن أحمد، السرائر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1406 ق.

ابن بابویه، محمّد بن علی، کتاب من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413 ق.

ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.

ابن زهره، حمزة بن على، غنیة النزوع، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1417 ق.

ابن طاووس حلی، علی بن موسی، فلاح السائل، قم، بوستان کتاب، چاپ اول، بی‌تا.

ابن غضائری، احمد بن ابی عبد الله، الرجال، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

بحر العلوم، محمد مهدی، الفوائد الرجالیة، چاپ اول، تهران، مکتبة الصادق، 1405 ق.

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ریاض، مرکز الدراسات و الاعلام، چاپ اول، بی‌تا.

بهبهانی، محمد باقر بن محمد اکمل، تعلیقة الوحید البهبهانی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

بیهقی، احمد بن حسین، سنن البیهقی (سنن الکبری)، چاپ اول، بیروت، دارالکفر، بی‌تا.

تبریزی، جواد بن علی، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ سوم، 1416ق.

تبریزی، جواد بن علی، أسس الحدود و التعزیرات، چاپ اول، قم، دفتر آیت الله تبریزی، 1417 ق.

تبریزی، جواد بن علی، درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

حائری مازندرانی، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1416 ق.

حائری یزدی، مرتضی بن عبد الکریم، خلل الصلاة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1420 ق.

حّر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

حلّی، یحیی بن سعید، نزهة الناظر، قم، چاپ اول، بی‌تا.

خمینی، روح اللّه، تحریرالوسیله، ج 2، قم، مؤسسه دارالعلم، چاپ اول، بی‌تا.

خمینی، روح اللّه، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

سبزواری، عبدالأعلی، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413 ق.

شب زنده دار، محمد مهدی، درس خارج فقه الطهارة، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم، مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، چاپ اول، 1419 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة، بیروت، دارالتراث، چاپ اول، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

صاحب‌المعالم، حسن بن زین‌الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، بی‌تا.

طباطبایی، علی بن محمد، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1418 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1427 ق.

طوسی، محمد بن حسن، العدّة فی اصول الفقه، قم، چاپخانه ستاره، 1417 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف، المکتبة الرضویة، چاپ اول، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة، چاپ سوم، 1387.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

علامه حلّى، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1410 ق.

علامه حلّى، حسن بن یوسف، الخلاصه، نجف، منشورات المطبعة الحیدریة، چاپ دوم، 1381 ق.

علامه حلّى، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

علامه حلّى، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة، چاپ اول، 1412 ق.

فاضل آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، ج 2، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417 ق.

فاضل لنکرانی، محمد، آیین کیفری اسلام، درس خارج فقه بخش حدود، مقرر: اکبر ترابی شهرضایی، ج 3، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار، چاپ اول، بی‌تا.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الحج)، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، چاپ دوم، 1418 ق.

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیله (الحدود)، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، قم، چاپ اول، 1422 ق.

فاضل لنکرانی، محمد، درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 7، بی‌جا، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407 ق.

کیدری، قطب الدین محمد بن حسین، اصباح الشیعة، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1416 ق.

گلپایگانی، محمد رضا، الدر المنضود فی احکام الحدود، تقریرات درس خارج آیت الله گلپایگانی، مقرر: علی کریمی جهرمی، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ اول، 1412 ق.

گلپایگانی، محمد رضا، درس خارج فقه الحدود و التعزیرات، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

محقق حلّى، جعفر بن حسن، المختصر النافع، قم، موسسة المطبوعات الدینیه، چاپ ششم، 1418 ق.

محقق حلّى، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الکتب العربی، چاپ اول، 1407 ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، ج 7، قم، دفتر انتشارات اسلامی،چاپ اول، 1403ق.

میرداماد، محمّد باقر بن محمّد، الرواشحه السماویه، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، 1405 ق.

نجاشی، أحمد بن علی، الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة المستدرک، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1417 ق.