اسباب تحقق و زوال احصان در جرائم منافی عفت با رویکردی به قانون مجازات اسلامی مصوب 1392

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 51، شماره 3 - شماره پیاپی 118، آذر 1398، صفحه 49-70   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v51i3.66194

نویسندگان

عبداله بهمن پوری^* ؛ قاسم نظری کُلَه جوبی

دانشگاه یاسوج

چکیده

در فقه امامیه در خصوص اسباب تحقق و زوال احصان و نحوه تأثیر آن در مجازات‌ها اختلاف نظر وجود دارد. اولین بحث در این زمینه، شناخت مفهوم احصان است. اینکه احصان و عنصر اصلی تحقق آن چیست، از اهم مسائل در فقه جزایی در باب جرائم منافی عفت است. فقها در تعریف احصان قیودی را به کاربرده‌اند که هر یک از این قیود می‌تواند معنا و مصادیق احصان را متفاوت سازد. تفاوت‌هایی در بیان مصادیق محصن یا محصنه در کلمات فقها دیده می‌شود که به نظر می‌رسد موجب تغییر نگرش قانون‌گذار در بحث احصان در دو قانون مجازات اسلامی 1370 و 1392 شده است. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش که عنصر اصلی تحقق و زوال احصان چیست؟ به روش توصیفی و تحلیل عقلانی به این نتیجه رسیده که ملاک احصان به طورکلی امکان تمتع است و برخلاف آنچه در قانون مجازات اسلامی مقرر شده است، همسر موقت نیز می‌تواند موجب تحقق احصان شود.

کلیدواژه‌ها

احصان؛ اسباب تحقق احصان؛ اسباب زوال احصان؛ امکان تمتع

مراجع

قرآن کریم

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی ، 1410 ق.

ابن براج، عبد العزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفترانتشارات اسلامی ، 1406 ق.

ابن فارس، احمد ابن فارس، معجم مقائیس اللغة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی ، 1404 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دار صادر، 1414 ق.

ابوالصلاح حلبی، تقی الدین بن نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین علیه السلام. 1403 ق.

اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران، المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، 993 ق.

اسکافی، ابن جنید، محمدبن احمد کاتب بغدادی، مجموعة فتاوی ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامی ، 1416ق.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری، قم، 1427 ق.

تبریزی، جواد بن علی، أسس الحدود و التعزیرات، قم، دفتر مؤلف، 1417 ق.

جزیری، عبد الرحمن- غروی، سید محمد- یاسر مازح، الفقه علی المذاهب الأربعة ومذهب أهل البیت وفقاً لمذهب أهل البیت علیهم السلام، بیروت، دار الثقلین، 1419 ق.

جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، محمود، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، 1423 ق.

حرعاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409 ق.

حلّی، یحیی بن سعید، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیة، 1405 ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، 1409 ق.

خوئی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج(موسوعه)، قم، مؤسسة إحیاءآثارالإمام الخوئی، 1422 ق.

زحیلی، وهبه بن مصطفی، الفقه الاسلامی وادلته، دمشق، دارالفکر، 1436 ق.

سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار- دفتر حضرت آیة الله، 1413 ق.

سلاّر دیلمی، حمزة بن عبد العزیز، المراسم العلویة و الأحکام النبویة فی الفقه الإمامی، قم، منشورات الحرمین، 1404 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّی- کلانتر)، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.

صاحب جواهر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1404 ق.

طباطبایی حائری، علی بن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل (ط- الحدیثة)، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیه، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، ‌1387 ق.

طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.

علم‌الهدی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ق.

عمانی، حسن بن علی بن ابی عقیل حذّاء، (329 ه‍ ق)‌، مجموعة فتاوی ابن أبی عقیل، قم.

فاضل آبی، حسن بن ابی طالب، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.

فاضل لنکرانی، محمد فاضل موحدی، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - الحدود، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، 1422 ق.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعدالأحکام، قم، دفترانتشارات اسلامی، 1416 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی- ره، 1091 ق.

فیومی، احمد بن محمد مقری، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، منشورات دار الرضی، بی‌تا.

قانون مجازات اسلامی مصوب 1370.

قانون مجازات اسلامی مصوب 1392.

قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1412 ق.

قطب الدین راوندی، سعید بن عبداللّه، فقه القرآن، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1405ق.

قمّی، صادق حسینی روحانی، فقه الصادق علیه السلام، قم، دار الکتاب- مدرسه امام صادق علیه السلام، 1412ق.

گلپایگانی، محمد رضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم، دار القرآن الکریم، 1412 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، حدود و قصاص و دیات، تهران، مؤسسه نشر آثار اسلامی، 1110 ق.

محقق حلّی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418 ق.

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

محمود عبد الرحمان، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌تا.

مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، بی‌تا.

مغنیه، محمد جواد، فقه الإمام الصادق علیه السلام، مؤسسه انصاریان، 1421 ق.

مفید، محمّد بن محمد، المقنعة، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید- رحمة الله علیه، 1413 ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهة-کتاب الحدود و التعزیرات، قم، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، 1418 ق.

منتظری نجف‌آبادی، حسین علی، کتاب الحدود (للمنتظری)، قم، انتشارات دار الفکر، بی‌تا.